بازنگری زباهنگ احترام ‌ـ ‌محوری در سایۀ ادب اجتماعی با تحلیل پیکرۀ گفتمان شفاهی براساس الگوی هایمز

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
چکیده
درهم­تنیده بودن زبان و فرهنگ مدت­هاست که موردبحث و بررسی اندیشمندان حوزۀ جامعه­شناسی زبان، مردم­شناسان و نیز کاربردشناسان زبان بوده است. یکی از حوزه­های نوین تحقیق دربارۀ این درهم­تنیدگی، مطالعۀ نمایش فرهنگی از یک زبان یا زباهنگ است. در این تحقیق زباهنگ احترام‌ـمحوری در فرهنگ ایرانیان، با توجه به اهمیت و جایگاه ادب و نزاکت اجتماعی فرهنگ ایرانی‌ـ اسلامی، موردبررسی قرارگرفت. هدف این تحقیق به­طور خاص، شناسایی بازنمود جنبه­های حاکم از فرهنگ کنونی گویشوران در زباهنگ احترام‌ـمحوری و شناخت جنبه­هایی از ادب اجتماعی بود که در زباهنگ احترام‌ـمحوری انعکاس یافته­است. به این منظور، 140 پاره­گفتار مرتبط با احترام و نزاکت از میان 320 مورد شفاهی که از میان افراد 15 تا 61 ساله (132 زن و 169 مرد) با سطح تحصیلات متفاوت (بی‌سواد تا تحصیلات عالیه) و مشاغل مختلف (خانه­دار، دانش­آموز، دانشجو، معلم، مهندس، کارمند، پزشک، پرستار، بازنشسته، و مشاغل آزاد) از شهرهای اراک، اصفهان، شهرکرد، تهران، قم، ساوه، گلپایگان، شادگان، تبریز، رشت، هرند، دهلران، کرمانشاه، خرم‌آباد، سرپل ذهاب، بروجن، آران و بیدگل، نجف­آباد، ایذه و میاندشت در موقعیت­های گوناگون گردآوری شد. پاره­گفتمان­های شفاهی این افراد ابتدا ضبط و بعد در قالب یک فرم، پیاده­سازی شد. در این مرحله برای ثبت جزئیات شفاهی کلام از علائم گفتارنگاری برای ثبت آوایی و سایر رویدادهای بیانی از قبیل مکث و قطع کلام مخاطب استفاده شد. سپس با استفاده از الگوی SPEAKING هایمز (1967) احترام‌ـمحوری موردبررسی قرار گرفت. تحلیل داده­ها برمبنای این الگو نشان داد که بسامد کاربرد این زباهنگ در موقعیت­های عمومی بیشتر از موقعیت­های خصوصی و در میان شرکت­کنندگان نابرابر (رسمی و غیررسمی) رایج‌تر از افرادی با سطح اجتماعی برابر است. از نظر هدف نقش­های کاربردشناختی ابراز علاقه و ارادت (محبت و دوست ­داشتن)، تمجید، تکریم، دعوت، شکسته­نفسی و چاپلوسی از پربسامدترین اهداف تجلی­یافتۀ این زباهنگ بودند. بررسی­های عمیق­تر حاکی از آن بود که زباهنگ احترام‌ـمحوری با قدرت‌ـمحوری کاملاً برابر نیست و این دو را باید جداگانه تعریف ­کرد. دیگر آنکه، زباهنگ احترام‌ـمحوری با وجود استقلال مفهومی خود با زباهنگ­های صراحت­گریزی و قدرت‌ـمحوری هم­پوشانی دارد. به­علاوه، زباهنگ احترام‌ـمحوری از فرازباهنگ­های جمع­گرایی و سلسله­مراتب­پذیری ایرانیان تأثیر می­پذیرد. دیگر آنکه زباهنگ احترام‌ـمحوری در داده­های این پژوهش برمبنای دو محور سلطه و هم­بستگی توجیه­پذیر است و تنوع و شدت بروز جنبه­های احترام تابع سلطه و هم­بستگی موجود در بافت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، پ. (1393). بررسی ادب ضمایر در متون کهن. گرگان: کنگره ملی پژوهش های کاربردی علوم انسانی اسلامی.
پیش‌قدم، ر. (1391). معرفی زباهنگ به عنوان ابزاری تحول گرا در فرهنگ کاوی زبان. مطالعات زبان و ترجمه 45 (4)، 45-62.
پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1392). گاهی جامعه شناختی به کنش گفتاری قسم: مقایسه زبان های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه 46 (4)، 25-50.
پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1394). بررسی کنش‌‌گفتاری «استدلال» در زبان تبلیغات مجلات انگلیسی و فارسی. جستارهای زبانی 6 (3)، 45-64.
پیش‌قدم، ر.، و عطاران، آ. (1395). گفتمان شناسی قسمت در فرهنگ و زبان مردم ایران. مطالعات فرهنگ – ارتباطات 17 (35)، 129-149.
پیش‌قدم، ر.، و نوروز کرمانشاهی، پ. (1395). ارتباط میان زبان، مذهب و فرهنگ: تحقیق و تدقیقی در کارکردهای لقب حاجی و واژه های وابسته در زبان فارسی. زبان پژوهی 8 (20)، 27-51.
پیش‌قدم، ر.، و وحیدنیا، ف. (1394). کاربردهای دعا در فیلم های فارسی و انگلیسی در پرتو الگوی هایمز. جستارهای زبانی 7 (4)، 1-23.
پیش‌قدم، ر.، وحیدنیا، ف.، و فیروزیان پوراصفهانی، آ. (1393). نگاهی جامعه شناختی به کنش گفتاری نفرین: مقایسۀ زبان های فارسی و انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه 47 (2)، 45-71.
جهانگیری، ن. (1387). زبان: بازتاب زمان، فرهنگ و اندیشه. تهران: انتشارات آگاه.
رستم بیک‌تفرشی, آ. و رمضانی واسوکلایی,ا. (1389). توصیف نوشتار دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی بر مبنای دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی. فصلنامه کودکان استثنایی, 10(4)، 369-384.‎
گیدنز، آ. (۱۳۷۹). جامعه شناسی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.
Aghagolzadeh, F., & Asadpour, H. (2011). A Critical Discourse Analysis on Terms of Address in Persian. The International Journal of Humanities, 18(1), 135-160.
Asadpour, H. (2012). Sorani Kurdish address forms: Case of Northwest Iran. International Journal of Linguistics, 4(4), 419-431.
Brown, P. & Levinson, S. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.
Chahkandi, F. (2017). Fathoming the Cultural Schema of Ta’ne in Persian Language: A Cultural Linguistic Study. Research in Applied Linguistics, 8(5), 304-311.
Chen, R. (2010). Compliment and compliment response research: A cross-cultural survey. Pragmatics across languages and cultures, 3(2), 79-101.
Ebrahimi, O., Bayrami, M., & Mohammadi, D. (2019). Flattery Harm in Social Interactions and its Pathology from Imam Ali’s Viewpoint. Journal of Research on Religion & Health, 5(3), 137-149.
Geyer, N. (2008). Discourse and Politeness: Ambivalent Face in Japanese. London: Continuum.
Goffman, E. (1971). Relations in Public: Microstudies of the Public Order. New York: Basic Books.
Halliday, M. A. K. (1975). Learning how to mean: Explorations in the development of language. London: Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to systemic functional grammar (2nd ed.). London: Edward Arnold.
Hedayat, K., & Kazemi, F. (2018). The Role of Politeness in the Employee-client Speech Interactions. Theory and Practice in Language Studies, 8(1), 100-104.
Holmes, J. (1995). Women, Men and Politeness. Harlow: Longman.
Hymes, D. (1967). Models of interaction of language and social setting. Journal of Social Issues, 33(2), 8-28.
Kasper, G. (1990). Linguistic politeness: Current research issues. Journal of Pragmatics 14(2), 193–218.
Makarova, V., & Pourmohammadi, E. (2020). Gender factor in the expression of politeness in Farsi. Journal of Gender Studies, 29(4), 373-385.
Mills, S. (2003). Gender and Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.
Moghaddam, M. M. (2017). Politeness at the extremes: Iranian women’s insincere responses to compliments. Language and Dialogue, 7(3), 413-431.
Mousavi, S., Golfam, A., Agha Golzadeh, F., & KZ Kambuziya, A. (2019). Explaining the Construction of Euphemistic Meaning via‎ Schematization in Persian: A Cognitive Approach. The International Journal of Humanities, 26(4), 30-43.
Nieto, S. (2010). Language, culture and teaching. (2nd ed.). London: Routledge.
Nikou, F. R., & Nikou, M. R. (2012). Language of flattery in Iranian letter writing discourse. Academic Research International, 2(3), 737.
Nodoushan, M. A. S. (2016). On the functions of swearing in Persian. Journal of Language Aggression and Conflict, 4(2), 234-254.
O’Driscoll, J. (2007). Brown and Levinson’s face: How it can – and can’t – help us to understand interaction across cultures. Intercultural Pragmatics 4(4), 463–492.
Pishghadam, R., & Ghahari, S. (2012). Fundamental concepts in applied linguistics: A reference book. Tehran: Rahnama Publications.
Pourmohammadi, E. (2018). The use of “TAAROF”: The generation and gender factors in Iranian politeness system. (Doctoral dissertation, University of Saskatchewan).
Saville-Troike, M. (2003). The ethnography of communication: An introduction. Oxford: Basil Blackwell.
Schnurr, S., Marra, M. & Holmes, J. (2008). Impoliteness as a means of contesting power relations in the workplace. In Derek Bousfield and Miriam Locher (eds.). Impoliteness in Language: Studies on Its Interplay with Power in Theory and Practice. Berlin: Walter de Guyter, 211–30.
Sharifian, F. (2005). The Persian cultural schema of shekasteh-nafsi: A study of compliment responses in Persian and Anglo-Australian speakers. Pragmatics & Cognition, 13(2), 337-361.
Sharifian, F. (2008). Cultural schemas in L1 and L2 compliment responses: A study of Persian-speaking learners of English. Journal of Politeness Research, 4(1), 55-80.
Sharifian, F. (2016). Cultural pragmatic schemas, pragmemes, and practs: A Cultural Linguistics perspective. In Pragmemes and theories of language use (pp. 505-519). Springer, Cham.
Sharifian, F., & Tayebi, T. (2017). Perceptions of impoliteness from a Cultural Linguistics perspective. In Advances in Cultural Linguistics (pp. 389-409). Springer, Singapore.
Shimoyama, T., Shadpayam, F., & Parhizgari, M. (2017). . Swearing in Persian. Advances in Swearing Research: New languages and new contexts, 8(4) 282, 213.
Spencer-Oatey, H. & Xing, J. (2003). Managing rapport in intercultural business interactions: A comparison of two Chinese-British welcome meetings. Journal of Intercultural Studies 24(1), 33–46.
Tayebi, T. (2018). Implying an impolite belief: A case of tikkeh in Persian. Intercultural Pragmatics, 15(1), 89-113.
Vygotsky, L. (1978). Mind in society. US: Presidents and Fellows of Harvard College.
Vygotsky, L. (1986). Thought and language. Cambridge, MA: MIT Press.
Zare, S., & Pearce, P. L. (2019). Encounters with Iranian Culture. Experiencing Persian Heritage (Bridging Tourism Theory and Practice, 10(4), 43-63.