واژه‌بست‌های زبان گیلکی: مطالعه‌ای رده‌شناختی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری رشتۀ زبانشناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 دانشیار گروه هنرهای نمایشی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 دانشیار گروه زبانشناسی، پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی، سمت، تهران، ایران
چکیده
پژوهش حاضر در جهت یک بررسی رده­شناختی از عنصر زبانی واژه­بست در زبان گیلکی تدوین شده است. در این پژوهش، سعی بر آن است تا باتوجه به تنوعات گویشی قابل‌توجه زبان گیلکی و نیز دیدگاه­های گوناگون در طبقه­بندی عنصر واژه­بست و بهره­وری متفاوت گویش­ها و زبان‌های ایرانی از این عنصر زبانی، با یک بررسی رده­شناختی، تنوع حضور واژه­بست در زبان گیلکی و جایگاه حضور آن در جملات گیلکی مشخص شود. بدین منظور، واژه­بست­های زبان گیلکی براساس پرسش‌نامۀ رده‌شناختی مؤسسۀ ماکس پلانک در باب رده­شناسی واژه­بست مورد تحلیل قرار گرفته­اند. پرسش‌نامه شامل 5 بخش قابل تفکیک است که عبارت‌اند از: 1. ویژگی­های کلی زبان، 2. حالات مقوله‌ای واژه­بست، 3. ویژگی­های خاص، 4. جایگاه واژه­بست، و 5. حرکت. داده­های مذکور پس از گردآوری از سه ناحیۀ گویشیِ گیلکی غربی (بیه پس)، شرقی (بیه پیش) و گیلکی گالشی از شهرها و روستاهای شرقی، غربی و مناطق ییلاقی استان گیلان، به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی ـ مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش بیانگر یکسان بودن واژه­بست­های زبان گیلکی در سه گونۀ مذکور است و به‌طور کلی می­توان بیان کرد که زبان گیلکی دارای پیش­بست­های ضمیری متصل به نشانۀ مفعولی، پی­بست نشانۀ مفعولی /ǝ/، پی­بست تأکیدی و نیز نشانۀ /o/ ربط است. همچنین مشاهده شد که پی­بست ضمایر شخصی متصل به اسامی، صفات، حرف اضافه و افعال در این زبان وجود ندارد. حرکت برای واژه­بست فقط به انتهای گروه میزبان امکان­پذیر است و جابهجایی و جهش واژه‌بست به موقعیت پیشین در این زبان ممکن نیست. همچنین باتوجه به بررسی­های انجام‌شده، تحقق قاعدۀ واکرناگل درمورد جایگاه دوم برای واژه­بست در زبان گیلکی قابل تأیید است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ارانسکی، ی.م (1378). زبان‌های ایرانی، ترجمه علی اشرف صادقی. تهران: سخن.
بخش‌زاد محمودی، جعفر (1385). دستور زبان گیلکی. نشر گیلکان، چاپ یکم.
پورهادی، مسعود (1385). زبان گیلکی. تهران، نشر ایلیا.
پورهادی، مسعود (1396). رده شناسی ترتیب سازه های اصلی در زبان گیلکی، رشت، فرهنگ ایلیا.
چهارسوقی امین، تینا (1394).” بررسی رده‌شناختی زبان گیلکی بیه پسی بر اساس مولفه‌های بیست و چهارگانه درایر“، فصلنامه ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 3: 29-56.
دبیرمقدم، محمد (1392). رده‌شناسی زبانهای ایرانی، تهران، سمت.
دوست محمد، حسن (1380).” اشتقاق چند واژه گیلکی“، نامه فرهنگستان، 1: 162-170.
راسخ مهند، محمد (1388).̎ نگاهی رده‌شناختی به پی‌بست‌های ضمیری در زبان تاتی̎، مجله پژوهش‌های زبانشناسی، 1: 1-10.
رحمانی، جواد، و عروجی، محمدرضا و بهزاد رهبر(1398).” فرایندهای واژ-واجی واژه‌بست‌ها و حذف همخوان پایانی گویش تاتی تاکستان بر اساس نظریه بهینگی“، ادبیات و زبانهای محلی ایران زمین، 2: 1-16.
رسایی، ایوب (1385).”گیلکی در ایرانیکا“، زبان و زبان‌شناسی، 4: 137-148.
سبزعلیپور، جهاندوست و سیده فاطمه نیک‌گهر(1393).” فرهنگ‌نگاری گویشی ( مطالعه موردی): بررسی فرهنگ‌نگاری در گیلکی)“ ، فصلنامه علمی-پژوهشی زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا، 11: 65-96.
سبزعلیپور، جهاندوست (1394).̎ ویژگی‌های مصدر در زبان‌های حاشیه دریای خزر ( تاتی، تالشی و گیلکی)̎، فرهنگستان زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، 5: صفحه 103-129.
سبزعلیپور، جهاندوست و هنگامه واعظی (1397).” بررسی واژه‌بست در زبان تاتی گونه دروی“̎، مجله پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی̎، 16: 37-59.
ستوده، منوچهر (1332). فرهنگ گیلکی. تهران: ایرانشناسی.
سمیعی، احمد (1378).” گویش گیلکی و مروری اجمالی بر تاریخچه مطالعه آن“، نامه فرهنگ، 34: 133-139.
شقاقی، ویدا (1374)̎ واژه بست چیست̎، در محمد دبیر مقدم و یحیی مدرسی ( گردآورندگان)، مجموعه مقالات سومین کنفرانس زبان‌شناسی، تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، صص 141-158.
شقاقی، ویدا (1393). مبانی صرف، تهران: سمت.
صراحی، محمد امین و بتول علی نژاد ( 1392).̎ رده‌شناسی واژه‌بست در زبان فارسی̎، مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان˓ 8: 103-130.
فیاضی، مریم السادات (1392).” تکرار در گویش گیلکی“، پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 6: 135-159.
کریستین سن، آرتور(1374). گویش گیلکی رشت ( پژوهشی درباره شناخت گویش‌های ایران)، ترجمه جعفرخمامی زاده. تهران: سروش.
مزینانی، ابوالفضل، و علیزاده، علی و شهلا شریفی(1395).̎ واژه‌بست‌های مفعولی و آرایش بنیادین واژگان در زبان فارسی̎، جستارهای زبانی˓ 6: 49-72.
اخلاقی، فریار و پونه مصطفوی (1398).” رده شناسی ترتیب واژه ها در دو گونه غربی و شرقی زبان گیلکی“، زبان فارسی و گویش‌های ایرانی،1: 85-110.
نغزگوی کهن، مهرداد (1389)̎. از واژه‌بست تا وند تصریفی، بررسی تحول تاریخی بعضی واژه‌بست‌های فارسی جدید̎، نامه‌ی فرهنگستان˓ 6: 77-99.
هدایت، ندا (1395).” بررسی توالی مولفه‌های توالی واژه و هم‌بستگی آنها با توالی مفعول/فعل در گویش تاتی گیفات بر اساس دیدگاه رده شناختی درایر“ ، نشریه زبان فارسی و گویش های ایرانی، 2: 177-196.
یارشاطر، احسان (1332).̎ چند نکته درباره زبان خوارزمی̎ ، مجله‌ی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 2: 41-49.
Aikhenvald, A. Y. (2003). ̎Typological parameters for the study of clitics, with special reference to Tariana,̎ in Word: A Cross-Linguistic Typology, edited by R.N.W. Dixon and Alexandra Aikhenvald. Cambridge: CambridgeUniversity Press. pp 42-78.
Anderson, S. (2005). Aspects of the Theory of Clitics. Oxford & New York: Oxford University Press .
Comrie, B.(1989). Language Universals and Linguistic Typology. Oxford: Blackwell Publisher Ltd.
Gabelentz,G.V.(1891). Die Sprachwissenchafi:IhreAufgaben.Methoden Und Bisherigen Ergebnisse. Leipzig T.O. Weigel.(2nd enl.ed.,Leipzig: C.H.Tauchnitz,1901).
Haspelmath, M., & Deyer, M.S.,& Gil,D.,& Comrie, B. (2005), The World Atlas of Languages Structure. Oxford University Press. Inc, New York.
Klavans, J. L. (1982). Some Problems in a Theory of Clitics.Bloomington: Indiana University Linguistics Club.
Rastorgueva, V.S., Kerimova, A.A., Mamedzade, A.K., Pireiko, L.A., & Edel'man,D.I. (2012). The Gilaki Language. (English translation, editing and expanded content by R.M. Lockwood) Uppsala University Press.
Sportiche, D. (1992). Clitic Construction , Ms, UCLA.
Stilo,D.(2001).̎ Gilan-languages,̎ in Ehsan Yarshater(Ed.),Encyclopedia Iranica Vol.10, Fasc. 6: 660-668.
Tegey, H.(1978).̎ Ergativity in Pashto (Afghani)̎. Pasto Quarterly, 1,3.
Wackernagel,J.(1892). ÜbereinGesetz der Indo-Germanischen Wortstellung", Indogermanische Forschungen 1: 333 - 436.
Zwicky, A.M. (1977). On Clitics. Bloomington: Indiana University Linguistics Club
Zwicky,A.M. & Pullum,G.K.(1983). Cliticization VS. Infelection: English N’T. Language, 3: 502-513.
https://www.eva.mpg.de/lingua/tools-at-lingboard/questionnaires.php