تحلیل ساختار روایی داستان‌های کوتاه جمال‌زاده و اندرسن از دیدگاه نشانه‌معناشناسی گفتمانی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال/ پژوهشگر دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
3 استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران‌شمال، تهران، ایران
چکیده
یکی از مراحل شناخت ویژگی‌های فکری، فرهنگی و عاطفی ملل صاحب فرهنگ و ادب، تطبیق آثار ادبی آن‌هاست. رویکرد نشانه‌معناشناسی روایت از طریق برش متن ادبی به معنا دست ‌می‌یابد و در این فرایند معناسازی، نظام‌های گفتمانی به‌منزلۀ عوامل اصلی گفتمان باعث شکل‌گیری روایت و ایجاد تغییر از وضعیتی به وضعیتی دیگر می‌شود. این پژوهش با استفاده از مدل نشانه­معناشناسی گرمس به تحلیل روایی داستان‌های ثواب یا گناه جمال‌زاده و ذرت‌کاری اندرسن از دو نویسندۀ ایرانی و امریکایی و تبیین انواع نظام‌های گفتمانی می‌پردازد. سؤال اساسی این پژوهش این است که نحوۀ شکل‌گیری فرایند روایی تغییر معنا چگونه است و مهم‌تر نظام‌های گفتمانی دخیل در تولید معنا کدام‌اند؟ نتایج حاکی است هردو نویسنده در پیکرۀ حاضر از انواع نظام‌های گفتمانی روایت در داستان خود بهره گرفته‌اند، اما نظام‌های گفتمانی کنش و شوش به‌منزلۀ گفتمان‌های غالب در شکل‌گیری روایت نقش داشته‌اند به‌گونه‌ای که روایت با گفتمان شوشی به گفتمان کنشی روی می‌‌آورد و مجدداً به نظام گفتمان شوشی دگردیسی می‌یابد که جنس آن از نوع زیبایی‌شناختی و اسطوره‌ای است و ما با فرایند شکل‌گیری ارزش‌های والای معنوی مواجه می‌شویم و شخصیت‌های داستان حضور اسطوره‌ای خود را بر مخاطب هویدا می‌سازند. اما آنچه به تفاوت مضامین دو داستان منجر می‌شود نوع نگرش کنشگران و جهان‌بینی ارزشی در این دو فرهنگ است؛ به‌گونه­ای که در داستان ثواب یا گناه، کنشگر اصلی در قالب رمزگان مذهبی قصاص و آشتی با مرگ به جایگاه اسطوره­ای ارتقا یافته ‌است، اما در داستان ذرت­کاری، کنشگران اصلی درقالب رمزگان نشانه­ای بوم­زیست، مرگ فرزند را در انتهای روایت با روی‌آوردن به طبیعت و دستیابی به مقام اسطوره پیوند ‌زدند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


اولیایی نیا، هلن (1391). بررسی تطبیقی «قفس» صادق چوبک و «تخم‌مرغ» شروود اندرسن، تهران: پایگاه تخصصی مجلات نور، کتاب ماه ادبیات , فروردین ، شماره ۱۷۴،صص 93-89 .
آرمین،امیر و جوادی یگانه، محمدرضا (1394). نگاهی به خود شرق‌شناسی در ایران مدرن؛ بررسی کتاب خلقیات ما ایرانیان اثر سید محمدعلی جمالزاده، مجله جامعه پژوهی فرهنگی، سال 5، ش 4، زمستان، صص 18-1.
اندرسن، شروود(1395).ذرت‌کاری، ترجمه ستوده، رضا و محرم زاده، ناتاشا، نسخه pdf، وب‌سایت http://natasha.ir
بابک‌معین، مرتضی(1387). زیبایی شناسی نفی در آثار مالارمه، نقد زبان و ادبیات خارجی، دوره اول،شماره 1 پاییز و زمستان(ص 135).
بدیعی‌فرد، فاطمه و صادقی، مریم (1397). بررسی مؤلفه‌های شخصیت پرخاشگر براساس نظریۀ کارن هورنای در آثار جمالزاده و هدایت با تکیه بر داستان‌های آدم ‌بدنام و علویه ‌خانم. مجلۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، سال نوزدهم، شماره 76، زمستان، صص 118-99.
جمالزاده، سیّد محمدعلی(1388). کهنه و نو، داستان ثواب یا گناه صص 38-13 ، چاپ سوم، تهران: سخن.
رسولی، حجت و بختیاری،پریسا (1391). بررسی تطبیقی داستانهای کوتاه منفلوطی و جمالزاده، پژوهشنامه نقد ادب عربی، ش6 (6/64).
شعیری، حمیدرضا(1385). تجزیه و تحلیل نشانه معناشناختی گفتمان، چاپ نخست، تهران: سمت.
------------(1386). بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه معناشناسی، هفتمین همایش زبان‌شناسی ایران، دانشگاه علامه طباطبایی،آذرماه.
شعیری،حمیدرضا و وفایی، ترانه(1388). راهی به نشانه‌معناشناسی سیّال: با بررسی موردی ققنوس، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ نخست.
شعیری، حمید رضا (1388). از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه‌ معناشناسی گفتمانی، ، فصلنامه تخصصی نقد ادبی، سال دوم، ش 8 ، 33-51
------------ (1391). مبانی معناشناسی نوین، چاپ سوم، تهران: سمت.
------------(1397). مبانی معناشناسی نوین، چاپ ششم، تهران:سمت.
صالح‌بک، مجید و نظری‌منظم، هادی (1387). ادبیات تطبیقی در ایران: پیدایش و چالشها، فصلنامه زبان و ادب پارسی، ش 38، زمستان.
طاهری، حمید و غفوریان، مریم(1394). بررسی تطبیقی عناصر داستان حجاب منفلوطی و رجل سیاسی جمالزاده، فصلنامه لسان مبین(پژوهش ادب عربی)،سال ششم،دوره جدید،شماره بیستم،تابستان،صص 138-115.
عباسی، علی و یارمند، هانیه(1390). عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه‌معناشناختی ماهی سیاه کوچولو، پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، ش3، صص(171-147).
گروسی، کیومرث و پشتدار، علی محمد(1392). رابطه کارکردهای زبانی با تیپ‌های شخصی داستان‌های سید محمد علی جمالزاده، مجله ادبیات پارسی معاصر، سال 3، ش 1، بهار و تابستان، صص 76-55.
مژده‌جویباری، کبری و چراتی، عیسی(1391). ادبیات داستانی و توسعۀ اجتماعی؛ مطالعۀ موردی، پژوهش در داستان‌های دهخدا، جمالزاده، هدایت، آل احمد و دانشور، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی ، سال 3، شماره 10، صص 82-59.
ناظمیان، رضا(1394). خوانش نمادین غرب در داستان‌های فارسی شکر است از محمدعلی جمالزاده و قندیل ام هاشم از یحیی حقی، مطالعات نقد ادبی، ش 40، پاییز، صص72-51.
واعظ، سعید و عبدی میاردان، مهری(1391). بررسی طنز در داستان‌های کوتاه محمدعلی جمالزاده، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، سال دوم، شماره 7 ، بهار صص 178-159.
هاشمیان، لیلا؛ واشقانی فراهانی، ابراهیم و شریف نیا، فردین(1392). تحلیل دگرمفهومی در داستان کبابِ غاز براساس دیدگاه باختین، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هفتم، ش28، زمستان، صص 192-159.
Khetsuriani, Tamar(2013).Sherwood Anderson’s “Mother” and The Evaluation of the Genre, Journal of Literature and Art Studies,Vol.3,No.3, PP. 137-143.
Scott Skelly, William(2015).It Is a Story: The Role of the Narrator in Sherwood Anderson’s “Death in the Woods,M.A. Thesis,The College of Arts and Sciences of the University of Dayton.