تحلیل شبکۀ معنایی حرف «حتی» در قرآن با رویکرد معناشناسی شناختی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار گروه الهیات دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
3 دانشجوی دکتری رشتۀ نهج البلاغه، دانشگاه آیت الله حائری، میبد، ایران
4 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران
چکیده
حرف «حتی» در قرآن با بسامد چشمگیر برای نشان دادن انتهای غایت فرضی به‌کار رفته است و درواقع روند شکل‌گیری نقطۀ پایان را نشان می‌دهد. اما کارکرد حتی در آیات قرآن به همین معنای پیش‌نمونه‌ای منتهی نمی‌شود، بلکه با قرار گرفتن در ساختارهای مختلف، شبکه‌ای از معانی متعدد را کدگذاری می‌کند. نوشتار حاضر با رویکرد معناشناسی شناختی و به روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و استخراج شبکۀ معنایی مفهوم‌سازی‌شده با حرف حتی در آیات می‌پردازد. بررسی کیفیت و عملکرد این حرف در آیات قرآن نشان می‌دهد، حرف حتی در ساختارهای مختلف، معانی متفاوتی را تبیین کرده که همه در معنای پیش‌نمونه‌ای آن اشتراک مفهومی می‌یابند، بر این اساس، اولین شاخه از شبکۀ مفهومی این حرف، شاخۀ هم‌معنایی است که با دو واژۀ «کی» و «الا» مشتراکات معنایی یافته است. دومین شبکۀ شعاعی این حرف، معانی ثانویۀ استعاری هستند که از جملۀ این معانی «تجمع»، «انتقال»، «پوشش» و...بوده‌ است و شاخۀ سوم حتی نوعی وظیفۀ طرح‌واره‌سازی را به‌عهده گرفته که طرح‌واره‌های حجمی، حرکتی، قدرتی و جهتی را تصویرسازی کرده است که با شواهد قرآنی بررسی شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن
1. ایمانی، محمود، منشی زاده، مجتبی، (1394)، «بررسی شبکه‌ی معنایی حرف «فی» و اهمیت آن در ترجمه قرآن از منظر معنی‌شناسی شناختی»، فصلنامه مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، ش4، (صص33-64)
2. باقری خلیلی، علی اکبر، محرابی کالی، منیره ،(1392)، «طرح واره چرخشی در غزلیات سعدی و حافظ شیرازی»، فصلنامه علمی - پژوهشی نقد ادبی. س 6. ش 23 (صص 125-148)
3. پور اقدم، الهام، دهقان، مسعود، اسماعیل، بدخشان، ابراهیم (۱۳۹۹)، «بررسی و تحلیل کاربست طرح‌واره‌های تصوری در افراد نابینا از منظر شناختی»، جستارهای زبانی- دانشگاه تربیت مدرس، ش۳ ، (صص ۳۱۳-۳۴6)
4. جوادی آملی، عبدالله، (1388)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، اسرا
5. لیکاف، جورج، جانسون، مارک، (1397)، استعاره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم، ترجه جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه
6. خسروی، سمیرا، خاکپور، حسین، دهقان، (1393)، «بررسی طرح‌های تصوری در معناشناسی شناختی واژگان قرآن(با تمرکز بر طرح حجمی، حرکتی و قدرتی)»، پژوهشهای ادبی – قرآنی، ش4، (صص94-112)
7. ذوالفقاری، اختر، عباسی، نسرین، (1394)، «استعاره مفهومی و طرحوارههای تصویری در اشعار ابن خفاجه»، فصلنامه پژوهش های ادبی و بلاغی، شماره 3، (صص105-120)
8. راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‌4، ص: 191
9. راسخ‌مهند، محمد(1390). در آمدی بر زبان شناسی شناختی، تهران: سمت.
10. راسخ‌مهند، محمد(1386).«اصول و مفاهیم بنیادی زبان شناسی شناختی». بخارا. ش63: 191-172.
11. سجودی، فرزان، (1385)، «نشانه شناسی زمان و گذر زمان بررسی تطبیقی آثار کلامی و تصویری»، پژوهشنامه‌ی فرهنگستان هنر، ش1، (صص46-64)
12. سیوطی، جلال الدین،(1392)، الاتقان فی علوم قرآن، مترجم: طیب حسینی، محمود، قم، انتشارات دانشکده اصول الدین،
13. الصاحب، اسماعیل بن عباد، (1414ه.ق)، المحیط فی اللغه، تحقیق: آل یاسین، محمد حسن، بیروت، عالم الکتب
14. صفوی، کورش، (1382)، «بحثی درباره‌ی طرحواره‌های تصوری از دیدگاه معنی شناسی شناختی»، مجله: نامه فرهنگستان، ش21(صص65-85)
15. طباطبایی، محمد حسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم : دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم‌.
16. قائمی نیا، علیرضا، (1390)، معناشناسی شناختی قرآن، تهران، انتشارات: فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ1
17. محمدی آسیابادی، علی، صادقی، اسماعیل، طاهری، معصومه، (1391)، «طرحواره ی حجمی و کاربرد آن در بیان تجارب عرفانی»، پژوهشهای ادب عرفانی، ش2، (ص141-162)
18. مصطفوی، حسن، (1360)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، ترجمه و نشر کتاب
19. نراقی، احمد، (1392)، معراج السعاده، قم، پیام مقدس،چ2