گستاخی نشاندار در نمایشنامۀ پلکان

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
حسین رحمانی
استادیار گروه زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
10.29252/LRR.12.4.23
چکیده
پژوهش حاضر درپی بررسی نمود رفتارهای زبانی تهدید­کننده یا سازندۀ وجهه در نمایشنامۀ پلکان اثر اکبر رادی براساس نظریۀ ترکورافی (2008) است که براساس آن رفتارهای زبانی به پنج دستۀ ادب­بی­نشان، ادب نشاندار، بی­ادبی، گستاخی بی‌نشان و گستاخی نشاندار تقسیم می­شود. تعیین الگوی رفتار زبانی با بیشترین فراوانی در کل نمایشنامه، شناسایی الگوهای زبانی شخصیت­های فرادست و فرودست، تشخیص الگوی رفتار کلامی شخصیت­های نمایش با شخصیت اصلی در موقعیت ­فرودستی او و همچنین بررسی نحوۀ تغییر الگوی کلامی شخصیت اصلی در عبور از پلۀ فرودستی تا پله­های فرادستی از اهداف این پژوهش است. براساس نتایج، در میان الگوهای کلامی، گستاخی نشاندار دارای بیشترین فراوانی در پلکان است و در الگوی کلامی شخصیت­های فرادست تمایلی برای حفظ و ساخت وجهۀ فرودستان وجود ندارد؛ وجهۀ فرودستان از روی عمد و با بیشترین استفاده از گستاخی نشاندار از سوی شخصیت­های فرادست تهدید می­شود. الگوی کلامی شخصیت­های فرودست از تنوع بیشتری برخوردار است و آنان از گستاخی بی­نشان بیشتر از سایر الگوهای کلامی استفاده می­کنند. به‌علاوه، الگوی کلامی شخصیت اصلی داستان درگذر از موقعیت فرودستی به موقعیت فرادستی از بی­ادبی به گستاخی نشاندار تغیر می­کند و هرچه از پلکان موقعیت و جایگاه بالاتر می­رود، از گستاخی نشاندار بیشتری استفاده می­کند.



واژه‌های کلیدی: ادب بی­نشان و نشاندار، بی­ادبی، گستاخی نشاندار و بی‌نشان، ترکورافی، نمایشنامۀ پلکانپژوهش حاضر درپی بررسی نمود رفتارهای زبانی تهدید­کننده یا سازندۀ وجهه در نمایشنامۀ پلکان اثر اکبر رادی براساس نظریۀ ترکورافی (2008) است که براساس آن رفتارهای زبانی به پنج دستۀ ادب­بی­نشان، ادب نشاندار، بی­ادبی، گستاخی بی‌نشان و گستاخی نشاندار تقسیم می­شود. تعیین الگوی رفتار زبانی با بیشترین فراوانی در کل نمایشنامه، شناسایی الگوهای زبانی شخصیت­های فرادست و فرودست، تشخیص الگوی رفتار کلامی شخصیت­های نمایش با شخصیت اصلی در موقعیت ­فرودستی او و همچنین بررسی نحوۀ تغییر الگوی کلامی شخصیت اصلی در عبور از پلۀ فرودستی تا پله­های فرادستی از اهداف این پژوهش است. براساس نتایج، در میان الگوهای کلامی، گستاخی نشاندار دارای بیشترین فراوانی در پلکان است و در الگوی کلامی شخصیت­های فرادست تمایلی برای حفظ و ساخت وجهۀ فرودستان وجود ندارد؛ وجهۀ فرودستان از روی عمد و با بیشترین استفاده از گستاخی نشاندار از سوی شخصیت­های فرادست تهدید می­شود. الگوی کلامی شخصیت­های فرودست از تنوع بیشتری برخوردار است و آنان از گستاخی بی­نشان بیشتر از سایر الگوهای کلامی استفاده می­کنند. به‌علاوه، الگوی کلامی شخصیت اصلی داستان درگذر از موقعیت فرودستی به موقعیت فرادستی از بی­ادبی به گستاخی نشاندار تغیر می­کند و هرچه از پلکان موقعیت و جایگاه بالاتر می­رود، از گستاخی نشاندار بیشتری استفاده می­کند.


کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابراهیمی، نادر. (1370). اکبر رادی، تابش تند نور. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (65-53). تهران: قطره.
جکتاجی، محمد تقی پوراحمد (1379). واژه‌های گیلکی در ادبیات فارسی، بررسی یک نمونه: نمایشنامه پلکان رادی. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (494-481). تهران: قطره.
رادی، اکبر. (1382). «پلکان». روی صحنه آبی: دورة آثار. تهران: نشر قطره.
رحمانی، حسین (1397). «تأثیر قدرت و جنسیت بر بی‌ادبی و شیوۀ برخورد با آن در نمایشنامۀ افول اثر اکبر رادی». فصلنامۀ زبانشناسی اجتماعی. دوره دوم، ش ، پیاپی 4، صص: 65-54.
-----، مدرسی، یحیی، غیاثیان، مریم سادات، و زندی، بهمن (1395). «ادب و بی‌ادبی در رمان‌های نوجوانان فارسی‌زبان». جستارهای زبانی. دوره 7، ش 5، پیاپی 33، صص: 90-67.
رحمانیان، محمد. (1377). در خانوادۀ رادی. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (112-103). تهران: قطره.
رفیعی سخایی، سودابه (1390). تحلیل گفتمان ادب در شخصیت پردازی و پیشبرد کنش نمایشنامه: مطالعه موردی گزیده‌ای از نمایشنامه‌های ایرانی. دانشگاه هنر، پایان نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی.
شجره، صدرالدین. (1380). نمایشنامه‌های رادیویی و آثار رادی. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (141-131). تهران: قطره.
کوپال، عطالله (1380). بر تارک درام ایران. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (186-175). تهران: قطره.
محمودی بختیاری (1395). «بررسی بی‌ادبی کلامی در نمایشنامۀ صیادان». دوماهنامه جستارهای ادبی. د، 7، ش 1 (پیاپی 29). صص: 149-129.
میرمعنوی، رضا (1379). دیدار باشکوه آقای گیل. در فرامرز طالبی، شناختنامۀ اکبر رادی (195-191). تهران: قطره.
نامور، زهرا (1398). «جلوه‌های بی‌ادبی کلامی در تلویزیون در چارچوب نظری کالپپر: مطالعۀ موردی سریال مادرانه». رسانه‌های شنیداری و دیداری. ش.29. صص: 252-227.
Abrams, M. H. (1999). A Glossary of Literary Terms. Boston: Thomason Learning.
Bouchara, A. (2009). Politeness in Shakespeare: Applying Brown and Levinson’s politeness theory to Shakespeare’s Comedies. Hamburg: Diplomica Verlag.
Bousfield, D., and Locher, M. (eds.) (2008). Impoliteness in Language: Studies on Its Interplay with Power in Theory and Practice. Berlin: Mouton de Gruyter.
Brown, R. & Gilman, A. (1989). “Politeness theory in Shakespeare’s four major tragedies”. Language in Society, 18, 159-212. doi:10.1017/S0047404500013464.
Brown, P. and Levinson S. C. (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. London: Cambridge University Press.
Chapman, S. and Clark, B. (2014). Pragmatic Literary Stylistics. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Chikogu, R, N. (2009). “A Pragmatic study of the linguistic concept of politeness and change in social relations of power in Wole Soyinka’s the Beautifcation of Area Boy”. English Text Construction, 1,264-287.
Chun, L. & Yun, Z. (2010). “Apology strategies between social Unequals. The Dream of the Red Chamber”. Chinese Language and Discourse, 1(2), 264287.
Culpeper, J. (1996). “Towards an anatomy of impoliteness”. Journal of Pragmatics 25 (3), 349–367.
----- (1998). “(Im)politeness in drama”. In Verdonk, Peter, Mick Short and Jonathan Culpeper
(eds.), Exploring the Language of Drama: From Text to Context. London:
Routledge, 83–95.
----- (2005). “Impoliteness and The Weakest Link”. Journal of Politeness Research. 1 (1), 35–72. doi:10.1515/jplr.2005.1.1.35.
----- (2011). Impoliteness: Using Language to Cause Offence. Cambridge: Cambridge University Press.
-----, Bousfield, D. and Wichmann, A. (2003). “Impoliteness revisited: With special reference to dynamic and prosodic aspects”. Journal of Pragmatics. 35 (10–11), 1545–1579.
Jucker, A.H. (2016). “Politeness in eighteenth-century drama: A discursive approach”. Journal of Politeness Research. 12(1): 95–115. doi:10.1515/pr-2015-0027.
Leezenberg, M. (2002). “Power in communication: Implications for the semantics-pragmatics interface”. Journal of Pragmatics. 34 (7), 893–908.
Piazza, R. (2006). “The Representation of Conflict in the Discourse of Italian Melodrama”. Journal of Pragmatics. 38(12): p. 2087-2104.
Rossen-Knill, D. F. (2011). “How dialogue creates opposite characters: An Analysis of Arthur &
George”. Language and Literature. 20, 34-58. doi:10.1177/0963947010391125.
Short, Mick (2013). Exploring the Language of Drama: From Text to Context. London: Routledge.
Simpson, P. (1989). “Politeness Phenomena in Ionesco's The Lesson”. In Carter R. and Simpson P. (eds.), Language, discourse and literature (pp. 171ـ193). London: Unwin and Hyman.
Terkourafi, M. (2002). “Politeness and formulaicity: Evidence from Cypriot Greek”. Journal of Greek Linguistics. 3, 179–201.
----- (2003). “Generalised and particularised implicatures of politeness”. In K¨ uhnlein, Peter, Hannes Rieser and Henk Zeevat (eds.), Perspectives on Dialogue in the New
Millennium. Amsterdam: John Benjamins, 151–166.
----- (2005). “Beyond the micro-level in politeness research”. Journal of Politeness Research. 1 (2), 237–262.
----- (2008). “Toward a unified theory of politeness, impoliteness and rudeness” in Bousfield, D., and Locher, M. (eds.) (2008). Impoliteness in Language: Studies on Its Interplay with Power in Theory and Practice. Berlin: Mouton de Gruyter.
جستارهای زبانی
دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 64
مهر و آبان 1400
صفحه 721-753