گونه‌شناسی گفتارهای قالبی در چرند و پرند دهخدا

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، پردیس خواهران، کاشان، ایران.
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه کاشان، کاشان. ایران
چکیده
گفتار قالبی‌شده بخشی از یک زبان است که می‌تواند حامل معانی و مصادیق متعددی باشد. گفتارهای قالبی‌شده معمولاً به‌صورت ضرب‌المثل، کنایه، اصطلاحات ‌و زبان‌زدها و بیشتر در زبان محاوره‌ به‌کار می‌روند و نقش مؤثری در ارتباط‌های اجتماعی و گسترش زبان از لحاظ ساختاری و مفهومی دارند و بخشی از هویت، فرهنگ و تاریخ هر جامعه هستند که شناخت آن‌ها موجب شناخت بهتر فرهنگ، زیرساخت‌ها و تحولات زبانی هر جامعه زبانی می‌شود و تحلیل آن‌ها در یک متن نیز موجب شناخت بهتر زوایای پنهان و سبک آن متن می‌شود. در مقالات دهخدا، گونه‌های مختلفی از گفتارهای قالبی وجود دارد که در بطن هر یک از آن‌ها، مفاهیم عمیق اجتماعی، فرهنگی و زبانی نهفته است که شناخت آن‌ها به شناخت سبک و زبان مقالات دهخدا و جامعۀ روزگار او کمک می‌کند. هدف از پژوهش حاضر که با روش کیفی (تحلیلی ـ توصیفی) انجام می‌شود، تحلیل و بازشناسی گونه‌های قالبی‌شده در چرندوپرند دهخدا در سه دسته ضرب‌المثل، کنایه، اصطلاحات‌ و زبان‌زدهاست. این پژوهش به منظور بررسی کاربرد این ساخت‌ها در چرندوپرند و تأثیر آن‌ها بر زبان و سبک این مقالات انجام می‌شود. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که دهخدا با استفاده از این ساخت‌های قالبی، اوضاع و شرایط جامعۀ خود را ترسیم کرده و مطالبش را با سرعت و در عین حال به‌صورت فشرده و عمیق به مخاطب منتقل کرده است. استفاده از این ساخت‌ها موجب شده تا نثر چرندوپرند به زبان محاوره‌ای نزدیک شود. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که اصطلاحات ‌و زبان‌زدها (220 مورد)، کنایه (81 مورد) و ضرب‌المثل (51 مورد)، به ترتیب پرکاربردترین گونه‌های ساخت‌های قالبی در مقالات دهخدا هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسپولسکی، برنارد، (1392). جامعه‌شناسی زبان. ترجمه نسترن پزشکی. چ1، تهران: روزآمد.
امیدسالار، محمود، (1381).«نکاتی درباره فحش و فحاشی در زبان فارسی». ایران شناسی. س14. ش54. صص 341-350.
انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
آقاگل‌زاده، فردوس؛ کرد زعفرانلو کابوزیا، عالیه؛ هاشمی، افتخار سادات،(1389). «شناسایی و توصیف گفتارهای قالبی‌شده در زبان فارسی بر پایه نقش عوامل جامعه‌شناختی زبان». زبان‌شناسی و گویش‌ها. مشهد: دانشگاه فردوسی. ش3. صص119-134.
باطنی، محمدرضا، (1371).پیرامون زبان و زبانشناسی. تهران: فرهنگ معاصر
باغینی‌پور، مجید،(1379). «گفتارهای قالبی و کاربرد خلاقانه آن». مجله زبان‌شناسی. س15. ش2. صص45-58.
پشت‌دار، علی‌محمد، (1388). «تعارفات در زبان فارسی از دیدگاه علم بلاغت». نامه‌پارسی. ش48و49. صص59-70.
ثابت، عبدالرحیم،(1385). «اصطلاح‌ها و تعارف‌های رایج در میان زنان شیرازی». فرهنگ مردم. س5. ش17. صص155-169.
خواجه‌پور، بی‌نظیر؛ خزاعی‌فرید، علی؛ خوش‌سلیقه، مسعود، (1396). «نظریه ذخائر فرهنگی زوهر و بررسی راهبردهای ترجمه ریزفرهنگها: مورد پژوهشی رمان دایی جان ناپلئون در برابر ترجمه انگلیسی». مطالعات زبان و ترجمه. ش1. صص 1-25.
دهخدا، علی اکبر، ( 1363). امثال و حکم.ج1. چ6. امیرکبیر: تهران.
………………….، (بی‌تا). چرندوپرند. تهران: معرفت.
………………….، (بی‌تا). لغتنامه. ج1. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
ذوالفقاری، حسن،(1394). «گونه‌شناسی ساخت‌های قالبی در زبان عامه». جستارهای زبانی. د6، ش4. صص69-98.
زرین‌کوب، عبدالحسین،(1379). شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب. چ8. تهران: علمی.
شایلی، علیرضا،(1387). «تعارف در فرهنگ مردم ایران». نجوای فرهنگ. س3. ش8 و9. صص101-114.
نجفی، ابوالحسن، (1387). فرهنگ فارسی عامیانه. چ2. تهران: نیلوفر.
ورتنیکوف، الکساندر، (1380). «برخی ساخت‌های نحوی قالبی‌شده در زبان فارسی». ترجمه محسن شجاعی. زبان‌شناسی. س16. ش1. صص77-82.
یاوری، هادی؛ صادقی محسن آباد، هاشم؛ علیزاده شعرباف، مهرداد؛ (1397). «زرین ملک و امیر ارسلان: دو متن از یک نقال». فرهنگ و ادبیات عامه. ش19. صص121-152.
Spolski, B.: The Sociology of Language, (2014). Tehran: Roozamad.
Omid Salar, M. (2002), "Notes on cursing and swearing in Persian". Iranian. Summer. No.54. pp.341-350.
Aghagolzadeh, F.: A.Kord ZaKferanloo Kambuziya & F. Sadat Hashemi (2010).Identification and description of Persian language mold speech on the basis of Language sociological factors". Journal of Linguistics and Khorasan Dialects. Autumn and winter. 2 (3). pp. 119-133.
Bateni, M.:,On language and linguistics,(1993). Tehran: Farhange Moaser.
Baghini-Pour, M. (2000). "Mold speech and its creative application". Journal of
Linguistics, Year 15. No. 1. Autumn and winter. pp. 45-57.
Poshtdar, A. (2009), "Compliments of the Persian language from the perspective of Rhetoric’s science". Nameye Parsi. Spring and summer. Nos. 48 & 49. Pp.59-70.
Sabet, A. (2006). "Common terms and definitions among women’s’ Shiraz Popular Culture". Year 5. No. 17. Spring. pp. 155-169.
KhagePour. B., Khozaee Farid, A., KhoshSalighe, M., (2018). “The Theory of Zohar Cultural Reserves and the Study of Micro-Cultural Translation Strategies”. Jornal of Zaban & Tarjome. No.1. pp.1-25.
Dehkhda, A., (1985), Amsalo Hekam, Tehran: Amirkabir.
..........., Logatname, Tehran: Sazemane Barname va Bodge.
..........., Charando Parand., Tehran: Marefat.
Zolfagari, H. "The typology of molded structures in language". Journal of Jostarhaye Zabani. No.6. pp.69-98.
Zarrin-koub, A. (1977). Unveiled Poetry. Tehran: Javidan [In Persian].
Shaili, A. "Compliments on the culture of Iranian people". No8, 9. Pp.101-114.
Najafi, A.H. (1999). Colloquial Persian Culture (2 Volumes). Tehran: Niloofar.
Vertnikof, A. (2001), "Some of syntactic structures form in Persian". Translated by M. Shojaei. Journal of Linguistics. Year 16. No. 1. Spring and summer. Pp.77-82.
Yavari, H., Sadegi MohsenAbad, H., Alizade sherbaf. M., "Zarrin Malek & Amir Arsalan". Journal on Farhango Adabiate Amme. No.19.pp.121-152.