کاربست معناشناسی تاریخی در تحلیل معنای شیطان و ابلیس در قرآن کریم و نقد آرای لغت‌شناسان کلاسیک

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.
2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران.
چکیده
دو مفهوم شیطان/ابلیس از مهم‌ترین مفاهیم قرآنی به‌شمار می‌آیند و نقشی مهم در نظام هدایت/ اضلال ایفا می‌کنند؛ نظامی که می‌توان آن را هدف اصلی از ارسال پیامبران و نزول قرآن دانست. ارائۀ مفهومی ناصحیح یا غیردقیق می‌تواند درک ناصحیحی از عملکرد و نقش شیطان/ ابلیس در این نظام به دنبال داشته باشد. این پژوهش تلاش می‌کند با بهره‌گیری از ریشه‌شناسی به‌منزلۀ شاخه‌ای از زبان‌شناسی تاریخی و توجه به بافت زبانی قرآن، تبیین دقیقی از این دو مفهوم ارائه و آراء لغت‌شناسان کلاسیک را بررسی کند. مشاهده شد واژۀ شیطان از میان دو مصدر پیشنهادی لغت‌شناسان به‌صورت شطن و شاط، از شطن به معنای دشمنی، رقابت و آشوب برگرفته از سحر مشتق شده ‌است، ولی لغت‌شناسان با وجود تأکید بر شطن به‌منزلۀ مصدر اشتقاق، بر معنای ریشۀ شط ــ انحراف و کجی ‌ــ تأکید کرده‌ و تمرکز معنی را بر وضعیت خود شیطان از نظر هدایت‌یافته یا گمراه بودن قرار داده‌اند. باهم‌آیی واژگانی در معانی دشمنی، اختلاف‌افکنی، ایجاد مانع و جادو با این واژه در قرآن نتایج مطالعات ریشه‌شناسی را تأیید می‌کند و نشان می‌دهد تمرکز معنا بر تأثیر شیطان بر هدایت یا گمراهی بشر است و نه وضعیت خود او. درمورد واژۀ ابلیس لغت‌شناسان دو نظریۀ اشتقاق از مادۀ بلس به معنای ناامیدی و وام‌واژگی در معنای مخلوط و مفتش را بیان کرده‌اند. بررسی‌ها وام‌واژگی را به شکلی متفاوت تأیید می‌کند؛ ابلیس نه مرتبط با معانی مخلوط و مفتش بلکه واژه‌ای یونانی در معنای اصلی دروغ‌گو و اسم خاص برای یکی از افراد شیطان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- Abdul Baqi, M. (1945). Al-Muʿjam al-Mufahras li-Alfāẓ al-Qur'ān al-Karīm. dar al kotob al misriyah [In Arabic]
- Al- Muḥibbī, M. (1994). Ghasd al-sabil fi ma fi al-Arabiyah min dakhil. IslamHouse [In Arabic]
- Al-Anisi, T. (1932). Tafsir al-Alfaz al-Dakhila fi al-Lugha al-Arabiya. Al Arabi Publishing [In Arabic]
- Al-Azhari, M. (2001). Tahdhib al-lugha. Dar Ihya al-Turath al-Arabi [In Arabic]
- Al-Farahidi, Kh. (1986). Al-Ayn. Hejrat [In Arabic]
- Ali, J. (1993). Al-Mufasal of Arabs History in the Pre-Islamic Period. Baghdad University [In Arabic].
- Al-Jawaliqi, M. (1942). Al-Mu'arrab. dar al kotob al misriyah [In Arabic]
- Al-Mustafawi, H. (2009). Exploration in the Words of the Holy Quran. DKI [In Arabic]
- Al-Raghib al-Isfahani, H. (1992). Mufradat alfaz al-Quran. dar al-ghalam [In Arabic]
- Al-Suyuti, J. (2013). Al-Itqān fi ‘Ulum Al-Qur’an. Dhawi l-Qurba [In Arabic]
- Al-Theeb, S. (2006). Dictionary of ancient Aramaic vocabulary. King Fahd National Library [In Arabic]
- Al-Turayhi, F. (1996). Majma' al-bahrayn. Mortazavi [In Persian]
- Al-Zabidi, M. (1993). Taj al-Arus. (A, shiri, Ed.) .dar al-fekr [In Arabic].
- Asgari, E. (2011). "The New Semantics of the Word Shayṭān". Quranic Studies. 16(64), 204-219 [In Persian]
- Belasi, M. (2001). Al-Mu'arrab fi 'l-Quran. World Islamic Call Society [In Arabic]
- Black, J. (2000). A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: Harrassowitz.
- Bomhard, A. (2018). A Comprehensive Introduction to Nostratic Comparative Linguistics. Florence: SC
- Brinkman, J. & Civil, M. & Gelb, I. & Oppenheim, L. & Reiner, E. (2004). The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Oriental Institute, Chicago.
- Brun, S.J. (1895). Dictionarium Syriaco-Latnum, Typo. PP. Soc. Jesu, Beryti Phoeniciorum.
- Buccellati, G. (1998). "Akkadian" in The Semitic languages. Edited by Hetzron, R. Routledge, New York.
- Campbell, L. & Mixco, M. (2007). A Glossary of Historical Linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Costaz, L. (2002). Dictionarie Syriaque-Francais/ Syriac-English Dictionary. Beirut: Dar El-Machreq,
- Davood, M. M. (2007). Kamal al-lugha al-Qurʼānīyah. dar al-manar [In Arabic]
- Dillmann, A. (1865). Lexicon Linguae Aethiopicae, T. O. Weigel, Lipsiae.
- Dolgopolsky, A. (2008). Nostratic Dictionary. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological research.
- Elyawi, A. (2005). "Loan words in Arabic", humanities sciences al qadisiya. 4(1). 103-114 [In Arabic]
- Gesenius, W. (1939). A Hebrew and English Lexicon of the Old Testsment. New York: Oxford university press.
- Ghorashi. A. A. (1993). Qamus Quran. dar al kotob al islamiyyah [In Persian]
- Hackett, J. (2009). "Semitic Languages" in Concise Encyclopedia of Languages of the World, Edited by Brown, K. & Ogilvie, S. Amsterdam: Elsevier.
- Hajikhani A, roohi K, dehqan A. (2016) "Etymology of “Ilm” (knowledge) as a Quranic word in the Semitic languages". Language Related Research. 7 (5) :27-47 [In Persian]
- Hjelmslev, L. (1943). Prolegomena to a Theory of Language. Kharazmi Publishing Co. [In Persian]
- Hoftijzer, J. & Jongeling, K. (1995). Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions. New York: Brill.
- Husseini, B. Z. (2017). "A Linguistic Approach to the Subject "the Shaitan Touch (Más)" in the Noble Quran". Quranic teachings, 24, 55-80 [In Persian]
- Ibn al-Jawzi, A. (1987). Funun al-afnan fi 'uyun 'ulum al-Qur'an. Dar al-Bashair al-Islamiyyah [In Arabic]
- Ibn Duraid, M. (1988). Jamhara fi 'l-Lughat. Dar El Ilm Lilmalayin [In Arabic]
- Ibn Manzur, M. (1994). Lisan al-Arab. darsader [In Arabic]
- Ibn Sidah, A. (2000). Al-Muḥkam wa-al-muḥīt al-aʻẓam. dar al kotob al ilmiyah [In Arabic]
- Jastrow, M. (1903). A Dictionary of the Targumin, The Talmod babli and Yerushalmi and the Midrashic literature, Luzac.
- Javadi-Amoli, A. (2010). Tasnim, (A. Qodsi, Ed.). Esra [In Persian]
- Jeffery, A. (2007). The Foreign Vocabulary of the Quran. Boston: Leiden.
- Kamal Aldin, H. A. (2008). Dictionary of common vocabulary in Semitic languages. Daraladab [In Arabic]
- Khair, A & Al-Missaoui M. T. & Omar, Z. (2014). "Non-Arabic Vocabulary in the Glorious Qur’an From the Perspective of Modern Linguistic Studies". Al-Tajdid, 18(36), 11-42. [In Arabic]
- Leslau, W. (1991). Comparative Dictionary of Geʻez. Wiesbaden: Harrassowitz.
- Lipiski, E. (1997). Semitic Languages: Outline of a Comprative Grammar, Peeters, Leuven.
- Macuch, R. (1963). A Mandaic Dictionary. London: Oxford university press.
- Mashkur, M. J. (n.d.). Coparative Dictionary of Arabic, Persian, and Semitic languages. Bonyad-e Farhang-e Iran [In Persian]
- Mohammadi M, Abdaltajedini N. (2013) "Survey of Russian Loanwords in Persian Language: Case Study on Farhang–e Bozorg-e Sokhan". Language Related Research. 4(3):155-178[In Persian]
- Moscati, S. (1980). An Introduction to the Comparative Grammar of the Semitic Languages. Deutschland: Harrassowitz
- Mukhtār Omar, A. (1997), Lughah al-Quran. Kuwait Foundation for the Advancement of Sciences [In Arabic]
- Muller, G. (1952). Lexicon Athanasianum. Berlin: Walter de Aruyter & Co.
- Nakano, A. (1986). Coparative Vocabulary of Southern Arabic –Mahri, Gibbali and Soqotri, Tokio: Japanes Ministry of Education Research Fund.
- O'Leary, D. (1923). Comprative Grammar of the Semitic Languages. New Yor: .E. P. Dutton & co.
- Pakatchi, A. (2012). "The Etymology of Qayyum". Studies of Quran and Hadith, 5(1), 5-26 [In Persian]
- Prochazka, S. (2009). "Arabic" in Concise Encyclopedia of Languages of the World, Edited by Brown, K. & Ogilvie, S. Amsterdam: Elsevier.
- Sahib ibn Abbad, I. (1993). Al-Mohit fi al-logha.dar alamalkotob [In Arabic]
- Saussure, F. (1916). Cours de linguistique générale. Hermes [In Persian]
- Shairi, H. R. (2010). "Passing from a predetermined relationship of signifier and signified to a processional discursive meaning". Literary Criticism. 2(8). 33-52 [In Persian]
- Smith, P. (1957). A Compendious Syric Dictionary.Britain: Oxford.
- Watson, W.G.E. (2001). "Semitic Languages" in Concise Encyclopedia of Languageand Religion, Edited by Sawyer, J. F & Simpson & Asher, R.E. Amsterdam: Elsevier.
- Wolfensohn, I. (1929). The History of the Semitic Languages. Al-eʻtimad.
- Zammit, M. (2002). A Comprative Lexical Study of Qurʼanic Arabic. Boston: Brill.
- http://stephanus.tlg.uci.edu/lsj/