واکاوی تغییر گفتمان در شعر دهۀ 1380 با تحلیل تقابل‌های زبان‌شناختی

نوع مقاله : نقد اثر پژوهشی

نویسنده
دانشیار زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی، تهران، ایران.
چکیده
یکی از شیوه‏های مطالعۀ اشعار دهۀ 1380، واکاوی تقابل‏های دوگانه است که بخش‏هایی از معنا را نشان می‏دهد، زیرا اگر شاعری ارزش‏گذاری تاریخی تقابل‏ها را بپذیرد، هم‏سویی خود را با باورهای کلاسیک نشان داده است و اگر آن را نقد کند، تغییرات فکری و فرهنگی را در سطح فردی یا اجتماعی نمایان ساخته است. در تحلیل تقابل‏های متن، یکی از موارد بررسی، نوع رابطه‏ای است که نویسنده یا شاعر میان دو سوی تقابل برقرار می‏کند و از این حیث، شاعران دهۀ 1380 نشان داده‏اند، بسیاری از زیربناهای فکری و نوع ارزش‏گذاری‏ها در نزد آنان تغییر کرده است. هفت شاعر؛ یعنی ساره دستاران، مجید رفعتی، گروس عبدالملکیان، عباس صفاری، سارا محمدی اردهالی، شهاب مقربین و حافظ موسوی، آشکارا خوب و بدِ دو سوی تقابل، و به‌عبارت بهتر وجه مثبت و منفی یا ارزش و ضدارزش طرفین تقابل را بی‏اعتبار دانسته‏اند؛ و درواقع، بی‏اعتباری ارزش/ ضدارزش‏ها را در جامعۀ خود نقد کرده‏اند. روش تحقیق، توصیفی است و سطح مطالعۀ تقابل‏ها، بیشتر واژگانی و مفهومی است. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد این شاعران، هم دربارۀ تقابل‏های عام و شناخته‌شده تشکیک می‏کنند؛ هم حوزه‏های تصویری جدیدی را متناسب با زبان و زمان، برای بی‏اعتبار دانستن سویه‏های ارزشی و ضدارزشی تقابل‏ها خلق می‏کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. اسفندیار، سبیکه و محمود حسن‌آبادی و مریم شعبانزاده (1397). «اتحاد تقابل‌های دوگانه در سایه تبدل و تساوی در مثنوی الهی‌نامه عطار». ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش53. صص37-83.
2. پالمر، فرانک.ر (1374). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمه کورش صفوی. چ دوم. تهران: کتاب ماد(وابسته به نشر مرکز).
3. چندلر، دانیل (1387). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه محمد پارسا. چ چهارم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی و سوره مهر.
4. حسن‌آبادی، محمود و مریم شعبانزاده و سبیکه اسفندیار (1397). «تحلیل تقابل‌های دوگانه در مصیبت‌نامۀ عطار با دیدگاه اعتدالی». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک شناسی. ش33. صص37-64.
5. حسینی. روح الله و اسدالله محمدزاده (1385). «بررسی ساختار تقابل رستم و اسفندیار در شاهنامه براساس نظریۀ تقابل لوی استروس». پژوهش زبان‌های خارجی. ش31. صص43-64
6. حیاتی. زهرا (1388). «بررسی نشانه‌شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا». فصلنامه نقد ادبی. سال دوم. ش 6. صص7-22.
7. داودی مقدم، فریده (1388). «سبک‌شناسی حکایت شیخ صنعان از دیدگاه تقابل نشانه‌ها». بهار ادب. سال دوم. ش3. صص63-80
8. دستاران، ساره (1391). دلفین‌ها در خواب‌هایم شنا می‌کنند. تهران. آموت.
9. ردی، سام (1385). «توتم و سینما». ساخت‌گرایی، نشانه‌شناسی سینما. گردآوری: بیل نیکولز. ترجمه علاءالدین طباطبایی. تهران: هرمس.
10. رضوانیان، قدسیه (1388). «خوانش گلستان سعدی براساس نظریه تقابل‌های دوگانه». ادب فارسی(گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران). صص123-135
11. رفعتی، مجید (1388). همه چیز عادی است. تهران. چشمه.
12. دباغی، عزیزاله؛ و احسان پناه‌بر (1393). «نقدی بر دوگانۀ بومی‌گرایی- بیگانه‌سازی ونوتی در نظریۀ ترجمه، با تکیه بر آرای هرمنوتیک فلسفی و زبان‌شناختی گادامر و ریکور». فصلنامۀ جستارهای زبانی، ش17. صص47- 62.
13. ذاکری کیش، امید و اسحاق طغیانی و سید مهدی نوریان (1393). «تحلیل ساختاری زبان غنایی (با تکیه بر نفثه المصدور)». فصلنامۀ جستارهای زبانی، ش18. صص111-138.
14. سجودی، فرزان (1382). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: قصه.
15. ---------- (1385) «غزل حافظ: عرصه تقابل دو گفتمان». سخنرانی در مراسم یادروز حافظ در شیراز، بنیاد فارس شناسی.
16. ---------- (1388) نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. تهران: نشر علم.
17. سوسور. فردینان دو (1378) دوره زبان‌شناسی عمومی. ترجمه کورش صفوی. چ دوم تهران: هرمس.
18. سهراب نژاد. علی حسن (1391). «تقابل دوگانه نشانه‌ها در داستان ضحاک». فصلنامه علمی-پژوهشی کاوش نامه. ش 250. صص115-134.
19. شریفی ولدانی، غلامحسین و کلثوم میری اصل (1391). »بوسه بر روی خداوند: بررسی تقابل‌های دوگانه در رمان روی ماه خداوند را ببوس». مجله بوستان ادب دانشگاه شیراز. سال چهارم. ش2. صص129-150.
20. شهرآبادی، راضیه؛ و تورج عقدایی (1398). «زیبایی‌شناسی تقابل‌های دوگانه در غزلیات عطار». زیبایی‌شناسی ادبی، شماره41، 29- 52.
21. صفاری، عباس (1390). کبریت خیس (مجموعه شعر سال‌های 1383-1381). چ ششم. تهران: مروارید.
22. صفوی، کورش (1387) درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سوره مهر.
23. طالبیان، یحیی و دیگران (1388). «تقابل‌های دوگانه در شعر احمدرضا احمدی». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی (گوهر گویا). سال سوم. ش4. صص21-34
24. عبدالملکیان، گروس (1387). سطرها در تاریکی جا عوض می‌کنند (1387-1383). تهران: مروارید.
25. عبیدی نیا. محمدامیر و علی دلائی میلان (1388). «بررسی تقابل‌های دوگانه در ساختار حدیقه سنایی». فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی. ش13. صص25-42.
26. علی‌پور، پوران (1396). «نقدی ساختگرایانه بر تقابل‌های معانی رمان گلاب‌خانم اثر قاسمعلی فراست». ادبیات پایداری. شماره 17، ص227- 252.
27. گلی‌زاده، پروین و شیما فاضلی (1397). «نقش تقابل‌های دوگانه در سجع نثر تعلیمی؛ با تأکید بر رسایل خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی». عرفانیات در ادب فارسی. ش36. صص163- 182.
28. محمدی اردهالی، سارا (1389). برای سنگ‌ها. تهران: چشمه.
29. مقربین، شهاب (1390). سوت زدن در تاریکی. چ دوم. تهران: چشمه.
30. موسوی، حافظ (1387). سطرهای پنهانی. چ سوم. تهران: آهنگ دیگر.