بررسی شیوه‌های بازنمایی کنشگران اجتماعی در داستان «درۀ خزان‌زده» از منظر تحلیل گفتمان انتقادی با بهره‌گیری از مؤلفه‌های جامعه‌شناختی ـ معنایی (رویکرد ون لیوون)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران
2 استادیار زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران
چکیده
تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی است که زبان را به‌عنوان عملی اجتماعی در ارتباط با عواملی همچون قدرت و ایدئولوژی موردمطالعه قرار می‏دهد. با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر کوشیده است تا با کاربست مؤلفه‏های جامعه‏شناختی ـ معنایی، نشان دهد که جلال آل‏احمد از طریق بازنمایی شخصیت‏های «درۀ خزان‏زده»، چگونه به بیان ایدئولوژی خود پرداخته و در پساسقوط رضاشاه، به چه نحو کنشگران اجتماعیِ آن دوره را به‌تصویر کشیده است. در این داستان کوتاه، ساخت‏های ‏زبانی در خدمت مؤلفه‏های جامعه‏شناختی ـ معنایی قرار دارند و از این نظر، الگوی ون لیوون ابزار مناسبی برای تحلیل متن و کشف رابطه میان زبان و ایدئولوژی نویسنده است. پرسش اصلی در این پژوهش، آن است که آیا نویسنده به‌وسیلۀ بازنماییِ کنشگران اجتماعی، توانسته است از ایدئولوژی پنهان خود پرده بردارد؟ یافته‏های تحقیق نشان می‏دهد که این امر، به وقوع پیوسته و آل‏احمد با استفاده از شیوه‏های کتمان، پس‏زمینه‏سازی، فعال‏سازی، منفعل‏سازی تشخص‏بخشی و تشخص‏زدایی، ایدئولوژی و دیدگاه‏های خود را در داستان بیان کرده است. وی با استفاده از راهبرد کلّی «حذف»، هویت مقامات عالی‏رتبۀ دولت پهلوی را پنهان می‏کند و با «پس‏زمینه‏سازی»، آن‏ها را کاملاً نادیده می‏گیرد. نهادهای «دولت» و «ارتش» در گفتمان فعال‏نمایی شده، و «کارگران» و «نخبگان»، منفعل‏نمایی شده‏اند تا با برجسته کردن ستمی که به آن‏ها روا داشته شده است، در کانون توجه مخاطب قرار گیرند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبراهامیان، یرواند (1389). ایران بین دو انقلاب، مترجمان احمد گل محمدی/ محمدابراهیم فتاحی، چاپ هفدهم، تهران: نشر نی
آقاگل زاده، فردوس و همکاران(1392)، «مطالعۀ تطبیقی شیوۀ بازنمایی کنشگران ایرانی و غربی در پروندۀ هسته ای ایران در رسانه های بین المللی (الگوی 2008 ون لیون)»، فصلنامۀ جستارهای زبانی، دورۀ چهارم، شمارۀ 1 (پیاپی 13)، بهار، صص 19-
1
آل احمد، جلال (1386)، از رنجی که می بریم، چاپ هفتم، تهران: انتشارات مجید
ارمی اول، سیما؛ و همکاران (1396)، «اقتدار و هویت: بازنمایی روابط جنسیت در رمان لالایی برای دختر مرده اثر حمیدرضا شاه آبادی»، جستارهای نوین ادبی، شمارۀ 197، تابستان، صص 25- 56
اکبری، حمیدرضا و همکاران(1398)، «بازنمایی کنشگران اجتماعی دستان آب بید با بهره گیری از الگوی جامعه شناختی معناییِ ون لیوون»، مطالعات زبان ها و گویش های غرب ایران، سال هفتم، شمارۀ 25، صص 17- 33
پوشنه، آتنا؛ بابک معین، مرتضی(1392)، «تحلیل گفتمان انتقادی در اثری از ابراهیم گلستان با استفاده از مؤلفه های جامعه شناختی – معنایی گفتمان مدار با توجه به بازنمایی کارگزاران اجتماعی»، جستارهای زبانی، دورۀ 2، شمارۀ 2(پیاپی 14)، تابستان، صص 1 – 25
جنیدی جعفری، محمود؛ خاقانی، طوبی(1394)، «بررسی بازنمایی کنش های اجتماعی در مجموعه داستان زن زیادی بر اساس الگوی ون لیوون»، زبان شناخت، سال ششم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان، صص 77- 97
حق پرست، لیلا(1391)، «شیوه های تصویرسازی در داستان بهمن از شاهنامه و بهمن نامه بر اساس مؤلفه های جامعه شناختی- معنایی در تحلیل گفتمان»، پژوهش های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ 3، شمارۀ 2 (پیاپی 10)، تابستان، صص 45- 62
حیدری تبریزی، حسین؛ رزمجو، سید آیت الله (1384)، «شیوه های تصویرسازی کارگزاران اجتماعی در گفتمان فارسی: تحلیل توجیهی گفتمان با عنایت به مؤلفه های جامعه شناختی- معنایی»، زبان و ادب فارسی، سال 48، شمارۀ پیاپی 195، تابستان، صص 1- 34
سعیدنیا، نرجس؛ اسدی، مسعود؛ اندی، سیدتقی(1393)، «بازنمایی زن در رمان های سووشون و سنگ صبور از منظر تحلیل گفتمان انتقادی»، مجموعه مقالات نهمین همایش زبان شناسی ایران، جلد 1، صص 687- 704
نعمتی فیروزآباد، ابوذر(1396)، «نقش حزب کمونیست در سازمان دادن به تشکل ها و اعتصابات کارگری و نحوۀ برخورد دولت رضاشاه با این فعالیت ها»، تاریخ نو، سال هفتم، شمارۀ نوزدهم، تابستان، صص 151- 127
یارمحمدی، لطف الله (1385)، ارتباطات از منظر گفتمان شناسی انتقادی، چاپ اول، تهران: نشر هرمس
References
Abrahamian, Y. (2010). Iran between two revolutions. Translated by Ahmad Golmohammadi, Mohammad Ibrahim Fattahi. Tehrah: Ney [In Persian]
Aghagolzadeh, F. Khairabadi, R. Gulfam, A. (2013). A Comparative Study of the Representation of Iranian and Western Actors in the Iranian Nuclear Case in the International Media (Van Lyon Model 2008). Linguistic Essays. Volume 4 Spring 2013 No. 1 (13). Pp 1- 19 [In Persian]
Akbari, H. et. al.(2019) Representation of social actors in the story of the water willow using Van Livon's sociological semantic model. Studies of languages and dialects of western Iran. No 25. Pp 17- 33 [In Persian]
Al- Ahmad, J (2007). the suffering we are going through. Tehran: Majid [In Persian]
Armi I, S. et. al (2017). Authority and Identity: Representing Gender Relationships in the Lullaby for a Dead Girl by Hamidreza Shahabadi. Literary Essays. No 197. Pp 25- 56 [In Persian]
Haghparast, L (2012).Methods of depicting social agents in the story of Bahman from Shahnameh and Bahmannameh (based on sociological-semantic components in discourse analysis). Research in Comparative Language and Literature. No 2 (10). Pp 45- 62 [In Persian]
Heydari, H. Razmjoo, A (2005). Methods of depicting social agents in Persian discourse: A justification analysis of discourse with regard to sociological-semantic components. Persian Language and Literature. No 195. Pp 1- 34 [In Persian]
Junidi, J. Khaghani, t (2015). A Study of the Representation of Social Activities in Jalal Al-Ahmad's Collection of Many Women Stories Based on Van Leeuwen (2008). Linguistics. No 2 (12). Pp 77- 97 [In Persian]
Nemati, A (2017). The role of the Communist Party in organizing labor organizations and strikes and how the Reza Shah government dealt with these activities. Case study (strike of southern oil workers and Vatan factory in Isfahan). New Date. No 19. Pp 127- 151 [In Persian]
Pushneh, A. Babak, M (2013). Critical discourse analysis in a work by Ebrahim Golestan using sociological-semantic components of discourse-oriented with respect to the representation of social agents. Linguistic Essays. No 2 (14). Pp 1- 25 [In Persian]
Rimmon-Kenan, Shlomith. (2002). Narrative Fiction. London and New York: Routledge
Saidnia, N. et. al. (2015). Representation of women in Suoshun and Sang-e-Saboor novels from the perspective of critical discourse analysis. Proceedings of the Ninth Iranian Linguistics Conference. No 1. Pp 687- 704 [In Persian]
Van Dijk, T, (2000). Ethnic Minorities and the Media, News Racism: A Discourse Analytical Approach, P. 33 - 49, Buckingham, UK. Open University Press.
Van Leeuwen, Teo. (1996). The representation of social actors. Texts and Practices; readings in Critical Discourse Analysis. C.R. Caldas – Coulthard (ed.). London: Routledge.
Van Leeuwen, T.(2008) Discourse and Practice, New Tools for Critical Discourse Analysis. New York: Oxford University Press.
Yarmohammadi, L (2014). Communication from the perspective of critical discourse. Tehran: Hermes [In Persian]