بررسی معنایی پیشوندهای منفی‌ساز «نا» و «بی» در زبان فارسی رویکرد معنایی - واژگانی لیبر

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استاد گروه زبان‌‌شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 مدرس دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.
3 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
جستار حاضر در چارچوب نظریۀ نمود معنایی ـ واژگانی لیبر (2004) به مقایسۀ بررسی نقش معنایی پیشوندهای منفی‌ساز «نا» و «بی» در فارسی می‏پردازد. پایه‌گذار این نظریه با استفاده از شـش مشخصۀ معنـایی، نقش معنایی عناصر واژی ازجمله وندها و عملکـرد آن‌ها را در فرایندهای ترکیب، اشتقاق و تغییر مقوله بررسی می‏کنـد. در این پژوهش داده‌های موردبررسی از نسخۀ 2 پیکرۀ همشهری استخراج شده‌اند و براساس نوع و معنای مقولۀ پایۀ چندمعنایی وندهای «نا» و «بی» موردبررسی قرار گرفته‏اند و با یکدیگر مقایسه می‏شوند. بررسی داده‏های پژوهش حاکی از آن است که معانی متفاوت نفی در کلمات دارای پیشوند «نا» به‌دلیل اصل هم‏نمایگی است. البته، این اصل درمورد برخی از کلمات منفی پاسخ‌گوی معنای حاصل، نیست و برای توجیه معانیِ منفیِ این کلمات باید اصل هم‏نمایگی را کنار بگذاریم و به مشخصه‏های معنایی پایه توجه کنیم؛ البته این موضوع درمورد وند «بی» صدق نمی‏کند و معانی حاصل از آن از طریق اصل هم‏نمایگی توضیح داده می‏شود. همچنین، مشخص شد که هر دوی این وندها به‌جز در مواردی معدود، وندهای صفت‏ساز هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


انوری، ح. و احمدی گیوی، ح. (1386). دستور زبان فارسی1. تهران: موسسه فرهنگی فاطمی.
آل احمد، ابوالفضل؛ امیری، هادی؛ دارودی، احسان؛ رهگذر، مسعود و ارومچیان، فرهاد( 2009). پیکره‌ی استاندارد فارسی همشهری.
آهنگر،ع؛ مرادی، الف. (1395). بررسی معنایی پسوند «- ه» در زبان فارسی، مجله‌ی زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، شماره‌ی 15.
دهخدا، ع. (1345). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شقاقی، و. (1381). نفی در زبان فارسی، نامه‌ی فرهنگستان، سال پنجم، شماره‌ی 20.
شقاقی، و. (1386). مبانی صرف. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کبت علوم انسانی دانشگاه‌ها( سمت)، مرکز تحقیق و توسعه‌ی علوم انسانی.
عمید، ح. (1382). فرهنگ عمید. تهران، انتشارات امیرکبیر.
کریمی دوستان، غ؛ مرادی، الف. (1390). بررسی نقش معنایی پسوندهای َ-نده و –ار در زبان فارسی. مجله‌ی پژوهش-های زبانی، ، دوره‌ی 2، شماره‌‌ی 1.
یوسفیان، پ؛ تاکی، گ؛ مرادی، الف. (1394). بررسی معنایی ودسته‌بندی حروف اضافه‌ی زبان فارسی بر پایه‌ی رویکرد لیبر، دوماهنامه‌ی جستارهای زبانی، شماره‌ی 6، 299-321.
Andreou, M. (2015). Lexical negation in lexical semantics: the prefixes in- and dis. Morphology. 25(4), 391-410.
Andreou, M. (2015). On the headship status of Greek diminutive suffixes: a view from lexical semantics. SKASE Journal of Theoretical Linguistics, 12(1), 39-56.
Aronoff, M. and K. Fudeman (2011). What is Morphology? (2nd ed.). Oxford: Wiley- Blackwell.
Booij, G.( 2005). The Grammar of the words. Oxford University Press.
Fodor, J. D. , et al. (1970). The Psychological unreality of semantic representations. Linguistic Inquiry 6:515-532.
Lieber, R. (1992). Deconstructing morphology. Chicago, Chicago University Press.
Lieber, R. (2004). Morphology and lexical semantics. Cambridge, Cambridge University Press.
Lieber, R. (2007). The category of roots and the roots of categories: What we learn from selection in derivation. Morphology, 16(2), 247-272.
Lieber, R. (2009). A lexical semantic approach to compounding. In R. Lieber & P. Štekauer (Eds.), The Oxford handbook of compounding (p. 78-104). Oxford University Press.
Lieber, R. (2010). On the lexical semantics of compounds: Non-affixal (de)verbal compounds. In S. Scalise & I. Vogel (Eds.), Cross-disciplinary issues in compounding (p. 127-144). Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins.
Lieber, R. (2010a). On the lexical semantics of compounds: Non-affixal (de)verbal compounds. In S. Scalise & I. Vogel (Eds.), Cross-disciplinary issues in compounding (p. 127-144). Amsterdam/Philadelphia, John Benjamins.