بررسی کاربرد وام‌واژه‌ها در گونۀ گفتاری زبان فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبانشناسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
3 دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.
چکیده
وام‌واژه‌ها که از برخورد دو جامعۀ زبانی متولد می‌شوند، می‌توانند کاربردهای گسترده‌ای در گفتار بومیان یک زبان پیدا کنند. گسترش کاربرد وام‌واژه‌ها بسته به عوامل گوناگون زبانی و غیرزبانی متفاوت است. پژوهش حاضر بر آن است تا برمبنای روشی تحلیلی ـ توصیفی کاربرد وام‌واژه‌ها در گونۀ گفتاری زبان فارسی را از سه منظر معنایی، کاربردشناختی و جامعه‌شناختی بررسی کند. بدین منظور 600 دقیقه از پیکرۀ گفتاری فارسی دانشگاه الزهرا (س)، شامل 14000 جمله به زبان فارسی در 100 موقعیت و موضوع مختلف که توسط 240 گویشور زن و 80 گویشور مرد به‌کار رفته‌اند، با در نظر گرفتن «حوزۀ معنایی»، «انتزاعی و غیرانتزاعی بودن» وام‌واژه‌ها‌، بسامد کاربرد یا میزان «نفوذپذیری» آن‌ها، و دو متغیر جامعه‌شناختی زبان شامل «انگیزۀ استفاده» از وام‌واژه‌ها و «جنسیت» گویشوران بررسی شده است. نتایج حاصل از مقایسۀ تنوع وام‌واژه‌ها و بسامد کاربرد آن‌ها بر اساس حوزه‌های معنایی مختلف نشان می‌دهد وام‌واژه‌های مربوط به «فعالیت‌های پایه و فناوری»، «روابط اجتماعی و سیاسی» و «گفتار و زبان» بیشترین سهم را در حوزه‌های معنایی وام‌واژه‌‎ها دارند. به‌علاوه، داده‌های پژوهش نشان می‌دهد درصد بیشتری از وام‌واژه‌ها مربوط به مفاهیم و پدیده‌های انتزاعی‌اند و میزان کاربرد این واژه‌ها نیز در مقایسه با مفاهیم و پدیده‌های مادی بیشتر است. از منظر جامعه‌شناختی نیز نتایج پژوهش حاکی از آن است که زنان در مقایسه با مردان بیشتر از وام‌واژه‌هایی که دارای معادل رایج فارسی‌اند استفاده می‌کنند و «پر کردن خلأهای ارتباطی در زبان قرض‌گیرنده» و «ارزش و اعتبار اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی زبان قرض‌دهنده» مهم‌ترین انگیزه‌های کاربرد وام‌واژه‌ها توسط گویشوران زبان فارسی هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• حداد عادل، غلامعلی (1382). «درآمدی بر واژه‌گزینی مردمی». مجموعۀ مقالات دومین هم‌اندیشی واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، آثار: 367-372.
• ستاری، عظیمه (1388). بررسی میزان کاربرد واژه‌های سیاسی مصوب فرهنگستان زبان فارسی در برنامه‌های رادیوی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
• شرفی، اعظم (1379). بررسی جایگاه برخی از معادل‌های فارسی پیشنهادی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بین مردم. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی، تهران.
• شقاقی، ویدا (1387). مبانی صرف. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی (1388). اصول و ضوابط واژه‌گزینی همراه با شرح و توضیحات (ویرایش سوم). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• کارگزاری، حمیدرضا و دارا تفضلی (1391). «تناسب واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی با نیاز جامعه». چکیده مقالات همایش زبان و مفاهیم علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
• کتابی، سعید، مهدی عقیلی، و مرجان ابوالحسنی (1389). «جنسیت و رابطۀ آن با مقبولیت و شفافیت واژگان نو، بررسی عمومی واژگان عمومی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی». زن در فرهنگ و هنر. 1 (3). 99-108.
• مدرسی، یحیی (1368). درآمدی بر جامعه‌شناسی زبان. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• محمدی، محمدرضا و ناهید عبدالتاجدینی (1392). «وام‌واژه‌های روسی در زبان فارسی و فرهنگ بزرگ سخن». جستارهای زبانی. جلد ۴، شماره ۳، ۱۵۵-۱۷۸.
• مهریار، لیلا (1382). بررسی میزان کاربرد واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان در برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی.
• نعمت‌زاده، شهین (1395). «وام‌گیری واژگانی از منظر رده‌شناسی زبان». مطالعات واژه‌گزینی (ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان) . سال اول. شمارۀ 1، 28-43.
• Arlotto, A. (1972). Introduction to Historical Linguistics. Boston: Houghton Mifflin.
• Hartman, R. and Stork, F. (1972). Dictionary of language and Linguistics. London: Applied Science Publishers.
• Haspelmath, M. (2008). "Loanword typology: Steps toward a systematic crosslinguistic study of lexical borrowability" in Stolz, T., D. Bakker, & R. Salas Palomo (Eds.). Aspects of language contact: New theoretical, methodological and empirical findings with special focus on Romancisation processes. Berlin/New York: Mouton de Gruyter. pp. 43 - 62.
• Haspelmath, M. (2009). "Lexical Borrowing: Concepts and issues" in Haspelmath, .M & .U Tadmor (Eds.). Loanwords in the world's languages: A comparative handbook. Berlin: De Gruyter Mouton. pp. 35 - 54.
• Hockett, C. (1958). A Course in Modern Linguistics. New York: Macmillan.
• Lakoff, R. (1975) Language and Women's Place. New York: Harper.
• Robins, R. H. (1964). General Linguistics: An Introductory Survey. London: Longmans.
• Sapir, E. (1970). Language: An Introduction to the Study of Speech (1st Ed: 1921). London: Rupert Hart-Davis.
• Tadmor, U., Haspelmath, M. & Taylor, B. (2010). Borrowability and the notion of basic vocabulary. Diachronica. 27. Amsterdam: John Benjamins. pp. 43 - 62.