مبتداسازی ضمیرگذار موضوع (مفعول مستقیم) در زبان فارسی؛ مطالعه‌ای براساس نظریۀ بهینگی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه زبان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران. شناسه ارکید
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
3 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
چکیده
بررسی زبان فارسی در چارچوب‏های زایشی و نقش‏گرا و نیز شناختی فراوان صورت گرفته است. این در‏حالی است که این رویکردها در تبیین تغییرات ساختی و ایجاد ساخت‏های نشاندار ازقبیل مبتداسازی به مشکل خورده‏اند. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ساخت مبتداسازی ضمیرگذار در چارچوب نظریۀ بهینگی است. پژوهش پیش‌رو مبتنی‌بر روش توصیفی ـ تحلیلی است و پیکرۀ مورد بررسی ما گونۀ گفتاری زبان فارسی را شامل خواهد شد. مقاله حاضر می‏کوشد نشان دهد که در ایجاد ساخت مبتداسازی ضمیرگذار در زبان فارسی محدودیت‏هایی اعمال می‏شوند که ترتیب مرتبه‏بندی آن‏ها صورت یا صورت‏های بهینه را مشخص می‏سازد. در سازماندهی چنین محدودیت‏هایی از عناصر سازنده‏ای به نام مشخصه‏ها و واحدهای مفهومی استفاده می‏شود که ویژگی مقوله‏های دستوری از قبیل موضوع یا مقوله‏های گفتمان ـ نقشی ازقبیل مبتدا هستند. یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که با کاربرد محدودیت‏های تقدم، مجاورت و وفاداری از یک سو و مشخصه‏ها یا واحدهای مفهومی از سوی دیگر، در تجزیه و تحلیل نمونه‏های زبان فارسی می‏توان به نتایج مطلوب‏تری در تبیین چنین ساخت‏هایی رسید. به بیان دیگر، ثابت شده است که ترازمندی نحو ابتدا، می‏تواند انگاره‏سازی ساخت مبتداسازی ضمیرگذار فارسی را به‌نحو مطلوب به‌دست دهد و جایگزینی برای چارچوب‏های نحوی باشد که براساس ساخت سلسله‌مراتبی عمل می‏کنند. همچنین، نتایج پژوهش حاکی از آن است که مشخصه‏های [موضوع]، [نو بودن]، [دربارگی] و [تقابل] در ایجاد ساخت مبتداسازی ضمیرگذار موضوع در زبان فارسی نقش مهمی ایفا می‏کنند. علاوه‏بر‏این، تخطی از محدودیت‏های مربوط به فاعل و مبتدا به بهینه نبودن ساخت مبتداسازی ضمیرگذار منجر می‏شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


دبیرمقدم، محمد (1384). پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
راسخ مهند، محمد (1387). نقش ساخت اطلاعی در ترجمه. مجله پژوهش علوم انسانی. س 9. ش 24. صص 1-17.
راسخ مهند، محمد (1384). بررسی تعامل نحو و واج‌شناسی در ساخت اطلاعی فارسی. مجله زبا‌‌ن‌شناسی، س 20. ش 1. صص 143-166.
راسخ مهند، محمد (1389). واژه بست های فارسی در کنار فعل. پژوهش های زبانشناسی، 2، 75-85.
رضایی، والی و مهناز آزادمنش (1393). بررسی کارایی رویکردهای کمینگی و بهینگی در تبیین مطابقه فعل و فاعل در زبان فارسی. دو ماهنامه جستارهای زبانی، س 10. ش 3 (پیاپی 19). صص 55-80.
عزیزیان، یونس (1394). تحلیل و بررسی مبتداسازی، اسنادی‌سازی و شبه‌اسنادی‌سازی در زبان فارسی از منظر دستور ساختاری، پایان‌نامه دکتری زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.
علی نژاد، بتول و محمد رضا اصلانی (1388). سیر تحول واجی حذف از زبان فارسی باستان تا فارسی نو. مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان. ش 1. صص 143-158.
وحیدیان کامیار، تقی (1384). مطابقت فعل با نهاد. نامه فرهنگستان. د 8. ش. 2. صص. 32-41.

Choi, Hye-Won. (2001). Binding and Discourse Prominence: Reconstruction in" Focus"Scrambling. In Geraldine Legendre, Jane Grimshaw and Sten Vikner (eds.). Optimality theoretic Syntax. Cambridge, Mass.: MIT Press. 143-170.
Doherty, Monika. (2005). Topic-worthiness in German and English. Linguistics. 43: 181-206.
É. Kiss, Katalin. (2002). The syntax of Hungarian. Cambridge: Cambridge University Press.
Kager, R. (1999). Optimality Theory. Cambridge University Press.
Lambrecht, K. (1994), Information Structure and Sentence Form: Topic, Focus, and the Mental Representation of Discourse Referents. Cambridge: Cambridge University Press.
Lambrecht, Knud (2001): Dislocation. In: Martin Haspelmath et al. (eds.). Language Typology and Language Universals. An International Handbook. Vol. 2. Berlin: de Gruyter. 1050-1078.
Molnár, Valéria. (1998). Topic in focus. On the Syntax, Phonology, Semantics and Pragmatics of the so-called “Contrastive Topic” in Hungarian and German. Acta Linguistica Hungarica. 45.1-2: 89-166.
Nagy, Gizella. (2008). Left Dislocation in Alignment Syntax. In Proceedings of the 16th International Postgraduate Conference in Linguistics. Manchester: Department of Linguistics and English Language, The University of Manchester. 81-94.
Nagy, Gizella. (2012). Degrees of topicality in Alignment Syntax. The Even Yearbook 10 (2012), Department of English Linguistics, Eötvös Loránd University, Budapest ISSN 2061490X, http://seas3.elte.hu/delg/publications/even.
Nagy, Gizella (2013). Left Dislocation in Optimality Theory. PhD dissertation, Budapest.

Newson, Mark. (2004). Deforestation in Syntax. The Even Yearbook 6. Budapest: Department of English Linguistics, Eötvös Loránd University. 135-148. <http://seas3.elte.hu/delg/publications/even>
Newson, Mark and Maunula, Vili. (2006). Word order in Finnish: whose side is the focus on? The Even Yearbook 7. Budapest: Department of English Linguistics, Eötvös Loránd University. 1-35. <http://seas3.elte.hu/delg/publications/even/2008.html>
Newson, Mark. (2010). Syntax first, words after: a possible consequence of doing Alignment Syntax without a lexicon. The Even Yearbook 9. Budapest: Department of English Linguistics, Eötvös Loránd University. 1-47. http://seas3.elte.hu/delg/publications/even/2010.html