بررسی تک‌واژگونه‌های تک‌واژ گذشته‌ساز در گویش لری ممسنی: رویکرد بهینگی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه پیام ‌نور، تهران، ایران
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام‌ نور، تهران، ایران
3 استاد گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام ‌نور، تهران، ایران
چکیده
گویش لری ممسنی یکی از گویش‏های جنوبی زبان لری و شاخه‌ای از گویش‌های ایرانی جنوب غربی است که همانند بسیاری دیگر از گویش‏های ایرانی، تنوعات آوایی و واژ ـ واجی چشمگیری دارد. یکی از حوزه‌های واژ ـ واجی قابل‌توجه در این گویش، بازنمایی صورت‌های متنوع تک‌واژ گذشته‏ساز است. مسئلۀ اصلی این پژوهش این است که چگونه می‌توان با ابزارهای نظریۀ بهینگی، فرایندها، محدودیت‏ها و رتبه‏بندی‏های ناظر بر این تنوعات واژ ـ واجی را صورت‌بندی کرد و آیا قواعدی جهانی بر آن حاکم است؟ روش پژوهش حاضر، توصیفی ـ تحلیلی و شیوۀ گردآوری داده‌ها اسنادی است که براساس فهرست افعال بسیط زبان فارسی (طباطبائی، 1376) فهرستی از افعال معادل در گویش لری ممسنی استخراج و براساس الفبای آوانگار بین‌المللی آوانویسی و تمامی بافت‌های تک‌واژ گذشته‌ساز در این داده‌ها در چارچوب رویکرد بهینگی بررسی شد. یافته‌ها نشان داد که گرایش به تضعیف و کم‌کوشی در گویش لری ممسنی، فرایندی بسیار رایج و گسترده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که براساس معیارهای توزیع بافتی، فراوانی وقوع و اعمال کم‌ترین قواعد، تک‌واژ گذشته‌ساز زیربنایی در این گویش /ɪd/ است؛ درمجموع نُه تک‌واژگونۀ (/Ið/،/ð/،/ɑð/، /d/،/t/،/es/،/s/، /ɑs/و /Ø) برای این تک‌واژ شناسایی شد که تظاهر آوایی هرکدام در چارچوب بهینگی تحلیل شده است. در این بررسی درجات یا پیوستاری از تضعیف در همخوان و واکۀ تک‌واژ گذشته‌ساز زیربنایی /ɪd/ مشاهده شد که نشان‌دهندۀ این است که به‌طور کلی فرایند تضعیف تابع محدودیت‌های جهانی نشان‌داری LAZY در همخوان و *V (tense) در واکه و پایایی IDENT-IO و محدودیت‌های زیرمجموعۀ آن و جای‌گشت‌های ناظر بر وقوع این محدودیت‌ها در انتخاب برون‌داد بهینه‌اند.


6. پی‏نوشت‏ها

[1] weakening

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• احمدخانی، م. (1387). بررسی جابه‌جایی واجی در زبان ایرانی میانه و ایرانی جدید (از دیدگاه همزمانی، تاریخی و نظریه بهینگی). ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی (زبان و ادبیات فارسی)، 4(12)، 11-30.
• بدخشان، ا؛ و زمانی، م. (1392). تحلیل و توصیف فرایند حذف در زبان کردی (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان)، 5(1 )، 19-30.
• ابوالقاسمی، م. (1373). فعل‌های فارسی دری. تهران: ققنوس.
• بیجن‌خان، محمود. (1384). واج‌شناسی نظریه بهینگی. تهران: سمت.
• پرمون، ی.، محمدی هاشمی، م.، گوشه، ص.، ) ۱۳۹۴). پسوند گذشته‌ساز در لری کهگیلویه و بویراحمد و رفتار تلفظی آن. نشریه زبان پژوهی، ۷) ۱۵ (، ۴۳-۶۴.
• پالیزبان، ک.، نجفیان، آ.، کرمپور، ف.، احمدخانی، م. (1398). تفاوت رفتاری فرایندهای واجی و واژ - واجی در چارچوب رویکرد بهینگی: بررسی فرایند تضعیف در گویش کردی ایلام. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 7 (26)، 17-32.
• رنجی، م. (1359). توزیع گونه‌های ستاک فعل‌های باقاعده و بی‌قاعده در زبان فارسی و قواعد واژ - واجی حاکم بر آ‌ن ها. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته زبان شناسی همگانی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
• زمانی، م، بدخشان، ا. (1393). تأثیر محدودیت رعایت توالی رسایی بر فرایندهای واجی و آوایی زبان کردی (گویش کلهری). پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی،4(8)، 35-45.
• کرم پور، ف؛ و بیجن‌خان، م؛ و چراغی، ز. (1390). تجزیه و تحلیل واج‌شناختی افعال بی‌قاعده زبان فارسی معاصر: رویکرد بهینگی. پژوهش‌های زبانی (دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران), 2(1 (پیاپی 2)), 51-82.
• لازار، ژ. (۱۳۸6 ( . دستور زبان فارسی معاصر. تهران: هرمس.
• لده فاگد، پ.(1925). دوره درسی آواشناسی، ویرایش پنجم. ترجمه ع. بهرامی (1387). تهران: رهنما.
• جم، ب. (1394). تبیین تغییر تلفظ فعل پی‌بستی /-ast/ در بافت‌های گوناگون در چهارچوب نظریه بهینگی. نشریه پژوهش‌های زبانی، ۶ (۱)، ۲۱-۴۰.
• شقاقی، و. (1389). مبانی صرف. تهران: سمت.
• صفری، ا. (1395). توصیف و تحلیل فرآیندهای واجی گویش گالشی: رویکرد بهینگی. جستارهای زبانی، 7(2 )، 143-163.
• طباطبائی، ع. (1376). فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی، چاپ اول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• کرد زعفران لو کامبوزیا، ع.، کابینی، ش؛ و ملکی مقدم، ا. (۱۳۹۷). محدودیت‌های حضور خیشومی [n] در پایانۀ ریشۀ فعل ساده پس از افزودن وند گذشته‌ در زبان فارسی: نظریه بهینگی. جستارهای زبانی، ۹ (۴)، ۲۲۷-۲۵۲.
• کرد زعفران لو کامبوزیا، ع.، تاج‌آبادی، ف.، عاصی، م؛ و آقاگلزاده، ف. (۱۳۹۴). بررسی واژ- واجی ستاک گذشته در زبان فارسی. جستارهای زبانی، ۶ (۴):۲۰۱-۲۲۸.
• گل دوست، ر. (1395). توصیف و تحلیل دو فرایند کشش جبرانی و هماهنگی واکه‌ای در گویش پسیخانی: رویکرد بهینگی . جستارهای زبانی، 7(3)، 149-169.
• منشی زاده، م. (۱۳۷۷). تکواژ گذشته‌ساز و گونه های آن،. پژوهش نامه علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی،ش۲۳.
• وثوقی، ح) .۱۳۷۱). مقالات زبان شناسی. تهران: رهنما.
References
• Bird, H., Lambton Ralph, M.A., Seidenberg, M.S., Mc Clelland, J.L., & Patterson, K. (2003). Deficits in phonology and past-tense morphology: What's the connection?. Mem. Lang., 48. pp. 502- 526.
• HALLE, M. (1962). Phonology in generative grammar. Word, 18, 54-72.
• Henderson, M. (1978). Modern Persian verb morrphology. The American Oriental Society, 98(4). pp. 375-388.
• Kager, R. (1999). Optimality theory. Newyork: Cambridge University Press.
• Katamba, F. & J. Stonham. (2006). Morphology. England.
• Kenstowicz, M., & Banksira, D.P. (1999). Reduplicative identity in Chaha. Linguistic Inquiry, 30,573-585.
• Kirchner, R. M. (2004). Consonant lenition. In Phonetically Based Phonology. Hayes, B., R. Kirchner, D. Steriade, eds. 313 – 345. Cambridge: Cambridge University Press.
• Kirchner, R. M. (1998). An Effort-Based Approach to Consonant Lenition. PhD dissertation, UCLA.
• Lambton, A.K.S. (1966). Persian Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.
• Lambton Ralph, M.A., Braber, N., McClelland, J.L. & Patterson, K. (2005). What underlies the neuropsychological pattern of irregular Nregular past-tense verb production?. Brain Lang, 93 (1). pp. 106-119.
• • Lazard, G. (2005). A Grammar of Contemporary Persian. Translated by: M. Bahreyni. Tehran: Hermes [In Persian].
• Lee, J.Y. (2003). Tenseness and length in English Phonology. English Language and Literature, 49(5), 1093-1114.
• Lombardi, L. (1996). Positional Faithfulness and Voicing Assimilation in Optimality Theory. Ms., University of Maryland, College Park.
• McCarthy, J., & Prince, A. (1995) Faithfulness and Reduplicative Identity. In University of Massachusetts Occasional Papers in Linguistics 18, ed. Jill Beckman, Laura Walsh Dickey, and Suzanne Urbanczyk, (pp. 249-384). Amherst, MA: GLSA Publications. [Available on Rutgers Optimality Archive, ROA-103.]
• McCarthy, J. J. (1993). A case of surface constraints violation. Linguistics Department Faculty Publication Series, 23, 169-195.
• McCarthy, J.J. (2002). A Thematic Guide to Optimality Theory, Cambridge: Cambridge University Press.
• __________, (2008 a), Doing Optimality Theory, Malden, MA, and Oxford, UK: Blackwell.
• McCarthy, J.J. (2004). Optimality Theory in Phonology. Blackwell.
• Peisikov, L.S.(2001). Tegeranskii Dialect. Translated by: M. Shojaei. Persian language and literature academy. Tehran: Asar (In Persian).
• Prince, A., & Smolensky, P. (1993/2004). Optimality Theory: Constraint Interaction in Generative Grammar. Technical Report, Rutgers University Center for Cognitive Science and Computer Science Department, University of Colorado at Boulder (1993); Malden, MA: Blackwell (2004).
• Smith, J. (2007). Markedness, Faithfulness, Positions, and Contexts: Lenition and Fortition in Optimality Theory. In: J. B. de Carvalho, T. Scheer, and P. Ségéral (Eds.), Lenition and Fortition. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Smolensky, P. (1996). The Initial State and Richness of the Base in Optimality Theory. Unpublished manuscript, Johns Hopkins University.
• Yarmohammadi, L. & C. Ronayne (1976). The Persian Verb. Reconsidered Archive Rientalni, 46.