نظام نشانه-معناشناختی تشبیه: وجه گفتمانی و ادراکی-پدیداری

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار زبان و ادبیات کُردی و عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ کردستان‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج ایران
10.48311/LRR.16.6.7
چکیده
فرایند شکل‌گیری تشبیه مبتنی بر عملکرد توأمان دو پارادایم انتخاب و ترکیب است؛ انتخاب پدیده‌هایی و ترکیب آن‌ها که با هدف مفهوم‌سازی و تولید معنا انجام می‌شود. هرکدام از اجزای تشبیه در هر دو محور انتخاب و ترکیب به صورت شبکه‌ای در ارتباطی معنابخشی و معناپذیری عمل می‌کنند؛ ازاین‌رو ارتباط سازه‌های تشبیه نظام معنایی خاصی را به وجود می‌آورد که در آن، هر کدام از سازه‌ها به عنوان یک نشانه به شمار می‌روند و نقش معنایی معیّنی را ایفا می‌کنند. مسئلۀ این پژوهش نیز بررسی نظام نشانه‌ای تشبیه و تبیین فرایند نشانه‌شدگی عناصر آن است تا چگونگی پدیداری یک نظام گفتمانی در قالب تشبیه و فرایند تولید معنا در آن مشخص شود. برای این منظور به روش تحلیلی ـ تشریحی نشان داده می‌شود که چگونه شاعر در نقش سوژه در موقعیتی خاصّ، با مشبّه به عنوان اُبژه تعامل برقرار می‌کند و حاصل این تعامل ادراکی ذهنی است که با مشبّه‌به تعیّن می‌یابد. برآیند پژوهش بر این امر دلالت دارد که از دیدگاه نشانه ـ معناشناختی، تشبیه دارای نظام نشانه‌ای است و این نظام با وجوه گفتمانی، پدیداری ـ ادراکی و جریان دینامیکی معنا همراه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


·      جامی، ن. (1378). هفت اورنگ (جلد دوم). تصحیح و تحقیق ا. افصح‌زاد و ح. احمد تربیت. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
·      جرجانی، ع. (2014). اسرار البلاغه فی علم البیان. تحقیق: م. اسکندرانی و م. مسعود. بیروت: دارالکتاب العربی.
·      حقوقی، م. (1385). شعر زمان ما (2). تهران: نگاه.
·      داودی‌مقدم، ف. (1392). تحلیل نشانه ـ معناشناختی شعر «آرش کمانگیر» و «عقاب»: تحوّل کارکرد تقابلی زبان به فرایند تنشی. جُستارهای زبانی، 1 (پیاپی 13)، 105 ـ 124.
·      سپهری، س. (1389). هشت کتاب. اصفهان: گفتمان اندیشۀ معاصر.
·      سعدی، م. (1394). غزل‌های سعدی. تصحیح و توضیح غ. یوسفی. چاپ دوم. تهران: سخن.
·      شاملو، ا. (1387). مجموعۀ آثار، دفتر یکم: شعرها. چاپ هشتم. تهران: نگاه.
·      شعیری، ح.ر. (1388). از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه ـ معناشناسی گفتمانی. نقد ادبی، 8، 33ـ 51.
·      شعیری، ح.ر.  (1385). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
·      شعیری، ح.ر.  (1395). نشانه ـ معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرّس.
·      شفیعی‌کدکنی، م. (1380). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هشتم. تهران: آگه.
·      صفوی، ک. (1394). از زبان‌شناسی به ادبیات: شعر (جلد دوم). چاپ چهارم. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
·      طبیبیان، س.ح. (1388). برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی. تهران: امیرکبیر.
·      عباسی، ع. و یارمند، هـ. (1390). عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه ـ معناشناختی ماهی سیاه کوچولو. جستارهای زبانی، 3 (پیاپی 7)، 147 ـ 172.
·      فتوحی، م. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
·      فرخزاد، ف. (1382). مجموعه اشعار. چاپ دوم. تهران: انتشارات نگاه.
·      مولوی، ج. (1386). مثنوی معنوی. تصحیح ر.ا. نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: هرمس.
·      مولوی، ج. (1378). کلیات شمس. جلد اول. تصحیح و حواشی ب. فروزانفر. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
·      نبی‌ئیان، پ.، و شعیری، ح.ر. (1395). تحلیل نشانه ـ معناشناختی فرایند تشخیص در گفتمان ادبی: مطالعۀ مورد پاچه‌خیزک نوشتۀ صادق چوبک. پژوهش‌های زبانی، 1، 57 ـ 76.
 
References
·       Abbasi, A., & Yarmand, H. (2011). Transition from the Semantic Square to Tension Square in the Case Study of “Mahi Siahe Kocholo”. Language Related Research, 2(3), 147–172. [In Persian].
·       Davoudi Moghdam, F. (2013). The Semiotics Analysis of “Arash Kamangir” and “Oghab” Poems: The Transformation of Mutual of Language Function to Tensional Process. Language Related Research, 4(1), 105–124. [In Persian].
·       Farrokhzad, F. (2003). A collection of poems (2nd ed.). Negah. [In Persian].
·       Fotoohi, M. (2007). Image Rhetoric. Sokhan. [In Persian].
·       Hoqouqi, M. (2006). Poetry of our time (2). Negah. [In Persian].
·       Jami, N. (1999). Seven Thrones (Vol. 2). (A. Afsahzad & H. Ahmad Tarbiyat, Eds.). Center for Iranian Studies. [In Persian].
·       Jurjani, ‘A. (2014). Secrets of eloquence in the science of rhetoric. (M. Eskandarani & M. mas‘ood, Eds.). Dar Al-Kitab Al-Arabi. [In Persian].
·       Mowlawi, J. (1999). Divan-e Shams (Vol. 1). (B. Forouzanfar, Ed.). Amir Kabir. [In Persian].
·       Mowlawi, J. (2007). Spiritual Mathnavi (4th ed.). (R. A. Nicholson, Ed.). Hermes. [In Persian].
·       Nabian, P., & Shairi, H. R. (2016). Discursive –semiotics Criticism of Personification as a Process in Literary Discourse: A Case Study of “the Mouse” by Choobak. Language Research, 7(1), 57–76. [In Persian].
·       Saadi, M. (2015). Saadi's Sonnets (2nd ed.). (Gh. Yousefi, Ed.). Sokhan. [In Persian].
·       Safawi, K. (2015). From Linguistics to Literature: Poetry (Vol. 2, 4th ed.). Publication of sooremehr. [In Persian].
·       Sepehri, S. (2010). Eight books. Gofteman Andishe Moaser Publication. [In Persian].
·       Shafiei Kadkani, M. R. (2001). Imaginary in Persian Poetry (8th ed.). Agah. [In Persian].
·       Shairi, H. R. (2009). Passing from a predetermined relationship of signifier and signified to a processional discursive meaning. Literary Criticism, 2(8), 33–52. [In Persian].
·       Shairi, H. R. (2006). Semiotic Analysis of Discourse. SAMT. [In Persian].
·       Shairi, H. R. (2016). Semiotics of literature: theories and practices of literary Discourse Analysis. Publication of Tarbiat Modares University. [In Persian].
·       Shamlou, A. (2008). Collection of Works, Volume 1: Poems (8th ed.). Negah. [In Persian].
·       Tabibiyan, S. H. (2009). Equivalents of rhetoric in Persian and Arabic. Amirkabir. [In Persian].