نظام نشانه-معناشناختی تشبیه: وجه گفتمانی و ادراکی-پدیداری

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات کُردی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.2- عضو هیأت علمی پژوهشکده کردستان‌شناسی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران
چکیده
فرایند شکل‌گیری تشبیه مبتنی بر عملکرد توأمان دو پارادایم انتخاب و ترکیب است؛ انتخاب پدیده‌هایی و ترکیب آنها که با هدف مفهوم‌سازی و تولید معنا انجام می‌شود. هرکدام از اجزای تشبیه در هر دو محور انتخاب و ترکیب به صورت شبکه‌ای در ارتباطی معنابخشی و معناپذیری عمل می‌کنند؛ ازاین‌رو ارتباط سازه‌های تشبیه نظام معنایی خاصی را به وجود می‌آورد که در آن، هر کدام از سازه‌ها به عنوان یک نشانه به شمار می‌روند و نقش معنایی معیّنی را ایفا می‌کنند. مسألۀ این پژوهش نیز بررسی نظام نشانه‌ای تشبیه و تبیین فرایند نشانه‌شدگی عناصر آن است تا چگونگی پدیداری یک نظام گفتمانی در قالب تشبیه و فرایند تولید معنا در آن مشخص شود. برای این منظور به روش تحلیلی-تشریحی نشان داده می‌شود که چگونه شاعر در نقش سوژه در موقعیتی خاصّ، با مشبّه به عنوان اُبژه تعامل برقرار می‌کند و حاصل این تعامل ادراکی ذهنی است که با مشبّه‌به تعیّن می‌یابد. برآیند پژوهش بر این امر دلالت دارد که از دیدگاه نشانه-معناشناختی، تشبیه دارای نظام نشانه‌ای است و این نظام با وجوه گفتمانی، پدیداری-ادراکی و جریان دینامیکی معنا همراه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


جامی، ن. (1378). هفت اورنگ (جلد دوم). تصحیح و تحقیق ا. افصح‌زاد و ح. احمد تربیت. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
جرجانی، ع. (2014). اسرار البلاغه فی علم البیان. تحقیق: م. اسکندرانی و م. مسعود. بیروت: دارالکتاب العربی.
حقوقی، م. (1385). شعر زمان ما (2). تهران: نگاه.
داودی‌مقدم، ف. (1392). «تحلیل نشانه-معناشناختی شعر «آرش کمانگیر» و «عقاب»: تحوّل کارکرد تقابلی زبان به فرایند تنشی». جُستارهای زبانی. د 4، ش 1 (پیاپی 13): 105-124.
سپهری، س. (1389). هشت کتاب. اصفهان: گفتمان اندیشۀ معاصر.
سعدی، م. (1394). غزلهای سعدی. تصحیح و توضیح غ. یوسفی. چاپ دوم. تهران: سخن.
شاملو، ا. (1387). مجموعۀ آثار، دفتر یکم: شعرها. چاپ هشتم. تهران: نگاه.
شعیری، ح. (1388). «از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه-معناشناسی گفتمانی». نقد ادبی. سال2/ شمارۀ 8. صص: 51-33.
ــــــ (1385). تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناختی گفتمان. تهران: سمت.
ــــــ (1395). نشانه-معناشناسی ادبیات: نظریه و روش تحلیل گفتمان ادبی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرّس.
شفیعی‌کدکنی، م. (1380). صور خیال در شعر فارسی. چاپ هشتم. تهران: آگه.
صفوی، ک. (1394). از زبان‌شناسی به ادبیات: شعر (جلد دوم). چاپ چهارم. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
طبیبیان، س.ح. (1388). برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی. تهران: امیرکبیر.
عباسی، ع. و یارمند، هـ. (1390). «عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه-معناشناختی ماهی سیاه کوچولو». جستارهای زبانی. د 2، ش 3 (پیاپی 7): 147-172.
فتوحی، م. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
فرخزاد، ف. (1382). مجموعه اشعار. چاپ دوم. تهران: انتشارات نگاه.
مولوی، ج. (1386). مثنوی معنوی. تصحیح ر.ا. نیکلسون. چاپ چهارم. تهران: هرمس.
ـــــــ (1378). کلیات شمس. جلد اول. تصحیح و حواشی ب. فروزانفر. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
نبی‌ئیان، پ. و شعیری، ح. (1395). «تحلیل نشانه-معناشناختی فرایند تشخیص در گفتمان ادبی: مطالعۀ مورد پاچه‌خیزک نوشتۀ صادق چوبک». پژوهش‌های زبانی. سال 7، شمارۀ 1: 57-76.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404