محارم‌آمیزی در افسانه‌های ایرانی و مصری؛ خوانشی بر پایۀ پیوند ساختار افسانه و زبان در دیدگاه کلود لوی‌ استروس)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار زبان و ادبیات عربیِ دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران
چکیده
مقالۀ پیش­رو می­کوشد با بهره گرفتن از آراء کلود لوی­استروس در اسطوره­پژوهی بدین پرسش پاسخ دهد که چرا افسانه­های درپیوند با تیپ T411 در ایران و مصر، علی­رغم پیشینۀ محارم­آمیزی در این دو سرزمین، از پذیرش آن سر باز می­زنند؟ به باور لوی­استروس در پس ظاهر متفاوت اسطوره­های مرتبط ساختاری یکسان نهفته است. کشف این ساختار پنهان به یاری شباهت آن با ساختار زبان میسر می­شود؛ چراکه اسطوره نیز مانند زبان واحدهای سازنده­ای دارد که میت / اسطوره-واج نام دارند. با کشف این واحدها و درک ارتباط میان آن­ها روشن می­شود که اسطوره­های درپیوند چه پیامی را و چگونه منتقل می­کنند. پس از وارسی افسانه­های یافت­شده، بر پایۀ روش مذکور، روشن شد که این افسانه­ها نمایانگر دوگانه­انگاری ذهن پردازندگانشان هستند؛ زیرا تقابل محارم­آمیزی / ممنوعیت محارم­آمیزی شالودۀ پیدایش این افسانه­هاست. این تقابل، خود، برآمده از تضادی است که در ژرفای جان آدمیان ریشه دارد: دوگانۀ طبیعت / فرهنگ. از آنجا که نهی زنا با محارم نقطۀ گسست بشر از طبیعت و آغاز پیدایش فرهنگ است افسانه­های ایرانی و مصری در تلاش­اند این نباید/باید را در مخاطبان نهادینه سازند و هم از این­رو فرجامی متفاوت با باورهای دینی کهن دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


الول‌ساتن،ل. پ. (1398). قصه‌های ایرانی توپوزقلی‌میرزا. به اهتمام ا. مارزلف و ا. وکیلیان. تهران: ثالث.
انجوی، ا. (1394). عروسک سنگ صبور. به اهتمام ا.وکیلیان. تهران: مرکز.
اورتنر، ش. (1393). آیا نسبت زن به مرد مانند نسبت طبیعت به فرهنگ است؟. ترجمۀ ف.مهاجر. در مجموعه مقالات فمینیسم و دیدگاه‌ها. تنظیم ش.اعزازی. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
پالمر، د. (1997). ساختارگرایی و پساساختارگرایی؛ قدم اول. ترجمۀ م.کریمائی. (1395). تهران: شیرازه.
جواری،م و رضائی.م. (1395). ساختار اسطوره و زبان، ساختار خویشاوندی و زبان در مردم‌شناسی ساختاری کلود لوی‌استروس. جستارهای زبانی. د7. ش5. صص43-66.
جهازی، ن. (1381). افسانه‌های جنوب (بوشهر). تهران: انتشارات مدبر.
خزاعی، ح. (1379). افسانه‌های خراسان. مشهد: ماه‌جان.
درویشیان،ع و خندان،ر.(1381). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران.تهران: کتاب و فرهنگ.
سادات‌اشکوری، ک. (1352). افسانه‌های اشکور بالا.تهران:وزارت فرهنگ و هنر.
ستاری.ر و دیگران. (1395). تحلیل روابط خویشاوندی در حماسه‌های ملی ایران از دیدگاه انسان‌شناسی ساختارگرا. زن در فرهنگ و هنر. د8. ش3. صص349-370.
فرج،ا .(1975). القصص الشعبی فی الدقهلیه. القاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
قاسم‌زاده، م. (1397 و 1398). افسانه‌های ایرانی.تهران: هیرمند.
کمال، ه. (1999). قالت الراوایه. القاهره: ملتقی المرأه والذاکره.
لوی‌استروس،ک. (1986). الأسطوره والمعنی. ترجمۀ ش. عبدالحمید. بغداد: دارالشؤون الثقافیه العامه.
لوی‌استروس،ک. (1371). ساخت و صورت؛ تأملاتی دربارۀ اثری از ولادیمیر پراپ. در ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان. و.پراپ. ترجمۀ ف.بدره‌ای. تهران: توس.
ـــــ . (1977). الأنتروبولوجیا البنیویه. ترجمۀ م. صالح. دمشق: وزاره الثقافه والارشاد القومی.
مجله الفنون الشعبیه. شمارۀ 38و39 (1993)؛ شمارۀ 49 (1995)؛ شمارۀ 72و73 (2007)؛ شمارۀ 84 (2009). القاهره: الهیئه المصریه العامهللکتاب.
مختاریان، ب. (1384). الگوی پیشنهادی رده‌بندی داستان‌های پریان بر بنیاد اسطوره‌ها. نامۀ انسان‌شناسی. س4. ش8. صص139-119.
ــــ . (1395). اسطوره‌شناسی کلود لوی‌استروس. در درآمدی بر ساختارگرایی کلود لوی‌استروس. تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
مقصودی، م. (1395). مکتب اصالت ساختار انسان‌شناسی خانواده و خویشاوندی. در درآمدی بر ساختارگرایی کلود لوی‌استروس. تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
مندلباوم، د، جی. (1395). اسطوره و اسطوره‌پرداز؛ برخی ارزشیابی‌های انسان‌شناسانه پیرامون مطالعات اسطورۀ لوی‌استروس. در درآمدی بر ساختارگرایی کلود لوی‌استروس. تهران: سازمان جهاد دانشگاهی تهران.
وایزمن، ب. (1977). لوی‌استروس قدم اول. ترجمۀ ن.رحمانیان. (1379). تهران: شیرازه.
Al-Shahi,A & Moor,F.C.T.(1978). Wisdom from the Nile:a collection of folk-stories from northern and central Sudan.Oxford: Clarendon Press.
Bushnaq,I.(1986). Arab folktales.New York : Pantheon Books.
Campbell,J.F.(1860).Popular Tales of the West Highlands: Orally Collected. (Edinburgh: Edmonston and Douglas, 1860).
Dobrev,V.(2004). A new necropolis from the old kingdome at south Saqqara. At THE OLD KINGDOM ART AND ARCHAEOLOGY. Editor: M.Brta.
El-Shami,H.(1979).Brother and Sister Type 872, A Cognitive behavioristic analysis of a Middle Eastern Oikotype. Indiana University.
Grimm,J & Grimm,W. (1853). German popular tales and household stories.New York: C.S. Francis and co.
Propp, V.(1997). Theory and History of Folklore. University of Minnesota press.
Zaehner,R.C.(1955). Zurvan, a Zoroastrian dilemma.Oxford, Clarendon Press.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404