بسط معنایی رویداد «ضرب»؛ تحلیلی شناختی در پرتو نظریۀ مقولات شعاعی و دستور حالت

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی مشهد
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه علامه طباطبائی تهران
چکیده
در میان واحد‌های واژگانی یک زبان که همگی برحسب انتخاب و ترکیب می‌توانند مشمول بسط معنایی شوند، فعل‌ها با توجه به ماهیتِ خود کاملا مستعد شعاعی بودن و افزایش معنایی‌اند. جستارِ حاضر می‌کوشد با کاربست رویکردِ شناختی بسط معنایی شکلِ ثلاثی مجرد رویدادِ«ضرب» را در زبان عربی مورد بررسی قرار دهد و به‌روش توصیفی-تحلیلی ضمن برشماری بسط‌های حاشیه‌ای این فعل، چگونگی تولید آن‌ها و نیز رابطۀ اشتراک معنایی بین مشتقات یک ریشه را تبیین نماید. قریب به80 کاربرد از متقدم‌ترین تا متأخرترین معاجمِ عربی برای رویدادِ«ضرب» استخراج گردید که با صرف‌نظر از کاربردهای مشابه، 32معنای شعاعی برای این رویداد حاصل شد. دستاورد حاصل نشان داد که وجود رابطۀ مفهومی بین مشتقات یک واحد واژگانی در پرتوِ خاصیت اشتقاقیِ زبان عربی قابل تایید است. ازاین‌رو از بی‌نشان‌ترین معنای«ضرب» تا بسط‌های نشان‌دار استعاری آن هریک به‌وجهی مفهوم «اعمال فشار و نیرو» را افاده می‌کنند. براین اساس ادعای متأخر بودن معنای «کتک‌زدن» در این رویداد قابل تشکیک است. همچنین بخش اعظم بسط‌های حاشیه‌ای فعل«ضرب» محصولِ تغییر در پرکاربردترین عناصر همنشین این رویداد یعنی فضانماهاست. افزون براین در بسط مجازی رویداد «ضرب»، به‌ترتیب علاقۀ لازم-ملزوم و سبب-مسبب از بسامد بیشتری در تولید معانی شعاعی این رویداد برخوردارست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


References [In Persian]
Afrashi, A., Asgari, S. (2017). “Polysemy of perception verb “to see” [didan] in Persian: A cognitive and corpus-based study”, Journal of Comparative Linguistic Researches, 7(14), 61-73
Al-ʾazharī, M. (2001). Tahdhib al-Lughat, Beirut: Dar Ehya al- Toras al-Arabi
Al- Farahidi, Kh. (1989). Al- Ayn, Qom: Hejrat
Al-Fayumi, A. (1994). Al-Misbah Al-Munir, Qom: Dar Al-Hejrah
Al-Hemayri, N. (2000). Shams Al-Oloom, Research. M. Arryani & Y. M. Abdollah & H. Omari, Damascus: Dar al-Fekr
Al-Jazem, A., Amin, M. (1999). Al- Balaqat Al- Vazehah, Qom: Al-sadiq Institute
Al-Khafaji, A. (1998). Shifa Al-qalil, Research. M. Kashash, Beirut: Dar al-Kotob al-elmiyah
Al- Motarrizi, N. (1979). Al- Moqreb fe tartib Al-Muʿreb, Research. M. Fakhoori & A. Mokhtar, Aleppo: osāmat bin Zaid Library
Al-Tha'alibi, A. (1994). Fiqh ul-Lugha, Research. J. Thalabe, Beirut: Dar al-Kotob al-elmiyah
Al- Torayhi, F. (1996). Majma al-Bahrayn, Research. A. Hosayni Ashkavari, Tehran: Mortazavi
Al-Zabidi, M. (1994). Taj al-Arus, Research. A. Shiri, Beirut: Dar al-Fekr
Evans, V., Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction, Trans. J. Mirzabeigi (2019), Tehran: Agah
Fairuzabadi, M. (2012). Al-Qamus Al-Muhit, Beirout: Dar al-Kotob al-elmiyah
Geeraerts, D. (2009). Theories of lexical semantics, Trans. K. Safavi, Tehran: Elmi
Ghaeminiya, A.R. (2011). Cognitive semantics of the Holy Quran, Tehran: Publishing Organization of the Institute of Islamic Culture and Thought
Ibn Faris, A. (1984). Maqayis Al-lughah, Beirut: Dar Ehya al-Toras al-Arabi
Ibn Khaldun, A. (1984). The Muqaddimah, Trans. M. Parvinagnabadi (2003), Tehran: Elmi & Farhangi
Ibn Manzur, M. (1994). Lisan al-Arab, Beirut: Dar Sader
Ibn Sīdah, A. (2000). Al Muḥkam wa al-Muḥīt al-'Adhim, Research. A. Hindawi, Beirut: Dar al-Kotob al-elmiyah
Kövecses, Z. (2015). Where Metaphors Come From: Reconsidering Context in Metaphor, Trans. J. Mirzabeigi (2017), Tehran: Agah
Lakoff, G., Johnsen, M. (2003). Metaphors we live by, Trans. J. Mirzabeigi (2018), Tehran: Agah
Lee, D. (2001). conitive linguistic an introduction, Trans. J. Mirzabeigi (2018), Tehran: Agah
Madani, A. (2005). Al-Taraz Al-Avval, Mashhad: Al-Bayt le Ehya Al- Torath
Masoud, J. (1992). Al-Raed, Trans. R. Anzabineghad, Mashhad: Astan Quds Razavi, Behnsher Company
Mostafa, A., Abd Al-qader, H., Najjar, M. A., Al-Zayyat, A. H. (2004). Al-Muʿjam Al-Wasīṭ, Cairo: Al Shorouk International Library
Moussa, H. Y. (1990). Al- Efsah fe feqh Al-Loqah, Qom: Islamic flags office
Mustafavi, H. (2009). Al-Tahqiq fe Mofradat Al-Quran Al-Karim, Beirout: Dar al-Kotob al-elmiyah
Sabzevari, M. (2018). “Types of Polysemy in Standard Persian: A Cognitive Approach”, Language Related Research, 9(3), 251-271
Saheb, A. (1993). The Space of Word (Al-Mohit fe al-loqah), Research. M. Al Yasin, Beirout: Alam Al Kotob
Safavi, K. (2017). Metaphor, Tehran: Elmi
Safavi, K. (2012). The first book of semantics, Tehran: Elmi
Safavi, K. (2020). A look at the history of semantics, Tehran: Elmi
Ṣafīʹpūr Shirazi, A. (2018). Muntahá al-arab fī lughat al-ʻArab, Correction. M. H. Fouadian & A. R Hajiannejad, Tehran: Tehran University Press
Sharifi, L. (2010). “A Cognitive Approach to a Persian Polysemic Verb”, Cognitive Sciences, 11(4), 1-11
References (In English)
Hine, B., Claudi, U., & Hünnemeyer, F. (1991). Grammaticalization: A Conceptual framework. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal About the Mind. Chicago: University of Chicago Press.
Lakoff, G., & Turner, M. (1989). More Than Cool Reason: A Field Guide to Poetic Metaphor. Chicago: University of Chicago Press.
Langacker, R.W. (2007). Congnitive Grammar: A Basic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Tyler, A, & Evans, V. (2001). Reconsidering prepositional polysemy networks: the case of over, Language, 77, 4:724–65.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404