نشانه های حالت های دستوریِ ابزاری و همراهی در زبان خلجی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری
چکیده
زبان خلجی شاخۀ مستقلی از خانوادۀ زبان­های ترکی­تبار محسوب می­شود و در تعدادی از آبادی­های مرکز ایران رایج است. ترکی خلجی از جمله زبان­های در خطر به شمار می­آید و به اعتقاد پژوهشگران بررسی­های زبان­شناختی در مورد آن به دلیل حفظ عناصر و ویژگی­های زبانیِ ترکی آغازین، از اهمیت زیادی برخوردار است. در پژوهش حاضر شیوۀ رمزگذاری نشانه­های حالت­های دستوریِ ابزاری و همراهی در زبان خلجی از منظر رده­شناختی بررسی شده است. پیکرۀ پژوهش از داده­های موجود در سامانه اطلس زبانی ایران بر اساس پرسشنامۀ این اطلس تشکیل شده که مشتمل بر 105 واژه و عبارت و 36 جمله است. داده­های اطلس زبانی ایران به صورت مصاحبۀ رودررو با گویشوران گردآوری شده­اند. در پایگاه داده­های زبانی اطلس، 20 فایل صوتی از زبان خلجی موجود است. این فایل­های صوتی مربوط به 16 آبادی خلج­زبان از استان قم و 4 آبادی خلج­زبان از استان مرکزی هستند و به طور کلی پیکرۀ پژوهش شامل 100 جمله است. این جمله­ها بر اساس مبانی نظری پژوهش حاضر تحلیل شده­اند. یافته­های پژوهش نشان می­دهند که در ترکی خلجی رایج در آبادی­های مورد مطالعه، برای رمزگذاری نشانه­های حالت دستوریِ ابزاری و همراهی از بین سه شیوۀ معرفی شده در مبانی نظری، شیوۀ «مشابه» به کار گرفته می­شود و این نشانه به صورت پس­اضافه به انتهای هستۀ گروه اسمی می­پیوندد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• جمراسی، علی‌اصغر (1392)، خلج تیلی گرامری آشنایی با دستور زبان خلجی،
https://docs.google.com/viewerng/viewer?url=http://turuz.com/storage/Language/2014/0799_Dil_Xelec_Tili_Grameri_Ali_Asgher_Cemrasi_Fars_Ebced_Urmu_Turuz_2014.pdf
• حسن‌لی، کاووس (1390)، «بازشناسی پیوند صفاشهری‌ها با خلج‌ها و قشقایی‌ها»، فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، سال اول، شمارۀ 3، ص126-148.
• دالوند، حمیدرضا (1398)، «خلج»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 22، مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی.
• دوئرفر، گرهارد (1390)، «خلجی»، ترجمۀ آرزو نجفیان، دانشنامۀ جهان اسلام، جلد 15، بنیاد دائره‌المعارف اسلامی.
• شیبانی‌فرد، فاطمه (1399)، «بررسی حالت‌های دستوری در گونۀ زبانی براهویی رودبار جنوب»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (ویژه‌نامۀ فرهنگستان ادب فارسی)، شمارۀ 12. صص 187-202.
• علیزاده، علی و محمد تقوی گلیان (1391)، بررسی صرفی نحوی گویش کرمانجی خراسان با تأکید بر نظام‌های حالت، مطالعات فرهنگی اجتماعی خراسان، شمارۀ 25، صص 59-76.
• فتاحی‌پور، مجید (1395)، دگرگونی گویش خلجی در برخورد با فارسی تهرانی، نشریۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، سال ششم، شمارۀ 2، صص 57-76.
• محمدی‌راد، مسعود (1395)، «نقشۀ معنایی حروف‌اضافۀ معنایی ابزاری-همراهی در زبان‌های ایرانی»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی (ویژه‌نامۀ فرهنگستان ادب فارسی)، شمارۀ 6، صص 63-92.
• واشقانی فراهانی (1391)، مبانی دستور زبان خلجی، تهران: نشر وانیا.
• هیئت، جواد (1380)، سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی، چاپ سوم، تهران: نشر پیکان.
• Blake, B. J. (2004). case. second edition. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bosnali, S. (2016), “The Khalaj People and their Language”, Endangered Turkic Languages II A: Case Studies, Volume 2, Ed. Süer Eker and Ülkü Çelik Şavk, International Turkish-Kazakh University
• Bussmann, H. (2006), Routlege Dictionary of Language and Linguistics. Translated and edited by Gregory Trauth and Kerstin Kazzazi. Routlege: London and New York.
• Brown, K. and J. Miller (2013), The Cambridge Dictionary of Linguistics, Cambridge University Press.
• Crystal, D. (2008), A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th Edition, Blackwell Publishing.
• Doerfer, G. (1971), Kalaj Materials, with collaboration of Wolfram Hesche, Hatwig Scheinhardt and Semih Tezcan, Edited by Jhon, R. Krueger, Uralic and Altaic Series, Vol 115, Indiana University Publications.
• ------------- (1988). Grammatik des Chaladsch. Wiesbaden: Otto Harrasowitz.
• Doerfer, G., and Tezcan, S. (1994). Folklore-Texte der Chaladsch. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Esin, E. (1972). “Butān-ı Ḫalaç (Miladi VII.-X. Yüzyıllarda Halaç Kültürünün Sanat Eserlerinde Akisleri)”.Türkiyat Mecmuası, XVII. Pp.25-67.
• Garrod, O. (1946), “The Qashqai Tribe of Fars”, Journal of The Royal Central Asian Society, 33:3-4, 293-306, DOI:10.1080/03068374608731226, Published online: 25 Feb 2011.
• Gömeç, S. Y. (2009). Kök Türk Tarihi. İstanbul: Berikan Yayınevi.
• Kiral, F. (2000). “Reflection on -miš in Khalaj (Evidentials Turkic, Iranian and Neighboring Languages)” edited by Lars Johnson and Bo Utas, Mouton de Gruyter. Berlin, New York. Pp. 89-101.
• ------------. (2005). “Modal Construction in Turkic of Iran”. Linguistic Convergence and
Areal Diffusion Case studies from Iranian, Semitic and Turkic. Edited by Éva Ágnes Csató,Bo Isaksson and Carina Jahani. RoutledgeCurzon Taylor. Pp.285-295
• Kornfilt, J. (2009), “Turkish And the Turkic Languages”, The World’s Major Languages, Edited by Bernard Comrie, Routledge, Pp.519-544.
• Haspelmath, M., 2003, “The Geometry of Grammatical Meaning: Semantic Maps and Cross-Linguistic Comparison”, The New Psychology of Language, vol. 2, Mahwah, ed. M. Tomasello, New York, Pp.211-242.
• Johanson,L (1998), “The History of Turkic”, The Turkic Languages, Ed. Lars Johanson and Éva Á.CsatÓ. Routledge, Pp.81-125.
• -------------- (2006a), “Historical, Cultural and Linguistic Aspects of Turkic-Iranian Contiguity”, Turkic-Iranian Contact Areas:Historical and Linguistic Aspects, Eddited by Lars Johanson and Christian Bulut, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, Pp.2-14.
• -------------- (2006b), “Turkic languages”, Encyclopedia of Language and Linguistics, Ed. Keith Brown, 2nd Edition, Elsevier. Pp.161-164.
• -------------- (2010), “Turkic Language Contacts”, The Handbook of Language Contact, Edited by Hickey Raymond, Malden, MA:Wiley-Blackwell, Pp.625-672.
• --------------- (2021), Turkic, Cambridge University Press.
• Kaşgarlı-1, M. (1998).Divanü Lûgat-it-Türk. V. 1. Ankara: TDK.
• Kaşgarlı-3, M. (1998).Divanü Lugat it-Türk .V.1. Ankara: TDK.
• Konukçu, E. (2014). “Halaç”, TDV İslam Ansiklopedisi,15, Pp. 228-229.
• Köprülü, F. (1977).Halaç.İslam Ansiklopedisi, V/I.109-116.
• Marquart, J. (1901). Erānšahr. Berlin.
• Matthews,P.H. (2003), Oxford Concise Dictionary of linguistics, Oxford
• Minorsky, V. (1950). “Halaç Türk Diyalekti”. TDED, IV(1-2).Pp.83-106.
• Narrog, H., 2010, “A Diachronic Dimension in Maps of Case Functions”, Linguistic Discovery 8 (1), Pp. 233-254.
• Oberling, P. (2010), “The Turkic peoples of Iran”, The Turkic People of the World, Ed. Margaret Bainbridge, Routledge, Pp.145-158.
• Pelliot, P. (1920). “A propos des Comans”, Journal Asiatique, Tome XV(XIeme série).125-185.
• Ragagnin, E. (2020). Major and Minor Turkic Language Islands in Iranwith a Special Focus on Khalaj, Iranian Studies. DOI: 10.1080/00210862.2020.1740881
• Sims-Williams, N. (2002). “Ancient Afghanistan and its Invaders: Linguistic Evidence from the Bactrian Documents and Inscriptions”, Indo-Iranian Languages and Peoples. Oxford University Press, Pp. 225-242.
• Togan, Z. (1985).Eftalit Devletini Teşkil Eden Kabilelere Dair.Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi(XIII/1).58-63.
• Trask, R.L. (1993), A dictionary of Grammatical terms in linguistics, Routledge, London and New York.
• Yazıcı, O. (2006, Ocak). “Gılcayların Menşei”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, IV(1), Pp.31-49.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404