بررسی و تحلیل «انحراف کنشی» در گفتمان کنشی روایت زندگی جلال‌الدین خوارزمشاه (مطالعۀ موردی: رمان‌تاریخی شاهین طلایی و شراره‌های شهر اترار)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
چکیده
رمان‌های تاریخی شاهین‌طلایی (1336) و شراره‌های شهر اترار (1370) روایت‌گر زندگی جلال‌الدین خوارزمشاه‏اند. برخلاف متون تاریخی کهن که فرایند کنشی ساده و قابل پیش‌بینی توسط کنش‌گر مرکزی قهرمان در آن‏ها رخ می‌دهد، در این آثار با خلق شخصیت‌های کنش‌یار و ضد‌کنش‌گر، کنش‌ها از جریان اصلی خود منحرف شده‌، به آسیب‌های کنشیِ انحراف، جایگزینی، خطای کنشی و ... بدل شده‏اند. هدف این پژوهش بررسی چگونگی انحراف کنش‌ها درون روایت و آسیب‌هایی مانند خطای کنشی (ضدکنش)، تغییر کنشی یا حتی فروپاشی کنشی است. بدین منظور از نظریۀ نظام گفتمانی کنشی گرمس برای بررسی روایت‌های کنشی مرتبط با شخصیت جلال‌الدین در دو رمان تاریخی شاهین‌طلایی و شراره‌های شهر اترار استفاده شده‏است. در رمان شاهین‌‌طلایی انحراف کنشی به‌صورت دگرگونی کنش و نابودی کنش توسط کنش‌یارها دیده‌می‌شود؛ جایی‏که برای رسیدن جلال‌الدین به ابژۀ ارزشی و حفظ جان او تلاش شده‏است. در این رمان با توجه به ابژۀ ارزشی «معشوق» و «وطن» جلال‌الدین پادشاهی «عاشق‌پیشه» و «وطن‌‌دوست» ترسیم می‌شود. در شراره‌های شهر اترار انحراف کنشی به‌صورت دگرگونی کنش و جایگزینی کنش است. بیشتر شخصیت‌های داستان و خود جلال‌الدین نقش ضدکنش‌گر را دارند و برای دوری جلال‌الدین از ابژۀ ارزشی و نابودی او تلاش می‌کنند. در این رمان ابژۀ ارزشی «خوشگذرانی» باعث فراموشی ابژۀ ارزشی «وطن» شده و جلال‌الدین پادشاهی «هوسران» به تصویر کشیده شده‏است. فهم دقیق تاریخ ایران در دورۀ مغول و پس از آن، و نیز شناخت سوگیریهای نویسندگان آثار ادبی و تاریخ در گرو شناخت جریان‏های فکری مورخان آن است. دستاوردهای این پژوهش پژوهشگران ادبی و تاریخی را در این مسیر مدد می‏رساند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• Afrasiabi, B. (1992). The flares of the city of Etrar. Tehran: Sokhan. [In Persian].
• Banakati, D. (1999). Tarikh-I Banakati. Tehran: Association of Cultural Works and Honors. [In Persian].
• Bastani Parizi, M. E. (1963). Jalal Al-Din Khwarazmshah in the heroes of Iranian history. Tehran: Keihan. [In Persian].
• Bayani, Sh. (1988). Religion and government in the Mongol era. Tehran: University of Tehran Press. [In Persian].
• Beyranvand, M. (2019). The hero of Khwarazm (Jalal al-Din Khwarazmshah). Lorestan: Shapurkhast. [In Persian].
• Dabirsiyaghi, M. (1967). Sultan Jalal Al-Din Khwarazmshah, Tehran: Franklin . ]In Persian[.
• Dastgheib, A. (1988). Mongol invasion of Iran. Tehran: Elmi. ]In Persian[.
• Farrokhi, Y (2017) The End of Sultan Jalal Al-Din life. Islamic history and civilization, 25, 18- 33. ] In Persian[.
• Hamdallah Mustawfi, H. (2015). Tarikh-i Guzida. Corrected by Mohammad Roshan. Tehran: Mahmoud Afshar Yazdi Endowment Foundation. [In Persian].
• Hasanzadeh, E. (2014). Khwarezmian In the comprehensive history of Iran. Under the supervision of Kazem Bojnourdi. Tehran: Center for the Great Islamic Encyclopedia, Center for Iranian and Islamic Research. [In Persian].
• Ibn al-Athir, A. (1993). The Complete History. Translated by Abolghasem Halat and others. Tehran: Elmi. [In Persian].
• Iqbal Ashtiani, A. (2010). Mongol history. Tehran: Amirkabir. [In Persian].
• Jackson, P; Idrisi. M. (translator). (2006). Jalal Al_Din, The Mongols, And The Khwarazmian conquest of the Panjab and Sind. Peyk Noor. Pp. 114_129. [In Persian].
• Juveyni, A. (1991). The History of The World Conqueror, To try and diligence of Muhammad Abd al-Wahhab al-Qazwani. Tehran: Hermes. [In Persian].
• Juzjani, J. M. S. (1963). Tabaqat-i-Nasiri. To correct, confront and suspend Abdul Al-Hai Kandahari. Kabul: Printing of poheni. [In Persian].
• Khwandmir, G. (2001). History of Habib Al-Seer, Under the supervision of Dabirsiyaghi with introduction by Jalal Al-Din Homayi, Tehran: Khayyam] .In Persian[.
• Motiee, M. (1957). The Golden Falcon. Tehran: the center of knowledge. [In Persian].
• Nasawi, M. (1987). Sirat-e Jalal al-Din Minkoberni. Corrected and with introduction and explanations by Mojtaba Minovi. Tehran: Scientific and cultural. [In Persian].
• Panahi, M. (1997). Sultan Jalal Al-Din Khwarazmshah (The Statue of Bravery and Resistance). Tehran: Neda. [In Persian].
• Shabankareh, M. (1984). Majma al-Ansab. Corrected by Mirhashem Mohaddes. Tehran: Amirkabir. [In Persian].
• Shairi, H.R. (2018). Fundamentals of Modern Semantics, Tehran: SAMT. [In Persian].
• Shairi, H.R. (2018). Semiotics of Literature Theories and Practices of Literary Discourse Regimes, Tehran: Tarbiat Modares University. [In Persian].
• Tabrizi, A. (2018). Shahanshah Nameh: The history of the Mongols and Ilkhans from the eighth century AH. Tehran: Sokhan. [In Persian].
• Vassaf al-Hazrat, A. (2009). Vassaf. Introduction, correction, annotation by Dr. Alireza Hajiannejad. Tehran: University of Tehran. [In Persian].
• Zarrinkoob, A. (2001). Ruzegaran. Tehran: Sokhan. ]In Persian[.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404