گفتمان تجویز و القاء در آیات‌الاحکام «نماز» از دیدگاه نشانه- معناشناسی گفتمانی گرمس

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی
2 استادیار گروه زبان انگلیسی دانشگاه رازی
3 دانشیار زبان انگلیسی دانشگاه رازی
چکیده
آیات‌الاحکام نماز به دسته‌ای از آیات مشخص در قران گفته می‌شود که در آن‌ها احکام الهی دربارۀ نماز و شیوۀ برپایی آن در قالب گفتمان تجویزی بیان شده‌اند که هستۀ نظام گفتمانی در آن‌ها مؤلفۀ «تجویز» است؛ اما نکته‌ای که دربارۀ اینگونه آیات مطرح می‌شود، این است که با وجود حاکمیت گفتمانی تجویزی بر آن‌ها و رابطۀ عمودی کنش‌گزاری (دستور دهنده) و کنش‌گری (دستورپذیری) که در این آیات میان خداوند و بندگان شکل می‌گیرد؛ در بسیاری از این آیات، کنش‌گزار در کنار گفتمان کنشی تجویزی (دستور)، از مؤلفه‌های گفتمان القایی (تشویق، تهدید، و...) نیز استفاده کرده است؛ به همین سبب در این پژوهش این مسئله مطرح است که گفتمان‌های القایی در این آیات دارای چه کارکردی هستند و باوجود آن‌ها، این دسته از آیات‌الاحکام دارای چه ساختار گفتمانی هستند؛ در این پژوهش که با روش تحلیلی و کاربردی و بر پایۀ رویکرد نشانه- معناشناسی گفتمانی گرمس انجام گردیده، کوشش شده است که 17 آیۀ قران که موسوم به آیات‌الاحکام نماز هستند، از دیدگاه گفتمان تجویزی و القایی بررسی شود تا چگونگی ساختار گفتمانی آن‌ها مشخص شود و کارکرد گفتمان‌های القایی نیز در این آیات روشن شود؛ یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که گفتمان‌های القایی به کار رفته در کنار گفتمان تجویزی، پادگفتمان‌هایی هستند که به دو شکل تضمینی و تقویتی انجام‌گیری کنش تجویزی توسط کنش‌گران را حمایت معنایی کرده‌اند و حضور آن‌ها، نظامی تلفیقی از تجویز و القا را در این آیات ایجاد کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. خرمشاهی، بهاء‌الدین. (1377). دانشنامۀ قران و قران‌پژوهی. ج 2. تهران: ناهید.
2. داودی مقدم، ف. و همکاران( 1396). «نقش پادگفتمان‌ها در تحلیل گفتمانی سوره کهف( واکاوی داستان یاران غار و خضر و موسی)». پژوهش‌های زبان‌شناختی قران. سال ششم. ش 1، پیاپی(11). صص 1- 16.
3. داودی‌مقدم، ف. (1393). «تحلیل نشانه- معناشناسی گفتمان در قصّۀ یوسف». آموزه‌های قرانی. 11(20). 175- 192.
4. دسترنج، ف، ع. طبیبی و م. عرب. (1398). کاربست تحلیل گفتمان در تبیین پیوستگی سوره احزاب (با محوریت تفسیر المیزان و فی ظلال القرآن). پژوهشنامۀ قران و حدیث. 13 (25). 91- 114.
5. سجادی فر، و، و م. پرنیان. (1401). «کارکرد پادگفتمان‌های دینی و آیینی (رفتارهای پشتیبان) در پیشبرد روایت؛ مطالعۀ موردی قصّه‌های عامیانه کوتاه ایران». جستارهای زبانی. 6 (11). 185- 211.
6. شایسته‌نژاد، علی‌اکبر، اکبر ثقفیان و علی اوجی (1391). واحدی شیرازی و اسباب‌النزول. تهران: موسسۀ خانه کتاب و ادبیات ایران.
7. شعیری. حمیدرضا. (1386). «بررسی انواع نظام‌های گفتمانی از دیدگاه نشانه - معناشناختی»، مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبائی. ش 219. صص 106- 119.
8. شعیری، ح. ( 1397). نشانه‌شناسی دیداری، نظریه و کاربرد. چاپ ، تهران: سخن
9. صالحی، پیمان و طاهره افشار. (1398). »تحلیل گفتمان انتقادی داستان موسی (ع) در قران کریم براساس (الگوی نورمن فرکلاف)». پژوهش‌های قرانی. دورۀ 24. ش 92. صص 82- 59.
10. طباطبایی، سیدمحمد حسین (1360). تفسیر المیزان. ترجمه ناصر مکارم شیرازی. ج 4. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی
11. فیروزآبادی، محمدبن یعقوب. (1462ق). القاموس‌المحیط. بیروت: مؤسسۀ الرسالۀ ، طبعۀ الثامنۀ.
12. مجلسی، محمدباقر (1368) بحارالانوار. ج 89. قم: انتشارات اسلامیه.
13. محقق، محمدباقر (1384). نمونۀ بیانات در شان نزول: از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین عامه و خاصه. قم: اندیشه‌های اسلامی.
14. مکارم شیرازی، ناصر و محمد جعفر امامی (1389). شأن نزول آیات قران. قم: امام علی بن ابیطالب (ع).
15. میلز، س. (1382). گفتمان. ترجمه فتاح محمدی. زنجان: هزاره سوم.
16. نامداری، ابراهیم و زهرا عادی. (1396). «تحلیل گفتمان بشارت در قران». پژوهش‌های زبانشناسی قران. دورۀ 6. ش 2. صص 217- 236.
17. نورسیده، علی‌اکبر و مسعود سلمانی حقیقی. (1397). «تحلیل نشانه- معناشناختی داستان قرانی حضرت موسی و فرعون». فصلنامه مطالعات متون اسلامی. دور 3. ش 4. صص 63- 84.
21. Austin, John Langshaw. (1970). When saying is doing. Paris: Threshold
22. Courtes, J. (2003). Semiotics of Language. Paris: Nathan.
23.Dumezill, G. (1988). Manipulative. Paris: Editions de Minuit.
24.Fontanille, Jacques, (1999). Semiotics and Literature. Method tests. Paris: PUF.
25.Greimas A. J.(1972). Essays in poetic semiotics, Paris: Larousse.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404