چندمعنایی واژهٔ رهط در قرآن کریم با تکیه بر معناشناسی تاریخی و فرهنگی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم و قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
3 دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران
4 دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران
چکیده


واژهٔ قرآنی «رهط» متعلق به دو حوزهٔ معنایی خویشاوندی و جماعت و دارای معانی گوناگون است. مطالعهٔ حاضر درصدد پاسخ به این مسئله است که چندمعنایی این واژه به چه علت و معنایی اصلی آن چیست. در تفاسیر و کتاب‌های لغت عربی سببی برای این مسئله بیان نشده است، ازاین‌رو، درک ساخت تاریخی آن نه تنها به لحاظ واژه‌شناسی قرآن، بلکه به لحاظ درک کاربرد فرهنگی آن در فضای نزول قرآن نیز اهمیت داشته و در تفسیر قرآن کارآمد است. در این مطالعه کوشش شده است با هدف جبران این خلأ مطالعاتی و با بهره‌گیری از روش‌های معناشناسی تاریخی و فرهنگی، دلیل چندمعنایی آن را با فرایندهای ساخت معنایی واژه همراه با کاربردهای آن در فرهنگ عرب با استفاده از منابع تاریخی و سپس در سیاق آیات مربوط، به روش توصیفی _ تحلیلی تبیین کند. درنهایت مشخص شده است که خاستگاه این واژه از برگرفته از دو ریشهٔ ثنایی در زبان‌های کهن بوده است که در یک شاخه به دو معنای ترکیب کردن و دست و در شاخهٔ دیگر به معنای حفر کردن بوده و به دوره‌های بعد منتقل گردیده است. همراهی مفاهیم پرکاربرد گروه و جمع در متون متقدم عربی و خویشاوندی در انساب عربی برگرفته از همراهی و هم‌زمانی دو معنای ترکیب و نماد دست دریک مسیر بوده است که با توجه به سابقهٔ فرهنگی تاریخی این واژه و کاربرد آن در سیاق آیات، مشخص می‌شود «رهط» کوچک‌ترین جماعت از یک قبیله است که با همبستگی و تعامل در مقابله یا همراهی با فتنه‌ها و چالش‌ها معنا می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• • Holy Quran
• Abd -attawab,R ( 1983). Fi Qawaed al-samiyat. Cairo: Maktabah Al-khanji[In Arabic].
• Abu Obaid, Gh(1990). Al-gharib Al-mosannef, Tunisia[In Arabic].
• Alam al-hoda,A(1998). Amali al-morteza. Cairo: Dar al-fekr al-arabi[In Arabic].
• al-Suyuti ,J(1983). Al-dor al-manthoor fi al-tafsir b-almathoor. Qom: Marashi Najafi library[In Arabic].
• Amin, N(1982). Tafsir Makhzan al-erfan fi olum alquran [In Persian].
• Askari. H. (1979). Alfuroogh Fillugha. Dar Al’afagh Aljadida [In Arabic].
• Azhari, M(2000). Tahdhib al-lugha. Beirut:Dar Ihya al-Turath al-Arabi[ In Arabic].
• Baladhuri, A(1996). Ansab al-Ashraf, Beirut: Dar al-fekr[ In Arabic].
• BeestonA.F.L.& Other. (1982). sabaic Dictionary, YAR, University of Sana'a.
• Bolokbashi,A( 2004), "Panjeh". The great Islamic encyclopedia. Volume13. p: 722-724[In Persian].
• Brockelmann, C(1977 ). Jurisprudence Of Semitic Languages,Translator: Ab-altavab, Gameah al-riyaz[In Arabic].
• Bukhari, E(2008).Altarikh Alkabir, Aldakan: Daerah Almaaref Al-osmanyah[ In Arabic].
• -Dolgopolsky,A. (2008)Nostratic Dictionary. Cambridge: Mc Donald Institute for Archaeological Research.
• Fakhr razi, M(1999). Al- tafsir al- kabir. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi[ In Arabic].
• Geeraerts. D. (2010). Theories of Lexical Semantics, Nashr Elmi [In Persian].
• -Gelb, I, et al. (1998).The Assyrian Dictionary. Chicago: Oriental Institue of Chicago University.
• -Gesenius, W. (1939) A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, ed. F.A. Brown, London:Oxford.
• -Hoftijzer, J. & Jongeling, K. (1995). Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions. Leiden:Brill.
• Ibn Abd Rabbeh,A (1986 ). Alaghd Alfarid, Beirut:Dar al-kotob al-elmieh[ In Arabic].
• Ibn Duraid,M(1988).Jamharat al_Lugha. Beirut:Dar al-Ilm[ In Arabic].
• Ibn Faris,A(1983). Mojam maqais al-lughah. Qom, Islamic Information Bureau[In Arabic].
• Ibn Hanbal, A(2009). Alrejal, Egypt, Dar Alfalah Lelbahth Al’elmi & Tahghigh Altorath [ In Arabic].
• Ibn Hisham, A(2007). Alsirah Alnabawiah, Altebaah Alfanniah Almottahedah[ In Arabic].
• Ibn Ishaq , M(1978). Sirah Ibn Ishaq, Beirut: Dar al-fekr[ In Arabic].
• Ibn Kalbi, H( 1986). Jamharat al_nasab, Alam-alketab [In Arabic].
• Ibn Kalbi, H(1988 ).Nasab Maadd Va alyaman alkabir, Maktabah Alnahzah Al’arabiyah[ In Arabic].
• Ibn Omar Al’Asadi, S(1993). Alfetnah & Vaghah Aljamal, Dar Alnafaes[ In Arabic].
• Ibn Qutaybah,A(1992).Almaaref, Cairo: Alheiat Almesriah[ In Arabic].
• Ibn saad, A (1990).Altabaghat Alkobra, , Beirut:Dar al-kotob al-elmieh[ In Arabic].
• Ibn Vahab (2003). Alwazeh fi Tafsir Al-quran. Beirut: Dar-alkotob al-elmieh[In Arabic].
• Ibn Wahb,A (2003).Altafsir, Beirut:Dar al-kotob al-elmieh[ In Arabic].
• Izutsu, T(1999),The Structure of the Ethical Terms in the Qoran, Forozan[In Persian].
• Javad.A(2001). AL-Mufasal of Arabs History in the Pre-Islamic Period. Beirut:Dar al-saghi[In Arabic].
• Johari,I(1997 ). Al-sihah,Beirut:Dar al-Ilm[In Arabic].
• Jumahi, M. (1979). Tabaqat Fuhul al-Shu'ara. , Jeddah: Dar al-Madani [ In Arabic].
• -Justrow, M. (1903) A Dictionary of the Targumim London/New York: Pardes Publishing Hous.
• Khalil ibn Ahmad(1988). Kitab al-Ayn.Qom:Hijrat[In Arabic].
• Khatib,A( 2003 ).Altafsir al-qurani lelqurani, Beirut: Dar al-fekr al-arabi[In Arabic].
• -Leslau, W. (1978) Comparative Dictionary of Ge'ez (Classical Ethiopic), Wiesbaden: Harrassowitz.
• -Macuch, R. (1963). A Mandaic Dictionary, London: Oxford University Press.
• Meidani,A (1982). Maarej al-tafakor & Daqaeq al-tadabor.Damascus: Dar al-qalam[In Arabic].
• Moqatel ibn Soleimani (2002). Tafsir Moqatel. Beirut: Dar Ihya al-Turath al-Arabi[ In Arabic].
• Mostafawi,H(2008). Al-tahqiq fi kalemat al-Quran al-karim.Beirut: Nashr Allameh Mostafawi[In Arabic].
• Nowayri, A (2002). Nihayat al-Arb fi Funun al-Adab, Cairo:Wezarah Altheqafah Wa Al_ershad Alqomiyv [ In Arabic].
• -O'Leary,D. (1923) Comparative Grammar of the Semitic Languages, London: Kegan Paul, Trench, Trubner and New york: Dutton.
• -Orel, V & Stolbova, O. (1995).Hamito-Semitic Etymological Dictionary, Leiden: Bril.
• Pakatchi, A. Afrashi,A( 2020). Cognitive Approaches in Quranic Studies, Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies [In Persian].
• - Palmer,F.R. (1976)Semantics:A New Cambridge University Press.
• - Smith, R(1885),Kinship and Marriage in Early Arabia, Cambridge, The University Press.
• Sabzevari, M. (2020). "A Cognitive Approach to Investigating Semantic Ambiguities in Persian Language." Journal of Linguistic Studies, 60(4), 201-227[In Persian].
• Saleh, A. (1964). "Ancient Arabs on the Threshold of Prophethood." International Printing and Publishing Company[ In Arabic].
• Tabari,M(1991). Jame al-bayan fi tafsir al-quran, Beirut: Dar almaarefah[In Arabic].
• Tabatabaei,M(1970). Almizan fi Tafsir al-quran. Beirut: Al-Alamy Institution[In Arabic].
• Tabrasi. F. (1993). Majma’ Albayan fi Tafsir Alquran. Naserkhosro [In Arabic].
• Thaalebi, A(1993 ). Feqh al- loqah. Beirut: Dar-alkotob al-elmieh [In Arabic].
• Waqidi,M. (1989). Al-Maghazi. Beirut: Dar Al-alamiy[ In Arabic].
• Wolfenshn,I(1929 ). History of Semitic Languages. Cairo. Softwares, Matbaatoaleatemad[In Arabic].
• Wolfenson, S. (1929). Tarikh al-Lughat al-Samiyyah. Cairo: Lajnat al-Taliif wa al-Tarjama wa al-Nashr[ In Arabic].
• Ya'qut al-Hamawi (1995). Mu'jam al-Buldan. Beirut: 2nd edition[ In Arabic].
• Zamakhshari, O( 1991).Rabie al-abrar & Nosos al-abrar. Beirut: Al-Alamy Institution[In Arabic].
• Zamakhshari, O(1986 ). Alkashaf.Beirut: Dar-alketab al-arabi[In Arabic].

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404