نشانه‌شناسی «جنسیت» در ضرب‌المثل‌های زبان تاتی با تکیه بر الگوی سه‌گانه چارلز سندرس پیرس

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.
2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.
چکیده
از منظر نشانه­شناختی، رابطۀ دلالتی رابطۀ سه­وجهی است که میان هر نشانه و ابژۀ آن و تعبیر و تفسیر همان نشانه برقرار می­شود و درنتیجه فرایندهای نشانه­ای، دلالت­های بی­پایانی می­یابند. این رابطۀ سه­وجهی، نشانه­ها را در گونه­های نمادین، نمایه­ای و شمایلی طبقه­بندی می­کند. ضرب­المثل­ها، گزین­گویه­هایی هستند که از بستر یک جامعۀ زبانی گرفته شده­اند. این گونه­ها، دلالت­های متعددی را شکل می­دهند و نوعی برساخت جنسیتی را نمایه­سازی می­کند. از این روی، با تکیه بر مطالعات نشانه­شناختی می­توان دلالت­های گوناگون تقابل زن/ مرد را در ضرب­المثل­های هر قوم مورد بررسی قرار داد. بدین منظور، در مقاله حاضر، مفهوم جنسیت در ضرب­المثل­های زبان تاتی خراسان شمالی براساس الگوی نشانه­شناسی پیرس مورد واکاوی قرار گرفته­است تا چگونگی بازتاب عناصر فرهنگی و قومی تات­زبانان در نشانه­های نمادین، شمایلی و نمایه­ای جنسیت در این ضرب­المثل­ها ارزیابی و تحلیل شود. نتیجۀ بررسی نشان می­دهد که ضرب­المثل­های تاتی بیشتر در قالب نشانه­های نمادین، به­کار رفته­اند. بیشترین بسامد در فرایندهای نشانه­ای از آنِ ابژه­شدگی و شیءوارگی است و پس از آن فرایندهای دیگری­سازی و غیریت­سازی قرار دارد. تقابل نمادین میان جنس زن و مرد و نظم گفتمانی و جایگاه سلسه­مراتبی این مفهوم در قالب انگاره­های فرادستی/ فرودستی، ارزش/ ناارزش، انسان/ حیوان، اقتدارگرایی/ تضعیف، مرکز/ حاشیه، خود/ دیگری، هنجار/ ناهنجار، دوست/ دشمن و سلطه­گر/ سلطه­پذیر طبقه­بندی و مفهوم­سازی شده است. این تقابل، انگارۀ دیگریِ بودن جنس زن و برتری جنس مرد بر آن را به­صورت یک گفتمان مسلط بازنمایی می­کند. براساس این، می­توان برساخت جنسیتی این مفهوم را در ارتباط با گونۀ زبانی تاتی خراسان شمالی شاکله­بندی کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، ا.، نودهی، ک. و میرانی، ا. (1402). «شناخت مفهوم خشونت پنهان علیه زنان در رمان «هما» براساس دو شاخص کلان کلامی و غیرکلامی» جستارنامه ادبیات تطبیقی، 7 (23)، 113- 147.
افلاک‌سیر، ع. و ابراهیمی، ف. (1393)، «خود شیء‌انگاری و رابطه آن با افسردگی و عزّت نفس در گروهی از دانشجویان دختر دانشگاه شیراز»، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، سال 12 (1)، 31- 44.
اکبرزاده، ه. ، امینی، ا. (1399). فرهنگِ امثالِ مردم سنخواست. مشهد: نشر دستور.
ایمانی، آ.، کسایی، غ.ر و اسلامی راسخ، ع. (1394). «زن در ضرب‌المثل‌های فارسی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامۀ زنان، 6 (3)، 25- 44.
بهرامی برومند، م. (1399). از زنان پرده‌نشین تا بدن‌های رام. تهران: لوگوس.
چندلر، د. (1394). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمۀ م. پارسا. تهران: سورۀ مهر.
دهخدا، ع.ا. (1368). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
زندی، ب.، بحرینی، م.، سبزواری، م. و مهدی بیرقدار، ر. (1397) «بررسی اجتماعی ـ شناختی تابو و حسن تعبیر در ساختارهای عبارات، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های فارسی و انگلیسی». جستارهای زبانی، 9 (6)، 317- 334.
سالاری‌فر، م.ر. (1389). خشونت خانوادگی علیه زنان، بررسی، علل و درمان با نگرش به منابع اسلام. قم: نشر هاجر.
سانتاگ، س. (1400). جستارهایی دربارۀ زن. ترجمۀ آ. جوادزاده. تهران: نیماژ.
شریفی، ش. و دریق گفتار، س. (1395). «بررسی نمود تفاوت‌های جنسیتی ایدئولوژیک در جامعه، در دو دوره کشف و اشاعه حجاب». مجله تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی (پژوهشنامه علوم انسانی)، 18 (1)، 153- 184.
شعیری، ح.ر. (1392). نشانه- معناشناسی دیداری: نظریه و تحلیل گفتمان هنری. تهران: سخن.
صادقی فسایی، س. و نیکدل، ن. (1395). «تحلیل جنسیتی از تحقیر اجتماعی در روابط بین‌فردی». پژوهش‌نامه زنان، 7 (1)، 99- 125.
صفوی، ک. (1393). آشنایی با نشانه‌شناسی ادبیات، تهران: علمی.
صفوی، ک. (1401). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سورۀ مهر.
کالر، ج. (1390). در جستجوی نشانه‌ها. ترجمه ل. صادقی و ت. امرالهی. تهران: نشر علم.
کریستوا، ژ. و دریدا، ژ. (1398). «نشانه‌شناسی و گراماتولوژی»؛ نمونه‌هایی از نقد پسامدرن: سرگشتگی نشانه‌ها. گزینش و ویرایش م. حقیقی. تهران: مرکز.
گیرو، پ. (۱۳۹۹). نشانه‌شناسی. ترجمۀ محمد نبوی. تهران: آگه.
نرسیسیانس، ا. (۱۳96). انسان، نشانه، فرهنگ. تهران: افکار.
نظری مقدم، ج. (1399). «بازنمایی زن در ضرب‌المثل‌های گیلگی». فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، 12 (4). 623- 645.
References
Aflaksir, A., Ebrahimi, F. (2013), Self-objectification and its relationship with depression and self-esteem in a group of female students of Shiraz University, Women's Social Psychological Studies,12 (1), 31-44.
Ahmadi, A., Nodehi, K., Mirani, A. (2023). Understanding the Concept of Hidden Violence against Women in the novel "Homa" Written by Mohammad Hejazi, Emphasizing Two Macro Indicators, Jostar nameh Journal of comparative Literature Studies, 7 (23), 113- 147.
Akbarzadeh, H., Amini, A. (2019). The culture of the likes of Sankhāst people. Mashhad: Dashtor publication.
Bahrami Bromand, M. (2019). From veiled women to tame bodies. Tehran: Logos.
Berger, A. A. (2016). What Objects Mean?: An Introduction to Material Culture, nd edotion, New York: Routledge.
Chandler, D. (2014). Basics of semiotics. Translation of M. Parsa. Tehran: Sureh Mehr.
Dehkhoda, A.A. (1989). Dictionary. Tehran: Tehran University Press.
Giro, P. (2020). Semiotics. Translation by M. Nabavi. Tehran: Agah.
Imani, A., Kasayi, G.R., Eslami Rasekh, A. (2015). Woman in Persian Adages: A Critical Discourse Analysis Approach. Women’s Studies, 6 (3), 25-44.
Kaler, J. (1390). Looking for signs. Translated by L. Sadeghi and T. Amrullahi Tehran: Elm.
Kristova, J., Derida, J. (2018). Semiology and Grammatology; Examples of postmodern criticism: confusion of signs. Selection and editing of M. Haghighi. Tehran: Markaz.
Nazari Moghaddam, J. (2021). Representation of women in Gilaki proverbs. Journal of Woman in Culture and Art, 12 (4), 623- 645.
Nercissians, E. (2016). Man, sign, culture. Tehran: Afkar.
Peirce, C. S. (1932). Collected Papers of Charles Sanders Peirce. Cambridge: Harvard University Press. Vol. 1,2.
Peirce, C. S. (1998). Collected Papers of Charles Sanders Peirce. Cambridge: Harvard University Press. Vol. 5, 6,7.
Sadeghi Fasaee, S., Nikdel, N. (2016). Gender-related Analysis of Social Humiliation in Inter-individual Relationships: A Qualitative Study. Women’s Studies, 7 (1), 99- 125.
Safavi, K. (2013). Getting to know the semiotics of literature. Tehran: Elmi.
Safavi, K. (2022). An introduction to semantics. Tehran: Sureh Mehr.
Salari far, M.R. (2010). Family violence against women, review, causes and treatment with an attitude to Islamic sources. Qom: Hajar Publishing.
Santag, S. (2021). Essays about women. Translation of A. Javad zadeh. Tehran: Nimage.
Shairi, H.R. (2012). Visual semiotics: theory and analysis of artistic discourse. Tehran: Sokhan.
Sharifi, Sh., Dariq Gufttar, S. (2015). Investigation of ideological gender differences in society, in the two eras of discovering and spreading hijab. Journal of Social Analysis of Social Order and Inequality (Research Journal of Humanities), 18 (1), 153-184.
Zandi, B., bahreyni, M., Sabzevari, M., Mahdi Beyraghdar, R. (2019). ocio-cognitive Analysis of Taboo and Euphemism in Expressions, Idioms and Proverbs Structures, of Persian and English. Language Related Research, 9 (6), 317-334.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404