طرح‌واره‌های تصوّری نیرو در حوزه مفهومی انفاق در قرآن‌کریم (با رویکرد معنی‌شناسی شناختی)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 پژوهشگر پسادکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، عضو گروه پژوهشی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)/ تهران، ایران
2 : دکترای تخصصی، استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)، تهران، ایران
چکیده


تجربه انسان به کمک فعّالیّت همراه‌با نیرو انسجام پیدا می‌کند؛ زیرا انسان برای بقا نیاز به برهم‌کنش با محیط خود دارد و همه برهم‌کنش‌های علّی، مستلزم نیرو هستند. نخستین‌بار جانسون (1987) به نقش طرح‌واره نیرو در مفهوم‌سازی رخدادها تأکید کرد .این پژوهش می‌کوشد تا با روش کتابخانه‌ای به این موضوع بپردازد که کدام طرح‌واره‌های نیروی ارائه‌شده در معناشناسی شناختی «مدل جانسون» در آیات انفاق به‌کار رفته است. همچنین بیشترین بسامد طرح‌واره‌های نیرو و کارکرد آن در درک مفهوم انفاق چگونه است. به‌منظور تحلیل داده‌های تحقیق، نخست آموزه اخلاقی در حوزه مفهومی انفاق در قرآن‌کریم، ازطریق طرح‌واره‌های تصوّری نیرو برمبنای مدل جانسون مورد مطالعه قرار گرفته و حدود چهل‌و‌یک آیه در این زمینه استخراج شده است. اهمّیّت موضوع انفاق و وجود طرح‌واره‌های تصوّری نیرو در آن، علّت انتخاب این مفهوم اخلاقی می‌باشد. به‌منظور رسیدن به مقصود، حالات هفتگانه نیرو در حوزه مفهومی انفاق در چهارچوب طرح‌واره‌های تصوّری مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه اینکه طرح‌واره‌های تصوّری نیروی الزام با اختلاف زیاد از بیشترین بسامد برخوردار هستند. در زبان استعاری، فشاری که در کلام وحی در قالب امر‌و‌نهی، تشویق و تأکید وجود دارد، به‌مثابه نیروی الزام است. پس‌از طرح‌واره نیروی الزام، طرح‌واره انسداد با اختلاف بسامد، از بیشترین فراوانی برخوردار است. در قر‌آن‌کریم عواملی مانند: بخل، نِفاق، کفر، کینه و ... به‌عنوان مانع راه انفاق معرفی شده‌اند. ضمن‌اینکه طرح‌واره نیروی «انحراف از مسیر» در مفهوم‌سازی آیات انفاق وجود ندارد؛ زیرا به استناد قرآن‌کریم «انفاق» به کمال و نیکی‌ها هدایت می‌کند و رهروان را به قرب حق‌تعالی و رحمت الهی، نائل می‌گرداند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


. کتابنامه
- قرآن‌کریم
- ابن‌حیون، ن. (1385). دعائم‌الإسلام. محقق/مصحح: آصف فیضی. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
- اعظمی‌نژاد، م. (1389). بررسی پدیده‌های طبیعی در اصطلاح‌های زبان فارسی براساس طرح‌واره‌های تصوّری در چهارچوب نظریة معنا‌شناسی شناختی. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد. دانشگاه الزهرا(س).
- دَرّاز، م. (1408). دستورالأخلاق فی‌القرآن‌الکریم. مترجم: عبدالصبور شاهین. بیروت: دارالبحوث‌العلمیّة.
- راسخ‌مهند، م (1386). اصول و مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی شناختی. مجلة بخارا، (2)63، 172-191.
- راغب اصفهانی، ح. (1412). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالقلم.
- روشن، ب.، و اردبیلی، ل. (1392). مقدّمه‌ای بر معناشناسی شناختی. تهران: نشر علم.
- زَبیدی، م. (1205). تاج‌العروس من جواهرالقاموس. بیروت: الفکر.
- زمخشری، م. (1386). مقدّمة‌الأدب. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
- صدرالدین شیرازی، م. (1366). تفسیرالقرآن‌الکریم. قم: بیدار.
- طباطبایی، س. (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیّة قم.
- طبرسی، ف. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
- عامری، ح.، سرکشیک‌زاده مقدّس، س.، و ابوالحسنی چیمه، ز. (1398). بررسی مقابله‌ای طرح‌واره‌های تصوّری در اشعار حافظ و اشعار سهراب سپهری. جستارهای زبانی، (2)10، 201-223.
- عبدالکریمی، س.، و نعمتی، ر. (1395). بررسی انواع طرح‌واره‌های تصوّری در افعال مرکّب زبان فارسی: سازة شکل‌دهندة طرح‌واره‌های تصوّری. در نخستین همایش ملّی معنی‌شناسی شناختی. به کوشش آ. افراشی. تهران: نشر نویسه.
- عزیزی ابرقویی، ا. (1380). فرهنگ انفاق در قرآن با تأکید بر جنبه‌های اخلاقی. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد. دانشگاه امام صادق(ع).
- فراهیدی، خ. (1409). العین. قم: نشر هجرت.
- قُرَشی، ع. (1371). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب‌الإسلامیة.
- مصطفوی، س. (1371). التحقیق فی کلمات قرآن‌الکریم. بی‌جا: وزارة‌الثقافة و الإرشاد‌الإسلامی.
- یوسفی‌راد، ف. (1382). ‌بررسی استعاره زمان در زبان فارسی در چارچوب معنی‌شناسی شناختی. پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد. دانشگاه تربیت مدرس.
Bibliography
- Holy Quran.
- Ibn Ḥaywān, N. (2006). Dʿāʾim al-Islām. Qum, Iran: Muʾassasah Āl al-Bayt.
- ʿĀmīrī, Ḥ., Sarkešīk-zādeh, S., & Ābū al-Ḥasanī Čīmeh, Z. (2019). "A Comparative Study of Image Schemas in Poems by Hafez and Sepehri". Jasṭārhe-ye zabānī, (2)10, 201–223.
- ʿAbd al-Karīmī, S., & Naʿmatī, R. (2016). "Exploration of the Structural Formation of Image Schemas in Complex Verbs in Persian Language". 1st National Conference of Cognitive Semantics. Tehran, Iran: Našr-e nawīsah.
- ʿAzīzī Ābrūqūyī, A. (2001). "The Culture of Infaq in the Holy Quran with Emphasis on Ethical Aspects". MA Thesis.
- Aʿẓamīnjād, M. (2010). "An Examination of Natural Phenomena in Persian Terms Based on Image-Schema Theory in the Framework of Cognitive Semantics". MA Thesis. al-Zahrā University.
- Darraz, M. (1988). Dastur al-Akhlaq fi al-Qur'an al-Karim (The Code of Ethics in the Holy Quran). Translated by Abdul Saboor Shahin. Beirut: Dar al-Buhuth al-Ilmiyyah.
- Evanz, V. & M. Green (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
- Farahidi, K. (1988). Al-ʿAyn. Qom, Iran: Nashr-e Hejrat.
- Fyin Li, T. (2009). How Politeness is Embodied through Image Schemas. International Cognitive Linguistics Conference 11. January 1.-Johnson, M. (1987). The Body in Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. The University of Chicago Press.
- Lakoff, G. (1987). Women, Fire, and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. The University of chicago Press.
- ---------- & M. Jahnson (1999). Philosophy in the flesh: The embodied mind and its challenge to Western thought. New York: Basic Books.
- Johnson, M. (1987). The Body in Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination, and Reason. The University of chicago Press.
- Langacker, R. W. (2008). Cognitive Grammar: a basic instruction. Oxford: Oxford University Press.
- Langacker, R. W. (1991). Foundations of Cognitive Grammar (Vol.2). Standford: Standford Universuty Press.
- Mustafawi, S. (1992). Tahqiq fi kalimat Quran-al-Karim. Beirut, Lebanon: Wizarat-al-Thaqafa wa al-Irshad-al-Islami.
- Qorashi, U. (1992). Qamus-e Quran. Tehran, Iran: Dar-al-Ketab-e Islami.
- Rāghb Āṣfahānī, Ḥ. (1991). Mofrādāt al-afāẓ al-Qurʾān. Beirut, Lebanon: Dār al-qalam.
- Rasekh-Mahand, M. (2007). "The Foundational Principles and Concepts of Cognitive Linguistics". Bukhara Journal, 2(63), 172-191.
- Rūšan, B., & Ardabīlī, L. (2013). Moqaddamah-i bar maʿnā-shināsī-e shanāḵtī (Cognitive Semantics; An Introduction). Tehran, Iran: Našr-e ʿilm.
- Ṣadr al-Dīn Shīrāzī, M. (1987). Tafsīr al-Qurʾān al-karīm. Qum, Iran: Bīdār.
- Ṭabāṭabāʾī, S. (1996). Al-mīzān fī tafsīr al-Qurʾān. Qum, Iran: Daftar-e enteshārāt-e eslāmī-e jāmeʿah-e madrasah-e ʿelmiyyah-e Qom.
- Ṭabarsī, A. (1993). Majmūʿ al-bayān fī tafsīr al-Qurʾān. Beirut, Lebanon: Dār aḥyāʾ al-turāth al-ʿarabī.
- Takahashi, H. (2012). A Cognitive Linguistic Analysis of the English Imperative: reference to Japanese Imperatives, Amsterdam:john Benjamins.
-Yousefiraad, F. (2003). Exploring the Metaphorical Representation of Time in the Persian Language through the Lens of Cognitive Semantics. [Master's thesis, Tarbiat Modares University].
- Zabīdī, M. (1984). Tāj al-ʿarūs min jawāher al-qāmūs. Beirut, Lebanon: Al-fikr.
- Zamakhsharī, M. (2007). Maqdūmah al-adab. Tehran, Iran: Muʾassisah-e moṭālaʿāt-e eslāmī-e dānešgāh-e Tehrān

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404