مقایسۀ نقش استعاره در زبان از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی و دونالد دیویدسن (با تاکید بر کتاب دلائل الاعجاز جرجانی و جستار “what metaphors mean” از دیویدسن)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
چکیده
تبیین چیستی استعاره و نقش آن در زبان، همواره جزو مسائل بحث‌برانگیز در حوزه‌های زبان‌شناسی، فلسفۀ زبان، بلاغت و... بوده است. در تحلیل استعاره، این حوزه‌ها گاه به‌طرزی تفکیک‌ناپذیر به یکدیگر نزدیک می‌شوند. دونالد دیویدسن، فیلسوف قرن بیستم، از نظریه‌پردازان اثرگذار در حوزۀ فلسفۀ زبان و نظریۀ معناست. آرای او دربارۀ ماهیت و نقش استعاره در زبان، شباهت‌های قابل اعتنایی با ایده‌های عبدالقاهر جرجانی، زبان‌شناس و ادیب برجستۀ قرن پنجم هجری دارد. مقالۀ حاضر، در پی آن است که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی و با رویکردی تطبیقی، نقاط تلاقی نظریات دیویدسن و جرجانی را، که یکی از منظر فلسفۀ زبان و با تبیینی زبان‌شناختی و دیگری از موضعی بلاغی به استعاره می‌پردازند، واکاوی کند. به این منظور، جستار “What Metaphors Mean?” از دیویدسن، مبنای بررسی نظریات او دربارۀ استعاره قرار گرفت. آرای جرجانی دراین‌باره نیز، با تمرکز بر کتاب دلائل الاعجاز تحلیل شد. این بررسی‌، دستاوردهایی را در سه حوزه به‌دنبال داشت: نخست، یافتن جنبه‌هایی مشابه در دو نظریه، اعم‌ از این‌که دو نظریه‌پرداز، این ایده را که استعاره، تشبیه کوتاه‌شده است، رد می‌کنند. همچنین با درنظرگرفتن نوعی «کاربرد» برای استعاره، مفهومی تحت‌عنوان «معنای استعاری» را نقد و تاکید می‌کنند که معنای یک استعاره، با هیچ صورتی غیر از همان صورت استعاری امکان بازتولید ندارد. حوزۀ دوم، یافتن جنبه‌های مکمل در دو نظریه، با توجه به موضع فلسفی دیویدسن و موضع بلاغی جرجانی. سومین حوزه، تشریح ارتباط آرایی که جرجانی مستقیماً دربارۀ استعاره ارائه داده است با ایده‌هایی که به‌طور غیرمستقیم، از منظومۀ کلی نظریۀ «نظم» استنباط می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• ابن الرسول، م.، قربان‌خانی، م.، و شاملی، ن. (1396). «مطالعۀ تطبیقی نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی و نظریۀ بافت موقعیت فرث». ادب عربی، 9 (2)، 17- 35.
• ابودیب، ک. (1394) صور خیال در نظریة جرجانی. ترجمة ف. سجودی و ف. ساسانی. تهران: نشر علم.
• براتی، م.، و دباغ، ح. (1398). «بررسی تطبیقی معنای استعاره‌ها از نظر شیخ محمدرضا اصفهانی و دونالد دیویدسن». مطالعات زبانی و بلاغی، 10 (20)، 91- 117.
• بهرامی، ف.، و عبدی، ص. (1403). «خلاقیت استعاری در داستان‌های کوتاه زکریا تامر». جستارهای زبانی، 15 (2)، 163-189.
• تیموری، ن.، و جیگاره، م. (1397). «بررسی مقتضای حال و مقام در شعر از دیدگاه عبدالقاهر جرجانی و جفری لیچ»، پژوهش‌های ادبی و بلاغی. 7 (25)، 23- 40.
• جرجانی، ع. (1396). اسرار البلاغة. ترجمۀ ج. تجلیل. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
• _______ (1368). دلائل الاعجاز فی القرآن. ترجمۀ م. رادمنش. مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
• حق‌جو، س.، و اسکندری. م. (۱۳۹۳). «استعاره در آرای جرجانی و سکاکی». دوفصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، ۲۲(77)، ۶۳-90.
• دیویدسن، د. (1384). ترجمۀ ر. امینی. «معنای استعاره‌ها». مجلۀ زیباشناخت، 5 (12)، 201- 220.
• ساسانی، ف. (1387). «نگاهی به نظریۀ ساخت و معناهای افزودۀ عبدالقاهر جرجانی». مجلۀ زیباشناخت، 9 (19)، 315- 334.
• سعیدی‌مهر، م. (1391). «هستی‌شناسی رخدادها: تحلیلی بر استدلال دونالد دیویدسن»، دوفصلنامۀ پژوهش‌های شناختی، 1 (2)، 125- 142.
• شفیعی کدکنی، م. (1398). رستاخیز کلمات. تهران: سخن.
• شیری، م.، و حجازی، ن. (1396). «قابلیت کاربرد مدل استعاری الکسیوا در اصطلاح‌شناسی». جستارهای زبانی، 8 (6)، 55-74.
• ضیف، ش. (۱۳۹۷). تاریخ و تطور علوم بلاغت. ترجمۀ م. ترکی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
• عسکری، ف. (1394). بررسی تطبیقی دیدگاه‌های عبدالقاهر جرجانی و جورج لیکاف پیرامون استعارۀ مفمومی (با تکیه بر: أسرار البلاغه و Metaphors we live by)، رسالۀ دکتری. پردیس بین‌المللی دانشگاه فردوسی مشهد.
• عشماوی، م. ز. (1385). ترجمه و تحقیق: م. مرادی. «نظریۀ نظم امام عبدالقاهر جرجانی». متن‌پژوهی ادبی، 9 (29)، 70- 95.
• علوی مقدم، م. (1389). «بحثی دربارۀ کتاب «دلائل الاعجاز فی علم المعانی» از عبدالقاهر جرجانی». فصلنامۀ پژوهشی تحقیقات زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، 5 (2)، 163- 179.
• فلاحتی، ص.، و اشرف، ا. (1392). «بازخوانی نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی». دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی صحیفۀ مبین، 19 (54)، 9- 26.
• لایکان، و. ج. (1394). درآمدی تازه بر فلسفة زبان. ترجمة ک. صفوی. تهران: نشر علمی.
• لاینز، ج. (1391). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان، ترجمة ک. صفوی. تهران: نشر علمی.
• لی، ب. (1398). بزرگترین فیلسوفان زبان. ترجمة م. زندی. تهران: نشر نویسۀ پارسی.
• محمدی‌نژاد، م.، فرضی‌شوب، ف (1398). «خوانش ناقدان عرب از نظریة نظم عبدالقاهر جرجانی و تطبیق آن با نظریه‌های معاصر». کهن‌نامۀ ادب پارسی، 10 (2)، 1-32
• مزیدی، پ. (1392). «رویکرد عبدالقاهر جرجانی به بلاغت، مقایسه‌ای با برخی نظریه‌پردازان مدرن». دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی صحیفۀ مبین، 19 (54)، 51- 72.
• معصومی، ا.؛ ابن‌الرسول، س. م.؛ خاقانی، م.؛ و رفیعی، ع. (1398). «بررسی نظریۀ «استعاره: تشبیه کوتاه‌شده» و نسبت آن با نظریه‌های جدید استعاره (مطالعۀ موردی: سه نظریه از سکاکی، مکس بلک و دیویدسون)». مجله علمی-پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، 14 (48)، 83- 102.
• مهدی، م. (1383). «اهمیت جاحظ و دیدگاههای او در نقد و ادب اسلامی-ایرانی». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 2 (3)، 1- 16.
• یونسی، آ. (1396). «سقوط و ظهور استعاره: سیر تاریخی استعاره در فلسفه». دوفصلنامۀ علمی و تخصصی دین‌پژوهی اسفار، 3 (6)، 231- 253.

• Abu Deeb, K. (2014). Images of Thoughts in Al-Jurjani’s theory. translated by F. Sojjoudi & F. Sassani. Tehran: Elm Publication. [in Persian]
• Al-Ashmawi, M. Z. (2015). Imam Abdul Qahir Jurjani's Theory of Construction. Translated by M. H. Moradi. Language and Literature Journal, 9(29), 70-95. [in Persian]
• Alavi Moghadam, M. (2020). A discussion about the book "Evidence of miracles in the science of meanings" by Abdul Qahir Jarjani. Persian Language and Literature Research Journal of Islamic Azad University Bushehr Branch, 5 (2),163-179. [in Persian]
• Askari, F (2015). A comparative study of conceptual metaphor According to Abd-al-Qahir Al-Jurhani & George Lakoff’s Viewpoints. PhD’s thesis. Ferdowsi University of Mashhad (international Campus). [in Persian]
• Bahrami, F., & Abdi, S. (2024). Metaphorical Creativity in Zakaria Tamer’s Short Story Collection. Language Related Research, 15 (2), 163-189. [in Persian]
• Barati, M., & Dabbagh, H. (2019). A comparative study of the meaning of metaphors according to Sheikh Mohammad Reza Esfahani and Donald Davidson. Scientific Journal of Linguistic and Rhetoric Studies, 10(20), 44-54. [in Persian]
• Davidson, D. (1987). What metaphors mean. Critical Inquiry, 13(1), 55-61.
• Davidson, D. (2005). What metaphors mean, Translated by R. Amini. Journal of Aesthetic, 5 (12), 201- 220. [in Persian]
• Falahti, S., & Ashraf, E. (2014). Re-reading the theory of construction by Abdul Qahir Jurjani. Mobeen Newspaper, Scientific-research Journal, 19 (54), 9-26. [in Persian]
• Haghjou S, Iskandari M. (2014). Metaphor in the View point of Jorjani and Sakaki. Persian Language and Literature, 22 (77) :63-90. [in Persian]
• Ibn al-Rosoul, M. R., Qhorbankhani, M., & Shamelli, N. (2017). A comparative study of the theory of construction by Abdul Qahir Jurjani and the theory of context of Farth's situation. Journal of Arabic literature, 9(2), 17-35. [in Persian]
• Jurjani, A. Q. (1989). Dalil al-Ijaz in Qur'an. translated by Mohammad Radmanesh. Mashhad: Astan Quds Razavi Publications. [in Persian]
• Jurjani, A.Q. (2017). Asrar al-Balaga. translated by J. Tajleel. Tehran: University of Tehran Publishing Institute. [in Persian]
• Lee, B. (2019). The Greatest Philosophers of Language. translated by M. Zandi. Tehran: Neviseh Parsi Publishing House. [in Persian]
• Lycan, W. J. (2015). A new introduction to the philosophy of language. translated by K. Safavi. Tehran: Scientific Publication. [in Persian]
• Lyons, J. (2015). An introduction to the semantics of language. translated by K. Safavi. Tehran: Scientific Publishing. [in Persian]
• Mahdi, M. (2014). The importance of Jahiz and his views in Islamic-Iranian criticism and literature. Persian Language and Literature Research, 2 (3), 1-16. [in Persian]
• Masoumi, A. S., Ibn al-Rasoul, S. M. R., Khaghani, M., & Rafiei, A. (2019). An investigation of the theory of metaphor: abbreviated-simile and its relationship with new theories of metaphor (A case study: three theories of Sekaki, Max Black and Davidson). Scientific-Research Journal of the Iranian Language and Arabic Literature Association, 14 (48). 83-102. [in Persian]
• Mazidi, P. (2014). Abdul Qahir Jurjani's approach to rhetoric, a comparison with some modern theorists. Mobeen Newspaper, Scientific-research Journal, 19 (54), 9-26. [in Persian]
• Mohammadinejad, M. & Farzishoub, F. (2019). Arab critics' reading of Abdul Qahir Jarjani's theory of construction and its comparison with contemporary theories. Kohan-naame adab-e Parsi, 10 (2), 1-32. [in Persian]
• Saeedi Mehr, M. (2014). Ontology of Events: An Analysis of Donald Davidson's Arguments. Journal of Cognitive Research, 1(2), 125- 142. [in Persian]
• Sassani, F. (2017). A review of theory of construction and additional meanings of Abdul Qahir Jurjani. Journal of Aesthetics, 9 (19), 315-334. [in Persian]
• Shafiei Kadkani, M. R. (2019). The Resurrection of Word.Tehran: Sokhan. [in Persian]
• Shiri, M. & Hejazi, N. (2018). Possible Application of Alexeeva’s Metaphorical Model in Terminology. Language Related Research, 8 (6), 55-74. [in Persian]
• Teimuri, N., & Jigareh, M. (2018). Examining the appropriateness of conditions and status in poetry from Abdul Qahir Jurjani and Jeffrey Leach’s views. Literary and Rhetoric Research Quarterly, 7(25), 23-40. [in Persian]
• Younosi, A. (2017). The fall and rise of metaphor: the historical course of metaphor in philosophy. Asfar: Scientific and Specialized Journal of Religious Studies, 3(6), 231-253. [in Persian]
• Zayf, Sh. (2018). Rhetoric: History and Evolution. Translated by: Torki, M. Z. Tehran: SAMT. [in Persian]

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404