بررسی درزمانی کاربردهای مختلف وند اشتقاقی «ی» در متون نثر فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشیار زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، گروه زبان‌شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
3 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
پسوند «ی» اشتقاقی در دوره‌های مختلف زبان فارسی برای ایجاد معانی متفاوتی به کار رفته است. پژوهش حاضر می‌کوشد با بهره‌گیری از آرای پلاگ(2003) در رابطه با طبقه‌بندی وندها، به‌صورت درزمانی به بررسی پسوند اشتقاقی «ی» در زبان فارسی بپردازد. جمع‌آوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و تحلیل یافته‌ها به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته است. برای نمونه‌گیری، قرن‌های 5، 8، 11 و دوره معاصر به صورت تصادفی انتخاب گردیده و سه اثر از هر دوره برگزیده شد. سپس، بسامد استفاده از «ی» اشتقاقی برای بیان کاربردها و معانی مختلف در این دوره‌ها‌ بررسی شد. یافته‌ها حاکی از آن است که در قرن‌های پنجم و هشتم زایایی «ی» اسم‌ساز بیشتر از «ی» صفت‌ساز بوده و در قرن 11 و دوره معاصر زایایی «ی» صفت‌ساز بیشتر از «ی» اسم‌ساز بوده است. همچنین زایایی وند اشتقاقی «ی» برای ساخت قید نیز در تمام دوره‌ها کمتر از «ی» صفت‌ساز و اسم‌ساز بوده است. در بررسی معانی مختلف صفت‌ساز این پسوند نیز بیشترین بسامد در قرن‌های پنجم، هشتم و دوره معاصر مربوط به صفت "مکانی" و در قرن یازدهم مربوط به صفت "منسوب به چیز" بوده است. در میان معانی مختلف «ی» اسم‌ساز نیز در قرن پنجم اسم "نشانگر حالت" و در قرن‌های هشتم، یازدهم و دوره معاصر اسم "خالص" دارای بیشترین بسامد بوده‌اند. بیشترین بسامد در بین معانی مختلف «ی» قیدساز نیز در قرن پنجم به قید "حالت"، در قرن‌های هشتم و یازدهم به "مقیاس، مقدار و اندازه" و در دوره معاصر به "مکان" مربوط بوده است. علل احتمالی تفاوت در زایایی نیز تبیین گردید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


احمدی، م، مزدک، ا. (1398). طبقه‌بندی واژه‌های مرکب زبان فارسی از منظر نظریه صرف توزیعی. نشریه پژوهش‌های زبانی، 10 (2)، 1-20.
اکبری، س، امیرارجمندی، س.ن، طاهری اسکویی، م، کربلایی صادق، م. (1402). بررسی زایایی پسوندهای اشتقاقی اسم ساز در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 15 (1)، 1-22.
آل احمد، ج. (1337). مدیر مدرسه. تهران: انتشارات فردوس.
امیرارجمندی، س.ن. (1389). زایایی در فرآیند ترکیب زبان فارسی، رساله دکتری در رشته زبان‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات.
بدخشان، ا. (1389). بررسی پیکره‌بنیاد میزان زایای فرآیند ترکیب در زبان فارسی امروز، دکتری در رشته زبان‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
عباسی، آ، (1384). زایایی در فرآیند اشتقاق زبان فارسی، رساله دکتری در رشته زبان‌شناسی همگانی، تهران: دانشگاه تهران.
بیهقی، ا. (1374). تاریخ بیهقی. تهران: مهتاب.
ترکمان، ا. (1390). تاریخ عالم آرای عباسی. تهران: انتشارات نگاه.
توکلی، ن، صاحبی، س. (1389). پسوند «ی»: پیشینه و کاربردهای آن: یک پژوهش ترازمانی. مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان دانشگاه فردوسی مشهد، 2 (2)، 105-120.
جعفریان، ر. (1398). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جمال‌زاده، م. (1382). یکی بود و یکی نبود. تهران: سخن.
خسروی، م. (1385). شمس و طغرا. تهران: انتشارات هرمس.
دشتی، آ، شقاقی، و. (1402). زایایی‌‌ صرفی پسوندهای اشتقاقی غیرفعلی فارسی: شواهدی از "پیکرۀ وابستگی". زبان‌پژوهی، 15 (46)، 111-147.
رفیعی، ع. (1394). مفهوم عامل در واژه های مشتق زبان فارسی. پژوهش های زبان شناسی، 4 (2)، 19-32.
زاکانی، ع. (1387). اخلاق الاشراف. تهران: انتشارات اساطیر.
یوسفی، غ. (1401). قابوسنامه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
زندیه، ح. (1393). فتوحات همایون. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شیرازی، ا. (1350). شیرازنامه. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
شقاقی، و. (1387). مبانی صرف. تهران: سازمان سمت.
شقاقی، و. (1394). فرهنگ توصیفی صرف. تهران: نشر علمی.
صادقی، ع. (1370). شیوه‌ها‌ و امکانات واژه سازی در زبان فارسی معاصر. نشر دانش، 64، 13-18.
طبری، م. (1401). تاریخ بلعمی. تهران: هرمس.
عابدینی، ح، مولودی، ا، خرمایی، ع. (1398). بررسی پیکره بنیاد زایایی پیشوندهای اشتقاقی در گونه نوشتاری زبان فارسی معاصر. دوفصلنامه زبان شناسی گویش‌های ایرانی. 4 (2). 243-265.
کهن زاد، پ، فلاحی، م، پهلوان‌زاده، ب. (1399). بررسی پیکره بنیاد زایایی وندهای اشتقاقی زبان فارسی. نشریه پژوهش‌ها‌ی زبان شناسی، 12 (2)، 219-240.
مستوفی، ح. (1394). تاریخ گزیده. تهران: امیرکبیر
نجفیان، آ، روشن، ب، قیراطی، ز. (1394). زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 7 (13).
واله اصفهانی، م. (1372). خلد برین (ایران در روزگار صفویان). تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.

Abedini, H., Moloodi, A., Khormaee, A. (2019). A Corpus-based Study of Productivity of Derivational Prefixes in the Written Variety of Contemporary Persian. Journal of Iranian Languages & linguistics, 4 (2), 243-265.
Ahmadi, M. & Anoushe, A. (2020). The Classification of Persian Language Compounds in Distributed Morphology, Journal of Language Research, 10 (2), 1-20.
Akbari, S., Amir Arjmandi, N., Taheri Oskouei, M., Karbalaei Sadegh, M. (2023). Investigating the productivity of derivational noun-forming suffixes in Persian language. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects, 15 (1), 1-22.
Al-e Ahmad, J. (1958). The School Principal. Tehran: Ferdows.
Aronoff, M. (1976). Word-formation in generative grammar. Cambridge: MIT press.
Bauer, L. (1983). English Word-Formation. Cambridge University Press.
Bauer, L. (2001). Morphological productivity. Cambridge University Press.
Bauer, L. (2004). The function of word-formation and the inflection-derivation distinction. Words in their places. 283-292.
Bauer, L., & Nation, P. (1993). Word families. International journal of Lexicography, 6(4), 253-279.
Baayen, H., & Lieber, R. (1991). Productivity and English derivation: A corpus-based study. Linguistics, 29: 801-843.
Baayen, R. H. (2009). Corpus linguistics in morphology: morphological productivity. Corpus linguistics. An international handbook, 900-919.
Bayhaqi, A. (1996). Tarikh-i Bayhaqi. Tehran: Mahtab.
Dashti, A., Shaghaghi, V. (2023). Morphological productivity of Persian non-verbal derivational suffixes: evidence from "Persian dependency treebank". Journal of Language research, 15 (46), 111-147.
Ebnorrasool, S. M., & Rahimi Khoigani, M. (2014). The kinds of Ya in today Persian language. Literary Arts, 6(2), 49-58.
Jamalzadeh, M. (1921). Yeki Bud Yeki Nabud. Tehran: Sokhan.
Jafarian, R. (2019). Safavid Religion, Culture and Politics. Qom: Research Institute of Hawzah and University (RIHU).
Khosravi, M. (2006). Shams and Toghra. Tehran: Hermes.
Kohanzad, P., Fallahi, M., Pahlevanzadeh, B. (2021). A Corpus-based Study of the Productivity of Derivational Affixes in Persian. Journal of Researches in Linguistics, 12 (2), 219-240.
Mustawfi, H. (2011). Tarikh-e Gozideh. Tehran: Amir Kabir.
Najafian, A., Rovshan, B., Ghirati, Z. (2016). The Morpho-Pragmatics of Attributive Suffixes in Persian. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects, 7 (13).
Plag, I. (2003), Word-formation in English. New York: Cambridge University Press.
Rafiei, A. (2012). The Concept of Agent in Persian Derived Words. Journal of Language Research, 4 (2), 19-32.
Sadeghi, A. (1992). Ways and Possibilities of Word Formation in Contemporary Persian Language. Knowledge, 64, 13-17.
Shaghaghi, V. (2008). An Introduction to Morphology. Tehran: SAMT.
Shaghaghi, V. (2016). Descriptive Dictionary of Morphology. Tehran: Elmi.
Shirazi, A. (1971). Shiraz Nama. Tehran: Iranian Culture Foundation.
Tabari, M. (2022). Tarikh-i Bal'ami. Tehran: Hermes.
Tavakkoli, N. & Sahebi, S. (2010). The “i” Suffix: Background and its Uses, a Diachronic Study. Journal of Linguistics and Khorasan Dialects, 2 (2), 105-120.
Torkaman, A. (2011). Tarikh-e Alam Aray-e Abbasi. Tehran: Negah.
Valeh Esfahani, M. (1994). Khold-e Barin. Tehran: Mahmoud Afshar.
Yousefi, Gh. (2022). Qabus Nama. Tehran: Elmi Farhangi.
Zakani, O. (2008). Akhlagh Al-Ashraf. Tehran: Asatir.
Zandieh, H. (2013). Fotouhat-E Homayoun. Qom: Research Institute of Hawzah and University (RIHU).

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404