سکوت گفتمانی؛ بلاغت ایجاز قرآن با تکیه بر اصل انسداد در روایت‌شناسی شناختی (مورد کاوی سوره یوسف)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی - مدرس دانشگاه گیلان
2 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی - دانشگاه تهران
3 عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد فارس
چکیده
با مطالعه روایت­های قرآنی آنچه بیش از همه جلوه­گری می­کند، ایجاز شگفت­انگیز و حذف­های متعددی است که حتی در پاره­ای از اوقات، قسمت کاملی از یک قصه­ را هم در بر می­گیرد. ایجازی که نه تنها در قصه­های قرانی، بلکه در سرتاسر اجزای قرآن به عنوان یکی از عالی­ترین نمودهای ادبی و بلاغی قران به کار گرفته شده است. همین ایجاز یکی از سازوکارها و ابزارهای فرایند سکوت روایی یا سکوت گفتمانی است که در آن دال­هایی از روایت حذف می­شود و با فقدان خود به مدلول­هایی اشاره می­کند که خواننده می­تواند با تکیه بر محور جانشینی و همنشینی و همچنین از تلاقی میان این دو و استفاده از ظرفیت­های مغز، آن حفره­ها و شکاف­ها را پر کند و در نتیجه قصه قرانی را به طور کامل تلقّی و دریافت کند. نکته مهم در سکوت گفتمانی، برخورداری از وجه تفسیری و تحلیلی در روایت­شناسی است و صرفاً به مانند حذف در بلاغت کلاسیک نسیت که در قالب کنایه، استعاره، مجاز و این قبیل ادوات بروز پیدا می­کرد و برای بیان غرضی زیباشناسانه باشد. در این مقاله، ابتدا به شرح و معرفی سکوت گفتمانی در نقد شناختی مدرن خواهیم پرداخت و سپس به تشریح روایت­ زندگانی یوسف (ع) در قران کریم، بر پایه همین اصل روایی و گفتمانی خواهیم پرداخت. نتیجه نشان می­دهد که سکوت گفتمانی در این سوره در سه نوع خود از ساختاری، معنایی و ضمنی به کار رفته است و با نظام­مندی ساختار روایت قرانی، این خلأها توسط خواننده دریافت و تکمیل می­گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قران کریم
ابن اثیر، ضیاء‌الدین(1939)، المثل السائر فی ادب الکاتب والشاعر، تحقیق: محمّد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره: مطبعه مصطفی‌البابی‌الحلبی.
جرجانی،‌ عبدالقاهر(1988)، دلائل‌الإعجاز، تعلیق محمد رشیدرضا، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
حموده، طاهرسلیمان(1998)، ظاهره الحذف فی‌الدرس‌اللغوی، اسکندریه: الدار‌الجامعیه.
عطیه، مختار(1416)، الإیجاز فی کلام العرب ونص الإعجاز، اسکندریه: دارالمعرفه الجامعیه.
شهبازی، محمود؛ شهبازی اصغر (1392)، کارکردهای زیباشناختی ایجازِ حذف در قرآن کریم، مجله پژوهش‌های زبان‌شناختی قران. دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 1، صفحه 55-68.
جعفرپور، حمدالله و همکاران (1401)، ظرائف بلاغی حذف ارکان اسالیب شرط در آیاتی از قرآن کریم، فصلنامه بهارستان سخن، دوره 19، شماره 57، صفحه 169-188.
فرزانه فرد، سعید. (1392). بررسی نمونه های ایجاز در هشت جزء اول قرآن. سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، 6(2 (پی در پی 20).
صادقی، لیلا (1400)، نقد ادبی با رویکرد شناختی، تهران: لوگوس
- Johnson, M. (1987). The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning Imagination, and Reason. The University of Chicago press. Chicago and London.
- Bruno, frank (1988), descriptive dictionary principle of closure, Rutledge Michal Ephrata, iconic silence: a semiotic paradox or a sematic paragon.
- Bradley, Steven (2014) design principles and the principles of gestalt em 28, pp. 1-18, interment access.
- Grice, h. P. 1975. "Logic and conversaition". In syntax and semantics, Eds. P, cole and j. Morgan. Vol 3: speech acts. New york: Academic press. 41_58.
- Koffka, K. (2014). Principles of Gestalt Psychology, Italy: Mimesis International.
- Sternberg, R. (2003). Cognitive Psychology. Thomson Wadsworth.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404