تحلیل معناشناختی واژۀ تکامد «زنیم» در آیۀ 13 سورۀ قلم با ارزیابی ترجمه‌های معاصر فارسی

نویسندگان
1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
جستار حاضر به تحلیل معناشناختی واژه «زنیم» در آیه 13 سوره قلم می‌پردازد و با بررسی ترجمه‌های معاصر فارسی، تلاش می‌کند تا معنای دقیق این واژه را روشن کند. این واژه به‌عنوان نمونه‌ای از واژگان تکامد در قرآن کریم، تنها یک‌بار در آیه مورد نظر به‌کار رفته و در سایر آیات، فاقد هرگونه مشتق یا هم‌خانواده است. این بسامد نادر، تفسیر دقیق واژه را با چالش‌های مواجه ساخته است که بیانگر نبود اجماع معنایی میان مترجمان و مفسران قرآن است. در نتیجه، این ابهام و تعدد برداشت‌ها، ضرورت انجام پژوهشی نظام‌مند و معناشناختی را دوچندان می‌کند؛ پژوهشی که با تحلیل سیاق آیه و بررسی دیدگاه‌های لغوی و تفسیری، بتواند معنای دقیق‌تری از واژه «زنیم» ارائه دهد و بدین ترتیب، زمینه‌ای برای رفع چالش‌های موجود در فهم و ترجمه آن فراهم آورد. اهمیت این مطالعه نیز در شناخت دقیق نحوه به‌کارگیری واژه «زنیم» و تحلیل معانی و تفاسیر مختلف آن نهفته است، که می‌تواند برای پژوهشگران علوم قرآنی مفید باشد. هدف پژوهش، ارائه فهمی جامع و پیشنهاد ترجمه‌ای دقیق‌تر برای واژه «زنیم» در سیاق آیه است. روش تحقیق تحلیلی- توصیفی است و با اتکا به دیدگاه‌های مفسران و لغت‌دانان، معانی مرتبط بررسی شده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد «زنیم» دارای بار منفی است و به افرادی اشاره دارد که به‌سبب رفتار ناپسند، نسب دروغین یا انتساب نابه‌جا مورد نکوهش قرار گرفته‌اند. در نهایت، واژه‌های «بی‌تبار»، «بی‌ریشه» و «بدنام» به‌عنوان معادل های مناسب و قابل فهم تر برای مخاطب فارسی‌زبان پیشنهاد می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
• آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. چ1. بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیه.
• ابن‌عاشور، محمّد طاهر. (1420). التحریر و التنویر من التفسیر. چ1. بیروت – لبنان: مؤسسه التاریخ العربی.
• ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. محقق: عبدالسلام محمّد عبدالشافی. چ1. بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیه.
• ابن فارس، احمد. (1404). معجم مقاییس اللغه. محقق: عبدالسلام محمّد‌ هارون. قم – ایران: مکتب الإعلام الإسلامی.
• ابن منظور، محمّد بن مکرم. (بی‌تا). لسان العرب، چ1. بیروت-لبنان: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
• ابو‌الفتوح رازی، حسین بن علی. (1371). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مصحح: محمّد مهدی ناصح. چ1. مشهد مقدس – ایران: آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهشهای اسلامی.
• افشار، حسن. (1384). مقدمه‌ای بر ترجمه‌شناسی. تهران: انتشارات نیلوفر.
• باقری، مهری. (۱۳۷۱). مقدمات زبانشناسی. تهران: دانشگاه پیام نور.
• بحرانی، هاشم بن سلیمان. (1415). البرهان فی تفسیر القرآن. چ1. قم – ایران: مؤسسه البعثه.
• بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. چ1. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
• حویزی، عبد علی بن جمعه. (1415). تفسیر نور الثقلین. مصحح: هاشم رسولی. چ4. قم – ایران: اسماعیلیان.
• راغب اصفهانی، أبو القاسم الحسین بن محمّد. (1412). المفردات فی غریب القرآن. المحقق: صفوان عدنان الداودی. چ1. دمشق – بیروت: دار القلم. الدار الشامیه.
• زبیدی، محمّد بن محمّد. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. مصحح: علی شیری. چ1. بیروت – لبنان: دار الفکر.
• سعیدی روشن، محمّد باقر. (۱۳۸۵). تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن. قم: مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
• سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر. (1404). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. چ1. قم – ایران: مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
• شرتونی، سعید. (1374). أقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد. منظمه الاوقاف و الشؤون الخیریه. دار الأسوه للطباعه و النشر.
• صادقی تهرانی، محمّد. (1406). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. چ2. بیروت – لبنان: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
• صفوی، کوروش. (۱۳۸۷). درآمدی بر معنی شناسی. تهران: انتشارات سوره مهر.
• طباطبایی، محمّد حسین. (1402). المیزان فی تفسیر القرآن. چ3. بیروت – لبنان: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
• طبرسی، فضل بن حسن. (1408). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ2. بیروت – لبنان: دار المعرفه.
• طبری، محمّد بن جریر. (1422). جامع البیان عن تاویل آی القرآن. محقق: عبداللّه بن عبدالمحسن ترکی. چ1. قاهره – مصر: هجر.
• طریحی، فخرالدین بن محمّد. (1375). مجمع البحرین و مطلع النیرین. محقق: حسینی اشکوری. چ3. تهران: مکتبه المرتضویه.
• عیاشی، محمّد بن مسعود. (1380). تفسیر العیّاشی. مصحح: هاشم رسولی. چ1. تهران – ایران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
• فخر رازی، محمّد بن عمر. (1420). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). چ3. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
• فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). العین، محقق: مهدی مخزومی. چ2. قم – ایران: مؤسسه دار الهجره.
• فیروزآبادی، محمّد بن یعقوب. (1415). القاموس المحیط. چ1. بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیه.
• فضل‌‌‌الله، محمّدحسین. (1439). تفسیر من وحی القرآن. چ3. بیروت – لبنان: دار الملاک للطباعه و النشر و التوزیع.
• قرطبی، محمّد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. چ1. تهران – ایران: ناصر خسرو.
• قطب، سید. (1408 ). فی ظلال القرآن. چ6. بیروت – لبنان: دار الشروق.
• قمی، علی بن ابراهیم. (1404). تفسیر القمی. مصحح: طیب جزایری. قم – ایران: دار الکتاب.
• کافی موسوی، ا. (1398). نقش ارتکاز در نادیده‌انگاری معنای اصلی واژگان. دوماهنامه علوم و معارف قرآن و حدیث، ۹. (44). 115-135.
• مختار عمر، احمد. (۱۳۸۶). معناشناسی. ترجمه: حسین سیدی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
• مکارم شیرازی، ناصر.(1374). تفسیر نمونه. چ32. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
• Baker, M. (1992). In other words: A coursebook on translation. London: Routledge.
• Blank, A. (1999). Principles of semantic change. In A. Blank & P. Koch (Eds.), Historical semantics and cognition (pp. 27–58). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Geeraerts, D. (2010). Theories of lexical semantics. Oxford: Oxford University Press.
• Lakoff, G. (1987). Women, fire, and dangerous things: What categories reveal about the mind. Chicago: University of Chicago Press.
• Langacker, R. W. (1987). Foundations of cognitive grammar: Volume 1, theoretical prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
• Traugott, E. C., & Dasher, R. B. (2002). Regularity in semantic change. Cambridge: Cambridge University Press.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404