تحلیل نظام گفتمانی تنشی در خطبه عیادت حضرت زهرا (س) بعد از وفات پیامبر (ص) بر اساس نشانه ـ معناشناسی

نویسندگان
گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران
10.48311/LRR.80038
چکیده
این پژوهش با کمک روش تحلیلی-کاربردی، به دنبال بررسی ساختار گفتمانی در خطبه عیادت حضرت زهراء 3 بر اساس الگوی تنشی گفتمان است و می‌کوشد، با تکیه بر ساختار تنشی و عبور از شرایط گسست و پیوست گفتمانی، تغییر در نظام معنایی گفتمان از یک حالت به حالت دیگر را واکاوی نماید. علاوه بر این هدف، شناسایی الگوی خاص تنشی در هر قسمت از گفتمان نیز، از مواردی است که این جستار در پی رسیدن به آن است. از آن‌جا که در نظام تنشی لایه‌های فشاره‌ای و گستره‌ای در ارتباط و تعامل با هم نقش‌آفرینی می‌کنند و هم‌پیوندی سطحی از فشاره و گستره شاکله گفتمان را شکل می‌دهد، بررسی گفتمان این خطبه، نشان داد که حضرت زهراء 3به منزله گفته‌پرداز در جریان معناسازی پویا و سیال به کنشگری فعال تبدیل می‌شود و خود را در نظام گفتمانی تنشی معناسازی می‌کند؛ بنابراین حضرت 3 از ساختار تنشی و زبانی خاصی، جهت انتقال معنا برای شکستن نظام معنایی سلطه پیمان‌شکنان بهره برده است و آنان را از طریق افشای اعمال، رفتارها و گفتارهای نادرست، بدون صلاحیت نشان داده است. بهره‌گیری از این نشانه‌ها سبب افزایش عاطفه در کلام و دست‌یابی زبان به ناممکن‌ترین زمان‌ها و مکان‌ها و در نتیجه اثرگذاری بیشتر بر شنونده، شده است. تغییر در معنا و سیالیت آن از مرحله‌ای به مرحله دیگر است، با تغییر در الگوهای مختلف صعودی، افزایشی، نزولی و در نهایت افزایشی، توانسته است، اتقان، استواری توأم با خشم، برحق بودن و محکم بودن در ایمان و عقیده را به گفته‌یاب القا کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• قرآن مجید
• امیری، مطیع، حاجی اسماعیلی و همکاران، م. م. م. (1401). تحلیل نظام گفتمانی تنش در نامه های امام علی (ع) به معاویه در نهج البلاغه. فصلنامة علمی زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا(س). سال پانزدهم، شمارة 48. صص. 89-113.
• بستانی، ف. (1375). فرهنگ ابجدی. تهران: اسلامی.
• پاکتچی، شعیری، رهنما، ا. ح. ر. ه. (1394). تحلیل فرآیندهای گفتمانی در سوره «قارعه» با تکیه بر نشانه معناشناسی تنشی. دو ماهنامة جستارهای زبانی. مهر و آبان، صص. 39-68.
• جعفری فشارکی، ن. (1399). نشانه – معناشناسی گفتمان عذاب در قرآن کریم )با تکیه بر عذابهای دنیوی). پایان نامة کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه الهیات و معارف اهل بیت (ع).
• الزبیدی، م. (1373). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
• سجودی، ف. (1401). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: علم.
• شعیری، ح. ر. (1388). از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه-معناشناسی گفتمانی. فصلنامة تخصصی نقد ادبی. ش2. ش8. زمستان. صص. 33-51.
• شعیری، ح. ر. (1398). تجزیه و تحلیل نشانه معناشنلختی گفتمان. تهران: سمت.
• شعیری، ح. ر. (1395). نشانه معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
• شعیری، ح. ر. وفایی، ت. (1388). راهی به نشانه‌شناسی سیال با بررسی موردی «ققنوس» نیما. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• عباسی، یارمند، ع. ه. (1390). عبور از مربع معنایی به مربع تنشی: بررسی نشانه - معناشناختی ماهی سیاه کوچولو. فصلنامة پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. ش3. صص147-172.
• قائمی‌نیا، ع. (1393). بیولوژی نص نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
• مکارم شیرازی، ن. (1368). خطبه حضرت زهراء سلام الله علیها. نسخه دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان.
• نصیری، مطیع، امیری، ر. م. م. (1398). تحلیل نشانه شناسی گفتمان در سوره «نبأ» بر اساس الگوی تنشی. فصلنامۀ علمی - پژوهشی زبا ن پژوهى دانشگاه الزهرا(س ). سال یازدهم، شمارة 30. صص. 149-177.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404