تحلیل نشانه معناشناختی فرایند گفته‌پردازی جواهری در اشعار مقتبس از نشانه ‌های قرآنی براساس رویکرد تنشی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری، ساری، ایران.
چکیده
جواهری به‌عنوان یکی از شعرای نامدار معاصر عرب با بهره‌گیری از نشانه‏های قرآنی تولیدات بدیعی در جهان سخن داشته است. تحلیل اشعار این شاعر براساس نظام تنشی و عناصر اتصال و انفصال گفتمانی می‏‏تواند زمینۀ کشف شیوۀ گفته‌پردازی و کنش مجاب‌سازی مخاطب توسط این شاعر را نمایان سازد. در نظام تنشی لایه‏های فشاره‏ای و گستره‏ای در ارتباط و تعامل با یکدیگر نقش‌آفرینی میکنند و شاکلۀ گفتمان را شکل می‏دهند. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و به‌کارگیری الگوی تنشی سعی برآن دارد تا به تحلیل فرایند گفته‌پردازی در اشعار مقتبس از نشانه‏های قرآنی جواهری بپردازد. بر این اساس چهار موضوع از مفاهیمی قرآنی که در اشعار به‌کارگرفته‌شده انتخاب شد و ضمن تبیین ارتباط اشعار با آیات فرایند گفته‌پردازی براساس الگوهای تنشی، اتصال و انفصال گفتمانی موردبررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان می‏دهد در پاره‏ای از موضوعات جواهری با بهره‌گیری از عناصر اتصال گفتمانی از حیطۀ گفته به مرکز تراکم انرژی حرکت و روند تولید معنا را از گستره به‌سمت فشاره سوق می‏دهد تا جریانی عاطفی را برای مخاطب ایجاد کند و در پاره‏ای از موضوعات این جریان روندی کاملاً عکس به‌خود می‏گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. قرآن کریم
2. ابن منظور، محمدبن مکرم.(1414ق). لسان العرب. سوم. بیروت: دارصادر.
3. ابوسعده، فؤاد(1997)؛ مجلة الاتحاد. السنة الخامسة
4. اکبری زاده، فاطمه و مرضیه محصص(1396)، «نشانه معناشناسی گفتمان تبلیغی موسی(ع)»، جستارهای زبانی ، شماره 5، صص293- 318.
5. بیضون حیدر، توفیق(1993)؛ محمد مهدی الجواهری شاعرالعراق الاکبر، بیروت: دارالکتب العلمیة.
6. پاکتچی ، احمد و همکاران(1394)، «تحلیل فرایندهای گفتمانی در سوره قارعه با تکیه بر نشانه شناسی تنشی»، جستارهای زبانی، شماره4، صص39-68.
7. جواهری، محمد مهدی(1972)؛ دیوان جواهری، ج 1، به تحقیق ابراهیم سامرائی، مهدی مخزومی، علی جواهر الطاهر، عراق: مطبعة الأدیب البغدادیّه.
8. جواهری، محمد مهدی(بی‌تا)؛ دیوان جواهری، تصحیح و جمع‌آوری، جعفر مرشدالداکی، بیروت: بی‌نا.
9. حاجی زاده، میهن و همکاران(1395)، بررسی فرآیند موسیقی جزء سیِ قرآن کریم از دیدگاه نشانه معناشناسی گفتمان (مبتنی بر الگوی تنشی)، پژوهش های ادبی قرآنی، شماره 3، صص91- 109.
10. حریری، محمد یوسف(1384)، فرهنگ اصطلاحات قرآنی، دوم، قم، هجرت.
11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، اول، بیروت: دارالعلم.
12. شریفی، حدیث و نجم الدین، فواد(1393)، تحلیل نشانه شناختی گفتمانی سوره الرحمن (مبتنی بر الگوی تنشی)، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره اول، صص47- 72 .
13. شعیری، حمیدرضا(1385)، تجزیه و تحلیل نشانه- معناشناختی گفتمان، تهران، سمت.
14. ................ (1395)، نشانه معناشناسی ادبیات، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
15. عباسی ،علی ویارمند ،هانیه (1390)،عبور از مربع معنایی به مربع تنشی : بر رسی نشانه- معناشناختی ماهی سیاه کوچولو،پژوهش های زبان وادبیات تطبیقی ( جستار های زبانی )،دوره دوم ، شماره 3 ، صص 147-172.
16. عطیه، جلیل(1998)؛ الجواهری شاعر من القرن العشرین، آلمان: منشورات الجمل .
17. فاخوری، حنّا(1382)؛ الجامع فی تاریخ الادب العربی، تهران: شریعت .
18. فلاح ،ابراهیم (1398)، آموزه های قرآنی در دیوان جواهری ،جستارهای ادب عربی ،شماره اول ،صص 145-160.
19. کاظمی، ابوذر(1385)؛ پایان ‌نامه با عنوان «وطنیات در شعر محمد مهدی جواهری»، بابل: دانشگاه آزاد اسلامی.
20. مرادیان قبادی، علی اکبر و همکاران(1394)، بازتاب داستان قرآنی حضرت موسی(ع) در اشعار محمدمهدی جواهری، پژوهش های قرآنی در ادبیات، شماره اول، پیاپی سوم، صص113- 138.
21. مصطفوی، سید حسن و همکاران (1392)، «از کرامت جاهلی تا کرامت قرآنی؛ نشانه شناسی فرآیند های گفتمانی «کرامت »در قرآن با تکیه بر الگوی تنشی »، تفسیر و زبان قرآن، شماره 2، صص24- 42.
22. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران(1374)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
23. Fontanille, J. (2006). The Semiotics of Discourse. Heidi Bostic (Trans.). New York:Peter Lang
24. ………………….(1999), Semiotique et Literature, Essia de method, Parise, PUF.