هیجان نخبه‌بینی دانش‌آموزان و بازتاب آن در کتاب‌های فارسی دورۀ متوسطۀ دوم

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار آموزش زبان فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
نهاد آموزش و پرورش نقش بسزایی در معرفی مؤلفه‌های فرهنگی دارد و کتاب‌های درسی در آگاهی‌بخشی نسبت به شخصیت‌ها و مشاهیر حائز اهمیت هستند. در پژوهش حاضر، میزان هیجان نخبه‌بینی دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ دوم و رضایتمندی آنان از چگونگی پرداختن به مشاهیر و نخبگان در کتاب‌های فارسی، مورد بررسی قرار گرفته است. این هیجان به میزان برانگیخته شدن هیجانات که هنگام دیدن یا شنیدن درمورد نخبگان در فرد ایجاد می‌شود، اشاره دارد و در دو سطح انفرادی و اجتماعی دارای ابعاد همگرایی و واگرایی مثبت/منفی است. از آن‌جایی‌که مشاهیر، شاعران و نویسندگان از عناصر تشکیلدهندۀ زبان فارسی و هویت ایرانیان هستند، نگارنده در پژوهش حاضر آنان را بهعنوان شخصیت‌هایی برجسته درنظر گرفته و با استفاده از پرسش‌نامۀ هیجان‌ نخبه‌بینی (Pishghadam et al., 2021)، به بررسی هیجان نخبه‌بینی 917 دانش‌آموز دختر و پسر (میانگین سنی 16.51 سال) دورۀ متوسطۀ دوم (پایه‌های دهم، یازدهم و دوازدهم) در رشته‌های ادبیات و علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی‌فیزیک پرداخته است. نتایج آزمون تی نشان داد که هیجان نخبه‌بینی دختران در سطوح انفرادی و اجتماعی بالاتر از پسران است و آنان تمایل بیشتری به نخبگان و مشاهیر بهویژه مشاهیر خانم نشان دادند. آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه و مقایسۀ زوجی میان پایه‌های تحصیلی نشان داد که میزان هیجان‌ نخبه‌بینی دانش‌آموزان پایۀ دهم از دو پایۀ دیگر بیشتر است و دانش‌آموزان رشتۀ ریاضی‌فیزیک هیجان نخبه‌بینی کمتری نسبت به دو رشتۀ دیگر دارند که به‌نظر می‌رسد به دلیل ماهیت رشتۀ تحصیلی آنان است. بررسی کیفی کتاب‌های فارسی این دوره نشان می‌دهد که میزان توجه به نخبگان و مشاهیر در حد ارائۀ اثری کوتاه از شاعران است که این امر با نیازهای نخبه‌بینی دانش‌آموزان همراستا نیست و 76 درصد از دانش‌آموزان معتقدند توجهی به نخبگان و افراد برجسته در کتاب‌های فارسی نشده است و این مهم، لزوم بازنگری کتاب‌ها را بر مبنای نیازهای هیجان نخبه‌بینی دانش‌آموزان و زباهیجان‌های فرهنگی روشن می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امینی، د. (1398). «توسعۀ اخلاق هیجان‌مدار از طریق ادبیات داستانی». اخلاق در علوم و فناوری، 14(1)، 12-18.
امینیان، ب. و مشهدی، س. (1391). «نقش اسطوره‌ها در هویت ملی و ملت‌سازی: مورد ایران». ادبیات پایداری، 5، 27-46.
برک، ل. (1399). روانشناسی رشد، از نوجوانی تا پایان زندگی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: نشر ارسباران.
پناهی توانا، ص. و معروفی، ی. (1395). جایگاه مؤلفه‌های هویت فرهنگی در کتاب‌های ادبیات فارسی (تحلیل محتوا). پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 13(23)، 89-101.
پیش‌قدم، ر. (1391مهرماه). «نگاهی انتقادی به نقشۀ هوش در ایران: نخبگی یا مخبگی؟. نخستین هم‌اندیشی ملی در امور نخبگان کشور»، ایران: تهران.
پیش‌قدم، ر. و ابراهیمی، ش. (در حال چاپ). معرفی «زینتگری زبانی: رویکردی نوین فراتر از توانش ارتباطی». جستارهای زبانی.
پیش‌قدم، ر.، ابراهیمی، ش.، شعیری، ح. ر. و درخشان، ع. (1400). «معرفی زباهیجان به‌عنوان حلقۀ مفقودۀ قوم‌نگاری ارتباط: مکمل الگوی SPEAKING هایمز». جستارهای زبانی، 12(1)، 1-41.
پیش‌قدم، ر.، ابراهیمی، ش. و شکیبائی، گ. (1397). «معرفی سرمایۀ حسی‌هیجانی و بررسی تأثیرات آن در آموزش زبان دوم»، مطالعات زبان و ترجمه، 51(2)، 1-26.
جعفری معطر،ف. (1387). مهاجرت نخبگان. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
جوکار، م. و ساکی، ب. (1392). «بررسی عناصر و مضامین دینی و میهنی در اشعار کتاب‌های فارسی دورۀ راهنمایی». مطالعات ادبیات کودک، 4(1)، 21-48.
داوری اردکانی، ن. (۱۳۸۶). «نمادهای هویت ملی ایرانی و زبان‌فارسی». فصلنامۀ مطالعات ملی، 5، ۴۵- ۲۹.
خدایار، ا. و فتحی، ا. (۱۳۷۸‌). «هویت ملی در کتاب‌های درسی و برنامه‌ریزان آموزش و پرورش، مطالعۀ موردی دورۀ متوسطه». پژوهش‌کدۀ مطالعات ملی، ۹(۳۵)، ۵۲ -۲۷.
صفرزاده، ح. (1397). واکاوی علل ماندگاری نخبگان در کشور (پایان نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد)، تهران، ایران: دانشگاه خوارزمی.
عرب‌مقدم، ن.، گرگی، ع.، جمشیدی، ب. و شیخ الاسلامی،ر. (1394). «شناسایی الگوهای جوانان و نوجوانان و عوامل زمینه‌ای مؤثر بر آن (مورد مطالعه: شهر شیراز)». مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 14(28)، 22-1.
عظیمی، س. و لعل شاطری، م. (1397). «نمادهای هویت ملّی ایران و افغانستان در کتاب‌های تاریخ دهم و یازدهم». پژوهشنامۀ خراسان بزرگ، 31، 85-96.
قاِئمی، ع. (1393). دنیای نوجوانی. تهران: مؤسسه چاپ و نشر بین‌الملل.
مرادی، ع. (1390). «نقش میراث فرهنگی در تقویت هویت فرهنگی». ماهنامۀ مهندسی فرهنگی، 86(53)، 60-66.
مزینانی، م. (1387). «دختران شیعه و تهاجم فرهنگی». بانوان شیعه، 15، 37-58.
مجتهدی، ح. (1384). سازه‌های پایا و پویایی هویت ملی در ایران. مجموعه مقالات کنگرۀ فراق. ارومیه، ایران.
Bandura, A., & Walters, R. H. (1964). Social learning and personality development. New Jersey, Prentice-Hall: Englewood Cliffs.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 241-258). New York: Greenwood Press
Canale, G. (2016). "(Re)searching culture in foreign language textbooks, or the politics of hide and seek". Language, Culture and Curriculum, 29(2), 225-243.
Dang, T. C. T., & Seals, C. (2016). "An evaluation of primary English textbooks in Vietnam: A sociolinguistic perspective". Asian Englishes, 9(1), 1-21.
Edgerton, J. D., & Robert, L. W. (2014). Cultural capital or habitus? Bourdieu and beyond in the explanation of enduring educational inequality. Theory and Research in Education, 12(2), 193-220.
Gardner, H. (1999). Intelligence reframed. multiple intelligences for the 21st century. New York: Basic Books.
Gohm, C. L. (2003). "Mood regulation and emotional intelligence: Individual differences". Journal of Personality and Social Psychology, 84(3), 594-607.
Gómez Rodríguez, L. F. (2015). "The cultural content in EFL textbooks and what teachers need to do
about it". PROFILE Issues in Teachers’ Professional Development, 17(2), 167-187.
Lee, K.Y. (2009). "Treating culture: What 11 high school EFL conversation textbooks in South Korea do?" English Teaching: Practice and Critique, 8(1), 76-99.
Lee, J. F. K., & Li, X. (2019). "Cultural representation in English language textbooks: A comparison of textbooks used in mainland China and Hong Kong". Pedagogy, Culture & Society. https://doi.org/10.1080/14681366 .2019.1681495.
Pishghadam, R. (2021). 102 educational concepts. Morrisville, North Carolina: Lulu Press.
Pishghadam, R., Ebrahimi, S., Miri, M.A., & Shayesteh, S. (2021). "Sapioemotionality as a new attribute in socio-cultural studies". International Journal of Society, Culture & Language, 9(3), 16-27.
Sadeghi, K., & Sepahi, Z. (2017). "Cultural content of three EFL textbooks: Teachers’ and learners’ cultural preferences and cultural themes of textbooks". Pedagogies: An International Journal, 13(3), 222-245.
Sternberg, R. J. (1988). The triarchic mind: A new theory of human intelligence. New York: Viking Penguin.