تحلیل گفتمان ایدئولوژیک و دگرگونی معنایی، مطالعۀ موردی رمان آدمخوار اثر دیدیه دننکس

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
گروه زبان و ادبیات فرانسه، دانشکده زبانها و ادبیات خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
گفتمان ایدئولوژیک همواره افراد را به‌عنوان سوژه به چالش می‌کشاند و بر آن است تا از خصلت چندمعنایی زبان برای غلبه بر زبان‌ها و گفتمان‏های دیگر استفاده کند. زیما معتقد است پیامی که از طریق استفادۀ سنجیده و آگاهانه از زبان منتقل می‏شود، نه‌تنها قادر است بار معنایی خاصی را به مخاطب پیام منتقل کند، بلکه می‏تواند در نوع و میزان درک داده‏های زبانی‏ تغییراتی ایجاد نماید به گونه‏ای که پیام را به نفع گوینده تغییر دهد و مخاطب را نیز علی‌رغم معنای وارونۀ آن متقاعد سازد. پژوهش حاضر تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که چگونه گفتمان ایدئولوژیک قادر است در سطح گفتمان و درنتیجه در سطح پیام منتقل شده، تحول معنایی ایجاد کند و اینکه چگونه نهادهای سیاسی از ساختارهای زبانی و ابزاری که زبان و تعدیل معنایی زبان به آن‌ها اجازه می‏دهد بهره ‏برند تا برتری خود را از دیدگاهی شماتیک و ساختارمند مشروعیت بخشند. برای نیل به این هدف، با تکیه بر نظریه‏های جامعه شناختی پیر زیما، نویسندگان مقاله حاضر کوشیده‏اند تا رابطۀ بین عناصر زبانی با قدرت و سلطه‏گری را با تحلیل گفتمان سوژه‏های رمان آدمخوار اثر دیدیه دننکس نویسندۀ معاصر فرانسوی نشان دهند. نویسندۀ این رمان در بیشتر رمان‌های پلیسی و داستان‌های کوتاه خود با اتخاذ رویکرد انتقادی اجتماعی ـ سیاسی به روایت رویدادهایی می‏پردازد که نقاط تاریکی در تاریخ معاصر یا گذشته فرانسه به شمار می‏آیند. او که از مدعیان مبارزه با نفی‏گرایی تاریخ، نژادپرستی، استعمارگری، فساد جوامع سیاسی و غیره است، در سال 1998 رمان آدمخوار را به یاد «باغ‏وحش‏های انسانی» در دوران جمهوری سوم فرانسه به نگارش درمی‏آورد و به روایت داستان بومیان کاناک می‏پردازد که در «نمایشگاه استعمار سال 1931» مانند حیوانات در معرض دید دیگران قرار گرفته بودند. بر این اساس، نگارندگان مقالۀ حاضر به بررسی نحوۀ ایجاد گفتمان ایدئولوژیک و دگرگونی معنایی از طریق روایت‏ها و گفت‌وگوهایی که در سراسر کتاب اتفاق می‏افتد و به دگرگونی دلالت‏های ایدئولوژیک منجر می‏شود می‏پردازند. همچنین، به‌واسطۀ به تصویر کشیدن و تفسیر ماهیت بومیان کاناک از نظر گفتمان ایدئولویک غالب، نشان داده می‏شود که گفتمان غالب با استفاده از ماهیت چند معنایی و چند بعدی زبان و با در اختیار داشتن قدرت سامان دادن ساختارهای زبانی، ماهیتی غیر از ماهیت اصیل بومیان کاناک برای آن‌ها تعریف کرده، و آن‌ها آن را پذیرفته و هویت انسانی خود را از دست می‏دهند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- Bakhtine, Mikhail ; V. N. Volochinov. (1977), Le Marxisme et la philosophie du langage : essai d'application de la méthode sociologique en linguistique. Traduit du russe et présenté par Marina Yaguello, Paris, Editions de Minuit, 1977.
- Bourdieu, Pierre, (2018). Le sens pratique. Paris, Minuit, 1980.
- Cros, Edmond. (2003). La sociocritique. Paris, L'Harmattan.
- Daeninckx, Didier, (1998) Cannibale, Paris, Les Éditions de Verdier.
- Desnain, Véronique. “Style et idéologie dans le roman noir”, Itinéraires [Online], 2015-1 | 2015, Online since 18 December 2015, connection on 18 June 2022. URL: http://journals.openedition.org/itineraires/268.
- Duchet, Claude. (1979). (dir.), Sociocritique, Paris, Nathan.
- Gabaude, Jean-Marc (1980). « Michel Pêcheux, Les vérités de La Palice. Linguistique, sémantique, philosophie ». Revue philosophique de Louvain, Vol. 78, No. 37, Février 1980, pp. 159-160.
- Lobli Boli, Armand. (2013) « la sociocritique : étude d’une poétique textuelle » in La sociocritique: enjeux théorique et idéologique. La problématique du champ littéraire africain, Editions Publibook. Samaké, Adama.
- Maldidier, Denise, Normand, Claudine, & Robin, Regine (1972). «Discours et idéologie: quelques bases pour une recherche ». Langue française, No. 15, pp. 116-142.
- Marandin, Jean-Marie. (1979). « Problèmes d’analyse du discours. Essai de description du discours français sur la Chine », Langages, 55, pp. 17-88.
- Marti, Marc. (2010) « Edmond Cros, Le sujet culturel, sociocritique et psychanalyse, Paris, L’Harmattan, 2005, 270 p. », Cahiers de Narratologie [En ligne], 14 | 2008, mis en ligne le 15 juillet 2010, consulté le 05 juin 2022.
- Gillain, Nathalie, CEDOCEF. (2020). « Penser le colonialisme avec Didier Daeninckx et Éric Vuillard », Échanges, No. 39, pp. 13-28.
- Pêcheux, Michel. (1990). « Remontons de Foucault à Spinoza », in L’inquiétude du discours, textes édités par Denise Maldidier, Paris, Editions du Cendre, p. 245-260.
- Rosier, Laurence. (2005). « Analyse du discours et sociocritiques. Quelques points de convergence et de divergence entre des disciplines hétérogènes ». In: Littérature, Analyse du discours et sociocritique. n°140, 2005, pp. 14-29.
- Van Dijk, Teun Adrianus. (1996). « De la grammaire de texte à l’analyse socio-politique du discours », in Moirand S. (éd.), Le Français dans le monde, numéro spécial, « Le discours : enjeux et perspectives », Paris, Hachette, pp. 16-29.
- Zima, Pierre Václav. (1985). Manuel de sociocritique, Paris, L’Harmattan.
- Zima, Pierre Václav. (1999). « Idéologie, théorie et altérite : l’enjeu éthique de la critique littéraire. » Études littéraires, 31 (3), 17-30. Laval.
- Zima, Pierre Václav. (2011). Texte et société: perspectives sociocritiques. Paris, L’Harmattan.