نگرشی نو به شمارواژه‌های مرکب در زبان فارسی: رویکرد صرف ساخت

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
3 استاد زبان‌شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.
4 دانشیار زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
یکی از مقوله‌های زبانی که در باورهای اعتقادی و اجتماعی جامعه ریشه دارد، عدد است. ترکیب در زبان فارسی زایاترین فرایند واژه‌سازی است. در زبان فارسی نیز با استفاده از اعداد ترکیب‌های فراوانی ساخته می‌شود که شمارواژه نامیده می‌شوند. این مقاله از منظر انگارۀ صرف ساخت به تحلیل الگوهای واژه‌سازی [عدد X] در زبان فارسی می‌پردازد و تنوعات معنایی، عمومی‌ترین طرح‌وارۀ ساختی ناظر بر عملکرد این الگوی واژه‌سازی و نیز ساختار سلسله‌مراتبی آن‌ها را در واژگان گویشوران فارسی بررسی می‌کند. روش پژوهش توصیفی ـ ‌تحلیلی و تعداد داده‌ها بالقوه بی‌نهایت است (از آنجا که اعداد بی‌نهایت‌‌اند، ساخت‌هایی که با عدد ساخته می‌شوند نیز بالقوه بی‌نهایت هستند). داده‌های این پژوهش از پایگاه داده‌های زبان فارسی، شبکۀ هستان‌شناسی فارس‌نت، پیکرۀ بی‌جن‌خان، فرهنگ زانسو، فرهنگ سخن، پیکرۀ وب و وبگاه ویکی‌پدیای فارسی گردآوری شده‌اند. یافته‌های پژوهش گویای آن است که یک طرح‌وارۀ ساختی عمومی و چندین زیرطرح‌وارۀ فرعی، ناظر بر ساخت ترکیبات «عدد» هستند و مفهوم «ویژگی متمایزکنندۀ هستار مرتبط با معنای عدد و X» انتزاعی‌ترین هم‌بستگی صورت و معنای قابل برداشت از این الگوست. این مطلب بیانگر آن است که الگوی [عدد X] از اساس ساختی با کارکرد چندگانه است. به سخن دیگر، چندمعنایی که در این‌جا با آن روبه‌رو هستیم نه در سطح واژه‌های عینی، بلکه در سطح ساخت‌ها و طرح‌واره‌های انتزاعی قابل تبیین است. همچنین، نتایج نشان داد معنای اجزای ساخت و رابطۀ آن‌ها، دانش دانش‌نامه‌ای، بافت و همچنین استعاره و مجاز مفهومی، نقش بسزایی در تعیین معنای شمارواژه‌های صفتی مرکب دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Andreou, M. (2014). "Headedness in Word Formation and Lexical Semantics: Evidence from Italiot and Cypriot." PhD Dissertation, University of Patras
Anvari, Hassan (2002). Farhang-e Bozorg-e Sokhan. Tehran: Sokhan [In Persian].
Arcodia, C. F. (2012). Construction and headedness in derivation and Compounding. Morphology, 22 , 365-397.
Bahar, M & Jalaleddin Homayi & Badiozzaman Foruzanfar & Abdolazim Gharib & Rashid
Yasemi(Panj Ostad)(1950). Persian Grammar. Tehran: Nahid [In Persian].
Barcelona, A. (2011). The conceptual motivation of bahuvrihi compounds in English and Spanish. In M. Brdar, S. Th. Gries Th. & M. Žic Fuchs (Eds.), Cognitive linguistics: Convergence and expansion (pp. 151-178). Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
Benczes, R. (2006). Creative compounding in English: The semantics of metaphorical and metonymical noun-noun combinations. Amsterdam: John Benjamins Publishing
Booij, Geert (2007). The Grammar of Words: An Introduction to Morphology (2nd ed.). Oxford: Oxford University Press.
Booij, Geert (2013). “Morphology in Construction Grammar”. In Thomas Hoffmann and Graeme Trousdale (eds.), The Oxford Handbook of Construction Grammar (pp. 255-274). Oxford: oxford University Press.
Booij, Geert (2015). “Construction Morphology”. In Andrew Hippisley and Gregory T. Stump (eds.), The Cambridge Handbook of Morphology (Chapter 17). Cambridge: Cambridge University Press.
Croft, William (2001). Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typological Perspective. Oxford: Oxford University Press.
Dabirsiyaghi, M.(1966 ) Persian Grammar. Tehran: Elmi [In Persian].
Dokuhaki,Sh (2002) semantic Expand of numeral words in Persian. Journal of Social Sciences and Humanities of Shiraz University.35[In Persian].
Esfahani, M.H. (2015). Persian Grammar. Tehran: Cheshmeh [In Persian].
Farshidvard, Kh (1971). Dastur-e Emruz. Tehran: SafiAliShah [In Persian].
Farshidvard, Kh. (2005). Dastur-e Mofassal-e Emruz. Tehran: Sokhan [In Persian].
Gharib, M.(1969) Zobde-ye-. Dastur-e- Zaban- Farsi va Tajziye va Tarkib. Tehran: Bija [In Persian].
Goldberg, Adele (2003), “Construction: A New Theoretical Approach to Language”. TRENDS in Cognitive Sciences, Vol. 7, no. 5, pp. 219-224.
Greenberg, Joseph H. 1963. “Some Universals of Grammar with Particular Reference to theOrder of Meaningful Elements”. Universals of Language ed. by Joseph H. Greenberg, 73–113. Cambridge, Mass.: MIT Press.
Harley, Heidi. 2009. “Compounding in Distributed Morphology”. Lieber & Štekauer, eds.2009.129–144.
Heravi, M.(1986). Hasan Grammar. Mashhad: Bija [In Persian].
Homayunfarrokh, M(1958). Persian Grammar .Tehran: Elmi [In Persian].
Imani, A, & Adel Rafiei & Mohammad Amouzadeh. (2018). A Constructional Study of the Compounds of Body Part “Del” (Heart) in Persian. Language Research, 9(2), 23-43 [In Persian].
Kermani, N & Saˀid, Nafisi & Mohammadsadegh Basiri.(2018) Name-ye-Zabanamuz. Tehran: Society for the Modern Persian
Kharimkhan, M.(1953) Majmaorrasael-e-Adabi. Kerman: Chapkhane-ye-Sadat [In Persian].
Khazaeli.M. & S. Z, Mirmirani.(1972) Persian Grammar. Tehran: Javidan [In Persian].
Langacker, R. (1987). Foundations of cognitive grammar. Stanford, Calif: Stanford University Press.
Natel-Khanlari, P (2007) Persian Grammar. Tehran: Entesharat-e-Bonyd-e-Farhang [In Persian].
National Heritage of Iran [In Persian].
Neshat, M. (1988). Number in Persian Language. Tehran: Amirkabir
Rainer, F. (2115). Typology, diachrony, and universals of semantic change in word formation: a Romanist’s look at the polysemy of agent nouns. In Proceedings of the Fifth Mediterranen Morphology Meeting, eds. Geert Booij, Angela Ralli, Sergio Scalise, and Salvator Sgroi. Catania: University of Catania, Faculty of Letters.
Ruhbakhshan, A.M.(1999) Seven in Persian Language and Literature. Name-ye-Parsi.15[In Persian].
Shaghaghi, V. (2010). An Introduction to Morphology. Tehran: Elmi [In Persian].
Sharifian, F. (2011). Cultural Conceptualizations and language. John Benjamin Publishing Company.
Shoˀar, J & E, Hakemi. (1969) Persian Grammar. Tehran: Amirkabir [In Persian].
Tabatabaei, A. (2003). Compound noun and adjective in Persian language. Tehran, Iran University Press [In Persian].
Tabatabaei, A. (2013). Compounding in Persian. Tehran: The Academy of Persian Language and
Literature . 9(35)-186-196[In Persian].