تأملی بر استعاره‌های تأویلی درمثنوی مولوی بر پایۀ معناشناسی شناختی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
چکیده
این مقاله با هدف چگونگی بیان مولوی در مواجهه با آیات قرآنی و روایات و کیفیت استفاده از شگردهای بلاغی در تبیین مفاهیم ذهنی و اصطلاحات عرفانی به رشته تحریر درآمده است. نگارندگان ابتدا با خوانش مثنوی مولوی با بررسی ابیاتی ازدفاتر شش‌گانه به‌طور تصادفی، به تحلیل استعاره‌های تأویلی بر پایۀ نظریۀ معناشناسی شناختی پرداخته‌اند؛ بعد از بیان نظریّۀ معناشناسی ‌شناختی و استعارۀ مفهومی طبق این نظریه، ازبین شکل‌های استعاره مفهومی، استعاره هستی‌شناختی بررسی شد و شواهد استعاره‌های تأویلی در سه شاخۀ استعاره با تأویل آیات قرآنی و احادیث، با تأویل تمثیل‌ها و اصطلاحات عرفانی و درنهایت استعاره با تأویل حکایات مثنوی، تحلیل شده است. در این بررسی، به شیوۀ کتابخانه‌ای وتحلیل محتوا، بیشترین بسامد در تأویل اصطلاحات و تمثیل‏های عرفانی بود و این نشانگر آن است که مولوی برای عینیّت بخشیدن به مفاهیم ذهنی و تجربه‏های عرفانی‏اش بعد از تأویل، آن‌ها را با نام‌نگاشت‌های عینی برای اقناع مخاطب و بیان عواطف عرفانی خود توصیف کرده است. دراین فرایند، در بعضی تأویلات گاهی یک امر ذهنی را با امر ذهنی دیگر و یا پدیده‏ای عینی را با امر عینی دیگر توصیف کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


* قرآن کریم.
-أحسائی، ا. (1405ق). عوالی اللئالی. تحقیق: الحاج آقا مجتبى العراقی. قم: چاپخانه سید الشهداء.
-أحمد بن حنبل( 1421). مسند أحمد بن حنبل. المحقق: شعیب الأرنؤوط - عادل مرشد، وآخرون. إشراف: عبد الله بن عبد المحسن الترکی. بیروت: مؤسسة الرسالة.
-اسپرهم، د. و تصدیقی، س.(1397). «استعاره‌های شناختی عشق در مثنوی مولانا». متن‌پژوهی ادبی. ش76. صص 114-87.
اسماعیلی، ن وفارسیان،م وشعیری، ح.(1396).بررسی نشانه معناشناسی واژگان ذکر وخیر در قآن ومعادل های آنها در هفت ترجمۀ فرانسوی قرآن کریم. فصل‌نامۀ مطالعات زبان وترجمه(دانشکدۀ ادبیات وعلوم انسانی).شمارۀ اوّل.
-افراشی، آ. و حسامی، ت.(1392). «تحلیل استعاره‌های مفهومی در یک طبقه‌بندی جدید با تکیه بر نمونه-هایی از زبان فارسی و اسپانیایی»، پژوهش‌های تطبیقی. دورة 3. ش5. صص165-141.
-بخاری، م.(1409 ق). الأدب المفرد. محقق: محمد فؤاد عبد الباقی. بیروت: دار البشائر الإسلامیة.
-بهنام، م.(۱۳۸۹). «استعارة مفهومی نور در دیوان شمس». نقد ادبی. دورة 3. ش۱0. صص114-91.
-بیهقی، أ.(1423). شعب الإیمان. محقق: عبد العلی عبد الحمید حامد. أشراف مختار أحمد الندوی. الهند: الدار السلفیة-ریاض: مکتبة الرشد للنشر والتوزیع.
-راکعی، ف.(۱۳۸۸). «نگاهی نو به استعاره(تحلیل استعاره در شعر قیصر امین‌پور)». پژوهش‌های ادبی. سال7. ش26. صص99-77.
-روشن، ب. و اردبیلی، ل.(1392). مقدمه‌ای بر معناشناسی شناختی. تهران: نشرعلم.
-شعیری،ح.(1395).نشانه معناشناسی ادبیات.تهران:دانشگاه تربیت مدرس.
-صغانی، ح.(1405). الموضوعات. المحقق: نجم عبد الرحمن خلف، دمشق: دار المأمون للتراث.
-صفوی، ک.(1380). گفتارهایی در زبانشناسی. تهران: هرمس.
-صفوی، ک.(۱۳۸۲). «بحثی دربارة طرح‌های تصویری از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی. نامة فرهنگستان، ش۲۱. صص ۸۵-۶۵.
-صفوی، ک.(1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ چهارم، تهران: سوره مهر.
-فتوحی، م.(1390). بلاغت تصویر. تهران: سخن.
-کریمی، ط. و علامی مهمان‌دوستی،ذ.(۱۳۹4). «استعاره‌های مفهومی در دیوان شمس بر مبنای کنش حسی خوردن». نقد ادبی. دوره6. ش22. صص168-143.
کریمی،م.سالمیان،غ.کلاهچیان،ف.(1400).کارکرد استعاره های شناختی مفهوم دل در دیدگاه سنایی. جستارهای زبانی. دوماهنامه بین المللی.د12.ش4(پیاپی64).مهر وآبان.صص135-163.
-کشاورز صدر، م.(---). از رابعه تا پروین، تهران: کاویان.
-گیررتس، د.(1393). نظریه‌های معنی شناسی واژگانی. ترجمة کورش صفوی، تهران: نشرعلمی.
-لیکاف، ج.(۱۳۸۱). «استعاره‌هایی که با آن زندگی می‌کنیم». ترجمة حسن شعاعی. فصلنامة هزوارش، صص18-1.
-مالمیر،م. و ملکی‌شریف،ت.(1394). «استعاره‌های تأویلی بر مبنای توجیه متشابهات قرآنی در آیینة ادبیات فارسی». کتاب قیم. سال5. ش12. صص147-123.
-مدیری، ل. و مالمیر، م.(1395). «بررسی استعاره‌های تأویلی مولانا بر پایة جری و تطبیق قرآن». فنون ادبی، سال هشتم، 3/16. صص168-151.
-مولوی، ج.(۱۳۸۹). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
-هیثمی، ن.ع.(1408ق). مجمع الزوائد. بیروت: دار الکتب العلمیة.
یگانه،ف،افراشی،ا.(1393).استعاره‌های جهتی قرآن با رویکرد شناختی. جستارهای زبانی.دورة هفتم، ش5.
Sources and references:
* The Holy Quran
-Afrashi, A & Hesami, T. (2013). A new classification for analyzing conceptual metaphors: examples from persian and spanish. Journal of comparative linguistic researches, 3(5): 141-165.
-Behnam, M. (2010). A study of the conceptual metaphor of light in the divan-e-shams. Literary criticism, 3(10): 91-114.
-Karimi M, Salemian G, Kolahchian F. Function of Del (Heart) Cognitive Metaphors in Sana'i's Viewpoint. LRR. 2021; 12 (4) :135-163.
-karimi T, mehmandoosti Z. Conceptual metaphors in Divan e-Shams based on sensory action of feeding. LCQ. 2013; 6 (24) :143-168.
-Malmir, M. Maliki Sharif, T. (1394). Interpretive metaphors based on the justification of Quranic similarities in the mirror of Persian literature. Ketab-E-Qayyem, 5(12): 123-147.
-Rakaei, F. (2010). A New Look at Metaphor (Analysis of Metaphor in Gheysar Aminpor's Poetry. Literary research, 7(26): 77-99.
-Shaeri H.R. (2016). Semantic signs of literature. Volume 1. Tehran: Tarbiat Modares University. [In Persian].
-Sparham, D., & Tasdighy, S. (2018). Conceptual metaphors of love in mowlavi’s masnavi. Literary text research (persian language and literature), 22(76): 87-114.
-Esmaeili, N., & Farsian, M., & Shairi, H. (2017). The semio-semantic study of the words "zikr" and "khayr" in the qur'an and their equivalents in seven french translations of the holy qur'an. Journal of language and translation studies, 50(1 (31) : 21-24.
-Modiri, L., Maalmir, M. (2016). An investigation on Mowlana’s interpretive metaphors based on Jary and collation of Qoranic verses. Literary Arts, 8(3), 151-168.
-Rowshan, B. & L. Ardabili, (2013), An Introduction to Cognitive Semantics. Volume 1. Tehran: Elm Publication. [In Persian].
-Safavi, K. (2001). Speeches in Linguistics. Tehran: Hermes.
Safavi, K. (2003). A discussion of "image schema" from the viewpoint of cognitive semantics. Name- ye farhangestan, 6(1 (21)): 65-85.
-Safavi, K. (2012). An Introduction to Semantics. Volume 4. First publication, Tehran: Elmi.[In Persian].