بررسی رفتار زبانی سوژه در گفتمان فضای مجازی براساس نظریه‌ی گفتمان لاکان

نویسندگان
1 پژوهشگر پسادکترای دانشگاه مازندران
2 دانشیار دانشگاه مازندران
چکیده


امروزه با توجه به گسترش ارتباطات در اینترنت، گفتمان تازه­ای در فضای مجازی شکل گرفته که به­دلیل ماهیت خاص، زبان مهم­ترین عنصر در آن به­شمار می­رود. این گفتمان در رابطه­ی تخاصمی با دیگر گفتمان­های رایج قرار می­گیرد که یکی از مهم­ترین آن­ها زبان معیار است. زبان فارسی به­عنوان یکی از زبان­های سوژه­ی ایرانی در این فضا با چالش­هایی رو­به­روست. به نظر می­رسد ­شکل جدیدی از زبان در شبکه­های اجتماعی فضای مجازی در حال شکل­­گیری است که بی­توجهی بدان، می­تواند آسیب­های جبران­ناپذیری برای آینده­ی زبان فارسی به همراه داشته باشد. با توجه به اهمیت نقش زبان در روان­کاوی ژاک لاکان و تلقی او از گفتمان، این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی هر یک از این گفتمان­ها را براساس گفتمان­های لاکان بررسی نموده و زبان رایج در این فضا را آسیب­شناسی کرده­است. نتایج نشان می­دهند که گفتمان زبان معیار، سوژه­ی خط­خورده و گفتمان فضای مجازی سوژه­ی هیستریک را برمی­سازند. مطابق اندیشه­ی لاکان، میل سوژه هرگز ارضا نمی­شود و احساس فقدان در او نیز از بین نمی­رود، لذا سوژه­ی معاصر نیز با زبان خارج از هنجار و قواعد دستور، هرگز به مطلوب خود نخواهد رسید و این امر پیامدی جز آسیب و خطر تحریف و نابودی برای زبان نخواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ایرانی، ناصر. (1374). خطرهایی که زبان فارسی را تهدید می‌کند. نشر دانش. 90، 21- 15.
- برزآبادی فراهانی، حجت‌اله. برناکی، فاطمه و مطلبی مقدم، افسانه. (1397). نقد گفتمان تعلیق در نمایش‌نامه هملت شکسپیر، خوانشی لاکانی، فصلنامه‌ی زیبایی‌شناسی ادبی. 9 (37)، 138- 119.
- تربتی، سروناز. (1399). واکاوی ارتباطات میان‌فردی با تأکید بر سوژه‌ی خط‌خورد‌ی لکان (مورد مطالعه: تحلیل روابط میان‌فردی در فیلم سینمایی برادرم خسرو). فصلنامه‌ی مطالعات رسانه‌های نوین. سال ششم (23)، 314- 285.
- دُر، ژول و فرگورویچ، جودیت. (1399). مقدمه‌ای بر مطالعه‌ی لکان، ناخودآگاهی ساختاریافته به مانند زبان. ترجمه-ی رضا سویزی و تورج بنی‌رستم، تهران: نشر گستره.
- رضایی، والی. (1383). زبان معیار چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟. نامه فرهنگستان، 23، 35-20.
- زنجانبر، امیرحسین. بستانی، فاطمه و کریمی دوستان، غلامحسین. (1399). تحلیل استعاره- روان‌کاوی داستان کودکانه‌ی «یک داستان محشر»: بر پایه‌ی نظریه‌ی ناخودآگاه زبانی. پژوهشنامه‌ی نقد ادبی و بلاغت، سال نهم (1)، 66- 43.
- سهرابی، مه‌سیما. تاجیک، محمدرضا و میراحمدی، منصور. (1400). روان‌کاوی سیاسی و گفتمان: گزاره‌های تروماتیک و سوژه‌های هیستریک در گفتمان نو اصلاح‌طلبی (1392- 1398). پژوهش سیاست نظری. 29، 288- 261.
- شادمان، سید فخرالدین. (1382). تسخیر تمدن فرنگی. چ دوم. تهران: گام نو.
- شیری، قهرمان. مهری، بهروز. حسینی آبباریکی، سید آرمان. (1391). از لاکان تا مولانا (نگاهی لاکانی به سیر رشد روانی سوژه در آرای مولانا). ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. 3 (6)، 100- 81.
- صادقی، علی‌اشرف. (1362). زبان معیار. نشر دانش. شماره‌ی 16. صص 21- 16.
- صالحی مازندرانی، محمدرضا و زکی‌نژادیان، سید محسن. (1396). نقش کارکردهای بلاغی و زبانی در تبلیغات بازرگانی. دوفصلنامه‌ی علمی- پژوهشی مطالعات زبانی و بلاغی. سال هشتم (16)، 250- 223.
- صفوان، مصطفی. (1403). گفتارهایی در باب روانکاوی لاکان. ترجمه‌ی خشایار داودی‌فر. تهران: پندار تابان.
- طرزی، سحر و زندی، کیارش. (1401). تحلیل شخصیت در افسانه‌های من منداس و بوسلامه با رویکرد استفاده در انیمیشن براساس آرای لاکان. فصلنامه‌ی رهپویه‌ی هنرهای نمایشی. سال دوم (4)، 48- 37.
- عامری، حیات. (1395). زبان، هویّت ملی و فضای سایبر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- عرفان‌منش، ایمان و صادقی فسایی، سهیلا. (1395). بازنمایی و تحلیل گفتمان انتقادی- لاکانی الگوی خانواده‌ی داعش در فضای مجازی. مطالعات فرهنگ- ارتباطات. سال هفدهم (35)، 51- 33.
- فینک، بروس. (1399). سوژه‌ی لاکانی. ترجمه‌ی علی حسن‌زاده. چ دوم. تهران: بان.
- قلی‌سارلی، ناصر. (1384). درجه معیاری در گونه معیار فارسی. پژوهش‌های ادبی. دوره‌ی دوم (6)، 84- 67.
- کدیور، میترا. (1396). مکتب لکان، روانکاوی در قرن بیست و یکم. چاپ چهارم. تهران: اطلاعات.
- محمدی، اویس. عرب یوسف‌آبادی، عبدالباسط و فرامرزی، زین‌العابدین. (1397). تحلیل کارکرد «زبان و آموزش» استعمارگر در گفتمان پسا استعماری «موسم ‌الهجره إلی الشمال» براساس نظم‌های سه‌گانه‌ی لاکان. انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. 47، 96- 79.
- مک دانل، دایان. (1380). مقدمه‌ای بر نظریه‌های گفتمان. ترجمه‌ی حسینعلی نوذری. تهران: فرهنگ گفتمان.
- مولّلی، کرامت. (1401). مبانی روان‌کاوی فروید- لکان. چ پنجم. تهران: نی.
- میلز، سارا. (1393). گفتمان. ترجمه‌ی مؤسسه‌ی خط ممتد اندیشه زیر نظر نرگس حسنلی، تهران: نشانه.
- ون دایک، تئو ان. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان، از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی. ترجمه‌ی پیروز ایزدی و دیگران. تهران: نشر مرکز اطلاعات و تحقیقات رسانه‌ها.
- وودز، نیکلاو. (1396). تحلیل گفتمان: راهنمایی کاربردی برای تحلیل گفتمان. ترجمه‌ی سید محمد باقر برقعی، مریم نخعی و آمنه عرب‌زاده. تهران: نشر نویسه پارسی.
- هوشنگی، مجید. (1396). تداخل زبانی فضای مجازی و زبان و معیار و تأثیر آن بر آموزش زبان. دوفصنامه‌ی تخصصی مطالعات آموزش زبان فارسی. سال سوم (4)، 50- 37.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 25 شهریور 1404