تحلیل عملکرد گونه روایت و شتاب منفی داستانی در زبان غنایی (مطالعه موردی: منظومه مهر و ماه جمالی‌دهلوی)

نویسندگان
مولود طلائی 1
محمدرضا نصراصفهانی 2
محمدرضا نصراصفهانی 2
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
بررسی ساختاری آثار کلاسیک روایی، جایگاه مناسبی برای کشف روابط مؤلفه‌های داستانی با زبان است. پیرنگ کامل منظومه عاشقانه مهر و ماه (جمالی‌دهلوی، 1353) بستری مناسب برای نشان‌دادن این روابط فراهم می‌کند. در زبان غنایی منظومه مذکور کارکرد ادبی و عاطفی زبان بر سایر نقش‌های زبانی غالب است. هدف نگارنده در این جستار، جمع سه نظریه متمایز در حوزۀ ساختار داستان و کارکردهای زبان است که درنهایت، به الگویی کلی در این رابطۀ دوسویه منتهی می‌شود. هنگامی‌که راوی بر حضور خود در داستان تمرکز کند (+) کارکرد عاطفی زبان قوی‌تر می‌شود و زمانی‌که به توصیف کنش‌ها، کنشگران و سایر پدیده‌ها (+) می‌پردازد، کارکرد ادبی زبان خود را بیش‌از‌پیش نشان می‌دهد؛ زیرا در این ساحت همواره صنایع ادبی بیشتری به‌اقتضای شیوه داستان‌پردازی کهن در متن وارد می‌شود. توصیف‌های منظومه اعم از پدیده‌های طبیعی، ظاهر و سیرت قهرمانان داستان و حتی شرح جزئیات برخی از کنش‌های غنایی مانند شکار، شب زفاف، بزم و ... ــ که شتاب روایت را کاهش می‌دهد ــ دربردارندۀ ظهور کارکرد ادبی زبان غنایی است. شکوائیه‌های ذهنی، نجوای با خویشتن، مناظره‌های یک‌سویه با عناصر طبیعت و... به‌سبب بافت خاص زبانی که بیشتر با ادات ندا و تمنا همراه است با کارکرد عاطفی زبان غنایی رابطه مستقیم دارد. گفتمان عاطفی در بطن روایت شکل می‌گیرد و سازوکار کنش‌های داستانی را به کمترین حد می‌رساند. استفاده از الگوی طرحواره عاطفی برای نشان‌دادن امیدواری شَوِشگر درعین ناامیدی و ایجاد اعتمادبه‌نفس برای وصال یار، از دیگر دستاوردهای این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها

  • احمدی، بابک (1374). حقیقت و زیبایی (درس‌های فلسفه هنر). تهران: مرکز.

  • احمدی، بابک (1375). ساختار و تأویل متن. چ 3. تهران: مرکز.

  • اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمۀ فرزانه طاهری. چ 2. تهران: آگه.

  • ایگلتون، تری (1390)، پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی. ترجمۀ عباس مخبر. چ 6. تهران: مرکز.

  • باباصفری، علی‌اصغر (1392). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

  • بابک‌معین، مرتضی (1394). معنا به‌مثابه تجربه زیسته (گذر از نشانه‌شناسی کلاسیک به نشانه شناسی با دورنمای پدیدار شناختی). تهران: سخن.

  • باطنی، محمدرضا (1354). مسائل زبان‌شناسی نوین. تهران: آگه.

  • برامکی، اعظم و غلام‌علی فلاح (1393). «بازسازی معناهای عاطفی در فرایند ارزشی گفتمان در داستان نبرد رستم و سهراب رویکرد نشانه معناشناختی». جستارهای زبانی. د 4. ش 5. صص 45-66.

  • تادیه، ایوژان (1390). نقد ادبی در قرن بیستم. ترجمۀ مهشید نونهالی. چ 2. تهران: نیلوفر.

  • تایسن، لیس (1392). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمه مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی. چ 2. تهران: نگاه امروز و حکایت قلم نوین.

  • جمالی‌دهلوی (1353). مهر و ماه. به‌کوشش حسام‌الدین راشدی، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

  • حسینی، مریم و فاطمه تقی‌زاده (1391). «کاربرد خویشکاری‌های مذهبی به‌عنوان نیروهای یاری‌گر در  منظومه مهر و ماه جمالی دهلوی». مجله ادبیات داستانی. س 1. ش1. صص 69- 94.

  • ذاکری کیش، امید و همکاران (1391). «تحلیل ساختاری زبان غنایی (با تکیه‌بر نفثه المصدور)»، جستارهای زبانی. د 5. ش 2. صص 111- 138.

  • رنجبر، محمود و دیگران (1390). «بررسی ساختاری عنصر زمان براساس نظریۀ ژرار ژنت در نمونه‌ای از داستان کوتاه دفاع مقدس». نشریه ادبیات پایداری. س 3. ش 6. صص 105-131.

  • ژنت، ژرار (1391). آرایه‌ها 1. ترجمه آذین حسین‌زاده. تهران: قطره.

  • سخنور، جلال (1376) «ساختار زدایی در ادبیات»، پژوهشنامه علوم انسانی. ش 21. صص 101-113.

  • شعیری، حمیدرضا و همکاران (1392). «تحلیل نشانه معناشناختی شعر باران». مجله ادب‌پژوهی. ش 25. صص 59-89.

  • شعیری، حمیدرضا (1389). تجزیه و تحلیل نشانه معناشناختی گفتمان. چ 2. تهران: سمت.

  • شعیری، حمیدرضا (1388)، مبانی معناشناسی نوین، چ 2. تهران: سمت. 

  • صفوی، کورش (1390). از زبانشناسی به ادبیات (نظم)، ج 1. چ 3. تهران: سوره مهر.

  • عباسی، علی (1381). «گونه‌های روایتی»، پژوهشنامه علوم انسانی. ش 33. صص 51-74.

  • کلیگر، مری (1388). درسنامه نظریه ادبی، ترجمه جلال سخنور و همکاران. تهران: اختران.

  • لنتریچیا، فرانک (1392)، بعد از نقد نو. ترجمه مشیت علایی. تهران: مینوی خرد.

  • لینت ولت، ژپ (1390). رساله‌ای در باب گونه‌شناسی روایت و نقطه‌دی. ترجمۀ علی ‌عباسی و نصرت ‌حجازی. تهران: علمی فرهنگی.

  • محمدی، محمدهادی و علی عباسی (1381). صمد ساختار یک اسطوره. تهران: چیستا.

  • مکاریک، ایرناریما (1388). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. چ 3. تهران: آگه.

  • والاس، مارتین (1386). نظریه‌های روایت. ترجمۀ محمد شهبا. چ 2. تهران: هرمس.

  • یاکوبسن، رومن (1388)الف. «زبان‌شناسی و شعرشناسی». ساختارگرایی پساساختگرایی و مطالعات ادبی، ترجمۀ کورش صفوی، به‌کوشش فرزان سجودی، چ 2. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

  • یاکوبسن، رومن (1388)ب. «وجه غالب». ساختارگرایی پساساختگرایی و مطالعات ادبی. ترجمه بهروز محمودی‌بختیاری. به‌کوشش فرزان سجودی. چ 2. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.


 



  • Lintvelt, J. (1981). Essai de Typologie Narrative: Le Point de Vue. Paris : José cort.


 



  • Abbasi, A, (2002), “Narrative genres”.  Journal of Humanities. No. 33. Pp. 51- 74.

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 5
آذر و دی 1395
صفحه 119-148