سازوکارهای ادب‌ورزی در نامه‌نگاری دوره مملوکی با تأکید بر کتاب صبح الأعشی

نویسندگان
1 استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه قم، قم، ایران
2 دانشیار زبان انگلیسی، دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران
چکیده
کتاب صبح الاعشی، نوشته قلقشندی (9 ه.ق) که اصول نامه‌نگاری رسمی در عصر مملوکی را شرح می‌دهد منبعی غنی برای مطالعات ادب­ورزی تاریخی است. این مقاله با تکیه‌بر اصول ادب‌ورزی لیچ و الگوی ادب‌ورزی بیمن، پرده از شیوه‌های رعایت ادب که تابعی از روابط قدرت هستند در نامه‌نگاری عصر مملوکی برمی­دارد. نتایج نشان می‌دهد الگوهای ادب‌ورزی استفاده‌شده در این نامه‌ها با الگوی «تحقیر خویش و تعظیم مخاطب» که بیمن از آن یادکرده است، همخوانی دارد. همسویی این نامه‌ها با اصل شماره 3 و 4 از اصول شش‌گانه ادب‌ورزی لیچ مشهود است که بر اساس آن، فرد تمام توان خود را برای ستودن طرف مقابل و تواضع هنگام ارتباط نشان می‌دهد. سازوکار حذف، «تعظیم مخاطب» و «ستودن» او از سازوکارهایی است که در این نامه‌ها مشهود است. همچنین، در این نامه‌ها، توجه به گفتمان دینی نیز برای حفظ احترام ضروری تلقی شده، خالی بودن نامه از وجود این عناصر نشانگر بی‌احترامی به مخاطب است. نهایتاً، توجه به گفتمان اجتماعی نیز از دیگر مواردی است که تجلی آن را می‌توان در موضوع هویت مستقل و هویت وابسته دید.

کلیدواژه‌ها


  • سلطانی، سیدعلی اصغر (1388). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش». فصلنامۀ علوم سیاسی. ش 28. صص 153-180.

  • قلقشندی (بی‌تا). صبح الأعشی فی صناعة الإنشاء. القاهرة: وزاره الثقافه و الارشاد القومی. المؤسسه المصریه العامه للتألیف والترجمه والطباعه والنشر.

  • مازندرانى، محمدصالح بن احمد (1382 ق). شرح الکافی. تحقیق ابوالحسن شعرانی. تهران: المکتبه الأسلامیة.

  • مجلسى، محمدباقر (1404 ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تحقیق هاشم رسولی محلاتی. ج ‏12. تهران: دارالکتب الإسلامیة.

  • مقدسی‌نیا، مهدی و سلطانی سیدعلی‌اصغر (1393). «کاربردشناسی زبان و سازوکارهای ادب‌ورزی در برخی از ادعیۀ شیعه». جستارهای زبانی. د 5. ش 5 (پیاپی 21). بهمن و اسفند. صص 207-228.



  • Beeman, W. O. (1986). Language, Status, and Power in Iran. Bloomington: Indiana University Press.

  • Brown, P. & S. C. Levinson (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge: Cambridge University Press.

  • Brown, R. & A. Gilman (1980). “The Pronouns of Power and Solidarity” In Laver, J. & S. Hutcheson (Ed.). Communication in Face to Face Interaction. Harmondsworth: Penguin.

  • Christys, A. (2010). “The Queen of the Franks Offers Gifts”In W. Davies & P. Fouracre (Ed.). The Languages of Gift in the Early Middle Ages (pp. 149-170).Cambridge: Cambridge University Press.

  • Culpeper, J. & D. Z. Kádár (2010). Historical (Im)politeness. Bern: Peter Lang.

  • Deuchar, M. (1989). “A pragmatic account of women's use of standard speech” In J. Coates & D. Cameron (Eds.). Women in Their Speech Communities: New Perspectives on Language and Sex (pp. 27-32). London: Longman.

  • Gaur, Albertine . (1994). A History of Calligraphy. MI Cross River Press.

  • Green, G. (1996). Pragmatics and Natural Language Understanding. N J Lawrence Erlbaum.

  • Havilland, W. A. et. al. (2014) Cultural Anthropology: The Human Challenge. CA: Wadsworth Cengage Learning.

  • Hollinger, A. (2005). “Politeness in Business Letters”. Synergy. Vol. 1(2). pp. 20–26.

  • Hudson, R. A. (1980). Sociolinguistics. Cambridge: Cambridge University Press.

  • Kan, F. (2012). “Analysis of Politeness Strategy in Competitive Business English Letters”. In International Conference on Education Technology and Management Engineering(pp. 397-402). 1 June 2012. Nanjing. China. Vols. 16-17.

  • Koessler, J. (2003). True Discipleship: The Art of Following Jesus. IL: Moody Publishers.

  • Lakoff, R. (1973). “Language and Woman's place”. Language in Society. Vol. 2 (1). pp 45-80.

  • Leech, G. (1996). Principles of Pragmatics. New York: Longman.

  • Sifianou, M. (1992). Politeness Phenomena in England and Greece: A Cross-Cultural Perspective. New York: Oxford University Press.

  • Simpson, P. (1993). Language, Ideology and Point of View. London: Routledge.

  • Yaghoobi, M. (2009). “A Critical Discourse Analysis of the Selected Iranian and American Printed Media on the Representations of Hizbullah-Israel War”. In Journal of Intercultural Communication. No. 21. pp. 124-151.

  • Yule, G. (1998). Pragmatics. Oxford: Oxford University Press.


o    Gacek, A. (2009). Arabic Manuscripts: A Vademecum for Readers. MA: Brill.


o    Nickerson, C. (1999). “The Use of Politeness Strategies in Business Letters Written by Native Speakers of English”. In R. Geluykens & K. Pelsmaekers (Eds.). Discourse in Professional Contexts (pp. 127–142). Muenchen: Lincom Europa.


Partington, C. F. (1836). The British Cyclopedia of Literature, History, Geography, Law, and Politics. London: Orr & Smith.