بازشناسیِ زبان‌شناختی و جغرافیایی گونه‌های زبان مازندرانی در حد فاصل خلیج گرگان تا مرکز مازندران با اعمال روش‌های گویش‌سنجی بر تفاوت‌های آوایی

نویسندگان
آرزو نجفیان 1
آرزو نجفیان 1
طیبه موسوی میانگاه 2
بلقیس روشن 2
بلقیس روشن 2
سیف الله ملایی پاشایی 3
1 استادیار زبان‌شناسی دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
2 دانشیار زبان‌شناسی دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
3 دانشجوی دکتری زبان‌شناسی دانشگاه پیام نور، تهران،ایران
چکیده
پژوهش حاضر اولین تلاشی است که از یک‌سو با اتخاذ رویکردی کمّی- رایانشی و از سوی دیگر با رویکردی کل‌گرایانه، سعی در بررسی‌ گونه‌های زبان مازندرانی (طبری) و ترسیم چشم‌اندازی نسبتاً روشن از وضعیت پیوستار گویشی این منطقه در چهارچوب مطالعات گویش‌سنجی دارد. برای تدوین اطلس زبانی 73 سایت در قلمرو گویشی گستردۀ پژوهش‌- که از شمال به شبه‌جزیره میانکاله و دریای مازندران، از جنوب به دامنه‌های رشته‌کوه البرز، از شرق به خلیج گرگان و از غرب به شهرستان‌های بابلسر و سوادکوه محدود می‌شود- مشخص شد. داده‌های پژوهش شامل معادل‌های آوایی 62 مدخل واژگانی (جمعاً 4521 معادل) است که از مواد زبانی معتبر «طرح ملی اطلس زبانی ایران» استخراج گردید. میانگین سنی گویشوران 36 سال و متوسط سواد آن‌ها در حد آموزش ابتدایی است که 38% آن‌ها زن هستند. تحلیل انبوهه داده‌ها ضمن نمایاندن کارآمدی رهیافت گویش‌سنجی بر رهیافت سنتی، نشان داد دو گروه گویشی مازندرانی و مازندرانیِ گالشی از هم متمایزند و نیز گروه گویشی مازندرانی، خود به چهار زیرگروه اصلی بخش می‌شود که تغییرات پیوستار گویشی آن‌ها از جنوب ‌‌شرقی به شمال ‌غربی است. گویش منطقه‌ای شمال ‌شرق حول شبه‌جزیره میانکاله، گویش منطقه‌ای جنوب ‌شرق بخش گلوگاه، گویش منطقه‌ای مرکز حول مناطق مرکزی شهرستان‌های نکا و ساری و گویش منطقه‌ای غرب شهرستان جویبار را پوشش می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

  • اسدپور، هیوا (1390). اطلس زبانیِ ریانه‌ایِ استان آذربایجان غربی: رویکردی رده‌شناختی- ادراکی در زبان‌شناسی جغرافیایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.

  • اشمیت، رودیگر (1383). راهنمای زبان‌های ایرانی. جلد دوم: زبان‌های ایرانی نو. به ترجمه حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس.

  • آقاگل‌زاده، فردوس (1387). «نقش آوایی و معنایی «شوا» واکه میانی خنثی در گویش مازندرانی». مجموعه‌مقالات نخستین همایش ملی زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون. به کوشش ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. صص 333-347.

  • آقاگل‌زاده، فردوس (1383). «برخی تغییرات آوایی و فرآیندهای واجی فعال در گویش مازندرانی». مجله گویش‌شناسی (ضمیمه نامه فرهنگستان). تهران: چاپ مازیار. ج 1. ش 3. صص 4-13.

  • برجیان، حبیب (1383). «شناسه‌های فعل در مازندرانی شرقی». مجله گویش‌شناسی (ضمیمه نامه فرهنگستان). ج 1. ش 3. صص 13-19.

  • جهانگیری، نادر (1352). بررسی تعداد، توزیع و گسترش گویش‌های رایج در استان مازندران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

  • دهگان، روزبه (1368). فرهنگ تطبیقی گونه‌های گویش مازندرانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران.

  • رضاپور، ابراهیم (1393). «‌قلب نحوی در گویش مازندرانی». دوماهنامة جستارهای زبانی. د 5. ش 5 (پیاپی21). صص 95-115.

  • مومنی، فرشته (1374). بررسی زبان‌شناختی دامنه شمالی البرز مرکزی با ارائه اطلس زبانی و مقایسه آن با گویش‌های همسایه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران.

  • نجف‌زاده بارفروش، محمدباقر (1368). واژه‌نامه مازندرانی. تهران: بنیاد نیشابور.

  • نصیری، اشرفی (1381). فرهنگ واژگان تبری (5 جلد). تهران: نشر احیاء کتاب.



  • Bloomfield, L. (1933). Language. Holt, Rinehart and Winston, New York.

  • Chambers, J. K. & P. Trudgill (2004). Dialectology. Cambridge: CUP, 2nd edition.

  • Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Blackwell Publishing. 6th Edition.

  • Geeraerts D.; S. Grondelaers & D. Speelman (1999). “Convergentie en divergentie in de Nederlandse woordenschat”. Een Onderzoek Naar Kleding en Voetbaltermen. Amsterdam: Meertensinstituut. P. 172

  • Gooskens, C. (2004). “How well can Norwegians identify their dialects?”. Nordic Journal of Linguistics. 28 (01). pp. 37 - 60.

  • Goossens, J. (1997). “Wat heeft de RND de dialectoloog in 1997 nog te vertellen?”. In Van de Wijngaard, H. H. A. and Belemans, R., (eds). Nooit Verloren Werk; Terugblik op de Reeks Nederlandse Dialectatlassen. Vol. 4. pp. 65-72. Stichting Nederlandse Dialecten, Groesbeek.

  • Hoppenbrouwers, C. & G. Hoppenbrouwers (2001). “De indeling van de Nederlandse streektalen”. Dialecten van 156 steden en dorpen geklasseerd volgens de FFM”. Koninklijke Van Gorcum B.V., Assen.

  • Kessler, B. (1995). “Computational dialectology in Irish Gaelic”. In Proceedings of the 7th Conference of the European Chapter of the Association for Computational Linguistics. P. 60.

  • Nerbonne, J. & W. Heeringa (2001). "Computational Comparison and Classification of Dialects". Dialectologia et Geolinguistica. Journal of the InternationalSociety for Dialectology and Geolinguistics, 2001(9). pp. 69-83.

  • Nerbonne, J. & W. Heeringa & P. Kleiweg (2003). “Lexical distance in LAMSAS”. Computers and the Humanities. 37 (4). pp. 339-357.

  • Sokal, R.R. & F.J. Rohlf (1962) “The Comparison of Dendrograms by Objective Methods”. Taxon. 11. pp. 33-40.

  • Windfuhr, G. (2009). The Iranian Languages. London: Routledge.

  • Youl, G. (2010). The Study of Language. 4th ed. Cabridge: Cambridge University Press.


 


 

جستارهای زبانی
دوره 7، شماره 5
آذر و دی 1395
صفحه 445-469