1
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
2
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان، رشت، ایران
چکیده
نامه‌های رهبران، زمینۀ مناسبی برای تحلیل گفتمان انتقادی است. از جملۀ این مکاتبات ارزشمند، نامۀ شمارۀ 28 نهج البلاغه به معاویه است که در میان نامه‌های علی(ع) جایگاه ویژه‌ای دارد. این نامه در اصل گفتمان مشروعیت حضرت است. حال پرسش اصلی این مقاله این است که رابطۀ لایه‌های مختلف زبانی با این گفتمان چگونه است؟ و چگونه گفتمان مشروعیت حضرت از طریق گزینش‌های زبانی شکل می‌گیرد و چگونه با گفتمان مخالف(معاویه) به مقابله می‌پردازد؟ فرض ما این است که حضرت در این نامه برای تداوم و ترویج مشروعیتش و مقابله با گفتمان مخالف گزینش‌های ویژه‌ای از امکانات زبانی انجام می‌دهد و می‌کوشد مخاطبان را با سیاست‌هایش همراه سازد. برای کشف این، این نوشتار با به کارگیری گرامر هالیدی، نامۀ امام را از نظر سه فرانقش اندیشگانی، میان‌فردی و متنی، بررسی می‌کند و بر روی نتایج حاصل از گرامر هالیدی، تحلیل انتقادی انجام می‌دهد. بررسی‌ها نشان داد که گفتمان مشروعیت امام، برای تثبیت و ترویج و تقویت در برابر گفتمان مخالف(معاویه)، ایدۀ «ما و آنها» را در نامه گسترانده است و از امکانات زبانی گزینش‌های متناسب و باریکی را در این راستا انجام داده است. به ویژه در کاربست فرایندهای ارتباطی و مادی، این مهم معنی‌دار است. همچنین وجهیّت نیز از این ایده پشتیبانی می‌کند و فرانقش متنی آنها را در قالب یک گفتمان منسجم مشروعیت، ساخت‌بندی می‌کند.
امینی، رضا. (1392). «تحولات معنایی و ساخت اطلاع «آغازگرهای اسنادی‌شده» در فرآیند ترجمه از انگلیسی به فارسی در چارچوب دستور نقش‌گرای نظام‌مند هالیدی». جستارهای زبانی. د 4. ش 4 (پیاپی 16). صص 1ـ31.
ایشانی، طاهره و معصومه نعمتی قزوینی. (1392). «بررسی انسجام و پیوستگی در سورۀ صف با رویکرد زبان‌شناسی نقش‌گرا». مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش 27. صص 65ـ95.
سلطانی، سید علی‌اصغر. (1387). قدرت، گفتمان و زبان (سازکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران). چ 2. تهران: نشر نی.
طیب، محمدتقی و ابوالفضل مصفا جهرمی. (1381). «سازماندهی آغازگر در متون داستانی و غیرداستانی قرآن کریم». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان). ضمیمه ش 29 و 30. صص 17ـ30.
عرب زوزنی، محمدعلی و محمدرضا پهلوان‌نژاد. (1393). «بررسی ساختار آغازگری در خطبۀ جهاد نهج‌البلاغه براساس فرانقش متنی نظریه نظام‌مند نقش‌گرا». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. س 2. ش 6. صص 17ـ38.
عرب زوزنی، محمدعلی و محمدرضا پهلوان‌نژاد. (1394). «بررسی ساختار گذرایی در خطبه بیست‌وهفتم نهج‌البلاغه براساس فرانقش تجربی نظریه نقش‌گرا». فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه. س 3. ش 9. صص 1ـ25.
علی‌ابن ابی‌طالب(ع). (1379). نهج‌البلاغه. ترجمه محمد دشتی. قم: مشهور.
قدسی، محدثه؛ یاحقی، محمدجعفر و مه‌دخت پورخالقی چترودی. (1393). «بررسی متن نامۀ مسعود غزنوی به ارسلان‌خان در تاریخ بیهقی با روش تحلیل گفتمان انتقادی». جستارهای ادبی. ش 184. صص 71ـ101.
Boolr, T. & M. Bloor (1997). The Functional Analysis of English: A Hallidayan Approach. 2-nd edition, New York: Arnold.
Burton, D. (1982). “Through glass darkly: Through dark glasses”. In R. Carter (Ed.), Language and Literature: An Introductory Reader in Stylistics (Pp. 194–214).
Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
Halliday, M.A.K & Ch. Matthiessen (2004). An Introduction to Functional Grammar. 3rd edition, London: Edward Arnold Publishers Ltd.
Halliday, M.A.K. (1971). “Linguistic function and literary style: An inquiry into the language of William Golding’s the inheritors”. In Chatman, S (Ed.), Literary Style: A symposium (Pp.330-365). New York: Oxford University.
Halliday, M.A.K. (1976). “Modality and Modulation”. In G.R. Kress (Ed.). Halliday: System and Function in Language−Selected Papers (Pp. 189-230). London: Oxford University Press.
Halliday, M.A.K. (1981). Explorations in the Function of Language. London: Edward Arnold.
Halliday, M.A.K. (1985). An Introduction to Functional Grammar. London: Edward Arnold.
Matthiessen, C.M.I.M. (1993). “Register in the round: diversity in a unified theory of register analysis”. In: M. Ghadessy (Ed.). Register analysis. Theory and practice. London: Pinter.Pp. 221-292.
Mills, S. (1995). Feminist Stylistics. London: Routledge.
Palmer, F.R. (2001). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
Simpson, P. (2004). Stylistics: A Resource Book for Students, London: Routledge.
جستارهای زبانی