چندمعنایی پسوند «-ی» فارسی: کندوکاوی در چهارچوب ساختواژۀ ساختی

نویسندگان
پارسا بامشادی 1
فریبا قطره 2
1 دانشجوی دکتری زبان شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران
2 استادیار زبان شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران
چکیده
هدف از پژوهش پیش­رو آن است که یکی از پربسامدترین پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی، یعنی «-ی» واکاوی و سویه­های گوناگون ساختاری و معنایی/ کارکردی آن بررسی شود. این پژوهش رویکردی ساخت­بنیاد دارد و در چهارچوب نظری ساختواژۀ ساختی است که می­کوشد به روش توصیفی- تحلیلی الگوهای واژه­سازی را بر پایۀ مفهوم «ساخت» و «طرح‌واره‌های ساختی» تبیین نماید و روابط پایگانی و شبکه­ای میان طرح‌واره‌ها و زیرطرح­واره­ها را به­گونه­ای سامانمند نشان دهد. داده­های این پژوهش برگرفته از پیکرۀ ساختواژۀ خود نگارندگان است که بیش از 8000 واژۀ مشتق و مرکب فارسی را در­برمی‌گیرد. در کنار آن، از کتاب فرهنگ بزرگ سخن انوری (1381) نیز استفاده شده است. یافته­های پژوهش گویای آن است که پسوند «-ی» دارای 38 معنا/ کارکرد گوناگون است؛ بنابراین این پسوند قابلیت چندمعنایی بسیار بالایی دارد و همواره معنا/ کارکردهای تازه‌ای را نیز می­پذیرد. چندمعنایی که در اینجا با آن رو­به­رو هستیم، نه در سطح واژه­های عینی، بلکه در سطح طرح‌واره‌های انتزاعی قابل تبیین است و از این رو آن را چندمعنایی ساختی می­نامند. به سخن دیگر، نظریۀ ساختواژۀ ساختی ما را به برداشت و مفهوم تازه­ای از چندمعنایی می‌رساند که همانا چندمعنایی پایگانی (سلسله­مراتبی) و چندمرحله­ای در سطح ساخت­های انتزاعی زبان است.

کلیدواژه‌ها

  • ابن‌الرسول، محمدرضا و محمد رحیمی خویگانی (1393). «انواع «-ی» در زبان فارسی امروز». فنون ادبی. س 6. ش 2 (پیاپی 11). صص 49-58.

  • انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.

  • بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1393). «حرف اضافه یا اسم جایگاه­نما». مجموعه­مقالات نهمین همایش زبان­شناسی ایران. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی. صص 249-264.

  • بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1394). «تبیین ساختارهای ناپایگانی زبان فارسی در چهارچوب نظریۀ ساختواژۀ ساخت­محور». مجموعه­مقالات سومین کنفرانس بین­المللی پژوهش­های کاربردی در مطالعات زبان. تهران: دانشگاه تهران.

  • بامشادی، پارسا و شادی انصاریان (1395). «رویکرد ساخت‌بنیاد به صرف و کاربرد آن در آموزش واژه‌های مشتق و مرکب فارسی برای فارسی‌آموزان». مجموعه­مقالات نخستین همایش واکاوی منابع آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان. تهران: نشر خاموش. ج 2. صص 999- 1020.

  • توکلی، نسترن و سیامک صاحبی (1389). «پسوند «-ی»: پیشینه و کاربردهای آن». زبان­شناسی و گویش­های خراسان. ش 2. صص 105-120.

  • صادقی، علی­اشرف (1370). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (2)». نشر دانش. ش 65. صص 6- 12.

  • صادقی، علی­اشرف (1371الف). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (7)». نشر دانش. ش 72. صص 19- 23.

  • صادقی، علی­اشرف (1371ب). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (8)». نشر دانش. ش 74. صص 22- 29.

  • صادقی، علی­اشرف (1372الف). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (9)». نشر دانش. ش 75. صص 9- 15.

  • صادقی، علی­اشرف (1372ب). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (10)». نشر دانش. ش 76. صص 15- 23.

  • صادقی، علی­اشرف (1372ج). «شیوه‌ها و امکانات واژه­سازی در زبان فارسی معاصر (12)». نشر دانش. ش 79 و 80. صص 12- 15.

  • عظیم‌دخت، زلیخا و عادل رفیعی (1395). «واژه‌های مرکب مختوم به ستاک حال از منظر صرف ساختی: مورد [x-یاب]». مجموعه­مقالات چهارمین همایش ملی صرف.صص 143 -170.

  • ·      کلباسی، ایران (1391). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. چ 5. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

  • مرادی، ابراهیم و غلامحسین کریمی­دوستان (1387). «بررسی نقش معنایی پسوند «-ی» در زبان فارسی». پژوهش علوم انسانی. س 9. ش24. صص 93-114.

  • نفری، محمدحسن (1394). «تحلیل ساختواژه­های ممکن ناموجود و کاربرد آن در آموزشفارسی به غیرفارسی­زبانان». پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

    • Anvari, H. (2002). The Great Sokhan Dictionary. Tehran: Sokhan [In Persian].

    • Arcodia, G. F. (2014). “Diachrony and the polysemy of derivational affixes”. In F. Rainer, F. Gardani, H. C. Luschützky & W. U. Dressler (eds.), Morphology and Meaning. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins. Pp. 127-139.

    • Azimdokht, Z. & A. Rafiei (2016), “Compound words ending in present stem based on Construction morphology: A case study of [x- yab] construction”. In Sh. Modarres Khiyabani and F. Ghatre (eds.), Proceedings of 5th National Conference on Morphology. Pp. 143-170. Tehran: Neveeseh Parsi [In Persian].

    • Bamshadi, P. & S. Ansarian (2015), “Explaining non-hierarchical morphological structures In Persian within the framework of construction morphology”. Proceedings of 3rd International Conference on Applied Research in Language Studies. 28 January 2016, University of Tehran, Tehran .[In Persian].

    • Bamshadi, P. & S. Ansarian (2015), “Preposition or locative noun?”. Proceedings of 9th Iranian Conference on Linguistics (Vol. 2), 24-25 February 2015. Allameh Tabataba'i University. Tehran. Pp. 249-264 [In Persian].

    • Bamshadi, P. & S. Ansarian (2016). “A construction-based approach to morphology and its applications to the teaching of Persian derivational and compound words”. Proceedings of First National Conference on Investigating TPSOL Textbooks (Vol. 2), 19-20 October 2016, Shahid Beheshti University, Tehran. Pp. 999-1020 .[In Persian].

    • Booij, G. (2007). “Polysemy and construction morphology”. In F. Moerdijk, A. van Santen & R. Tempelaars (eds). Leven Met Woorden. Leiden: Instituut voor Nederlandse Lexicologie.Pp 336-555.

    • Booij, G. (2010). Construction Morphology. Oxford: Oxford University Press.

    • Booij, G. (2012). The Grammar of Words: An Introduction to Morphology (3rd ed.). Oxford: Oxford University Press.

    • Booij, G. (2013). “Morphology in construction grammar”. In Thomas Hoffmann and Graeme Trousdale (eds), The Oxford Handbook of Construction Grammar. Oxford: oxford University Press. Pp. 255-274.

    • Booij, G. (2015). “Construction morphology”. In Andrew Hippisley and Gregory T. Stump (eds), The Cambridge Handbook of Morphology (Chapter 17). Cambridge: Cambridge University Press.

    • Croft, W. (2001). Radical Construction Grammar: Syntactic Theory in Typological Perspective. Oxford: Oxford University Press.

    • Ibno rasool, M. & M. Rahimi Khoigani (2015), “The kinds of Ya in today Persian language”. Fonoon-e Adabi. 6(2).Pp. 49-58 [In Persian].

    • Fillmore, Ch. J. & P. Kay (1993), “Construction grammar Coursebook.” Ms. University of California at Berkeley Department of Linguistics.

    • Fillmore, Ch. J. (1988). “The mechanisms of Construction Grammar”. BLS, 14. Pp 35-55.

    • Goldberg, A. (1995). Constructions: A Construction Grammar Approach to Argument Structure. Chicago: University of Chicago Press.

    • Kalbassi, I. (2012). The Derivational Structure of Word in Modern Persian (fifth ed.). Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies. [In Persian].

    • Moradi, E. & Gh. Karimi-Doostan (2011). “The Study of semantic contribution of -i Suffix in Persian”.Comparative Linguistic Research. 1(1).Pp. 93-114 [In Persian].

    • Nafari, M.H. (2015). The Analysis of Non-existent Possible Words and Its Application in Teaching of Persian Language to Non-Persian Speakers. M.A. Thesis in Linguistics, Shahid Beheshti University, Tehran .[In Persian].

    • Sadeghi, A. (1991). “Ways of word formation in modern Persian language (2)”. Danesh. 65.Pp.6-12. [In Persian].

    • Sadeghi, A. (1992a). “Ways of word formation in modern Persian language (7)”. Danesh. 72.Pp. 19-23. [In Persian].

    • Sadeghi, A. (1992b). “Ways of word formation in modern Persian language (8)”. Danesh. 74.Pp.22-29. [In Persian].

    • Sadeghi, A. (1993a). “Ways of word formation in modern Persian language (9)”. Danesh. 75.Pp. 9-15. [In Persian].

    • Sadeghi, A. (1993b). “Ways of word formation in modern Persian language (10)”. Danesh.  76.Pp. 15-23 .[In Persian].

    • Sadeghi, A. (1993c). “Ways of word formation in modern Persian language (12)”. Danesh.  79, 80.Pp.12-15 .[In Persian].

    • Tavakoli, N. & S. Sahebi (2010), “The suffix of ‘-i-‘: Its history and applications”. Linguistics and Khorasan Dielects. 2(2): 105-120 .[In Persian].




 

جستارهای زبانی
دوره 8، شماره 7
بهمن و اسفند 1396
صفحه 265-289