بررسی پاراتوپی در گفتمان ادبی عبدالحسین زرین‌کوب و لویی ماسینیون: روایت حلاج از شعلۀ طور تا مصائب حلاج

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دکتری زبان و ادبیات فرانسه، دانشکدۀ زبان‌ و ادبیات خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فرانسه، دانشکدۀ زبان‌ها و ادبیات خارجی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
دومینیک منگنو در حوزۀ تحلیل گفتمان ادبی، تعریفی تازه از روابط بین متن، نویسنده و جامعه می‌دهد. از دیدگاه منگنو، خلق یک اثر ادبی حاصل حضور نویسنده در پیرامکانی است که او آن را پاراتوپی می‌نامد. به عقیدۀ او، پاراتوپی شرط لازم برای پیدایش اثر ادبی و خلق ادبی شرط لازم برای هستی یافتن پاراتوپی است. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر پاراتوپی در گفتمان ادبی نویسندگانی است که به روایت زندگی شخصیتی واحد پرداخته‌اند. نظر به اهمیت جایگاه حلاج در عرصۀ عرفان اسلامی، وی موضوع متون بسیاری از نویسندگان بوده است. نویسندگانی نیز برای ابهام‌زدایی از آموزه‌ها و ادعاهای او به خلق روایت‌هایی از زندگی‌اش مبادرت ورزیده‌اند؛ در این بین، لویی ماسینیون و عبدالحسین زرین‌کوب در دو اثر مصائب حلاج و شعلۀ طور، با وجود بهره‌گیری از منابع و مآخذ یکسان و نیز توافق نسبی در باب حقانیت حلاج، گفتمان‌هایی به­غایت متفاوت از زندگی وی ارائه کرده‌اند. شناخت چرایی توجه این دو نویسنده به حلاج، با وجود داشتن ایدئولوژی‌های گوناگون و رویکردهای متفاوت به تاریخ‌نویسی و نیز چیستی تفاوت‌های روایی و گفتمانی این دو اثر، پرسشی است که مؤلفان تلاش کرده‌اند تا پاسخی برای آن بیابند. از این رو، در پژوهش حاضر، با نظر به رویکرد منگنوی پاراتوپیِ دو نویسنده و تجلی آن را در گفتمان‌های ادبی مذکور بررسی کرده­ایم تا به شناخت شرایط تکوین دو اثر و همچنین، از خلال درک تفاوت‌ها به خوانش روشن‌تری از آن‌ها نائل شویم.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


Decante Araya, Stéphanie (2008). «La paratopie créatrice: une relecture depuis les études de genre» in Lecture du genre n°3: La paratopie créatrice.
Hirt, Jean-Michel (2003). Les infidèles s'aimer soi-même comme un étranger. Paris: Editions Grasset & Fasquelle.
Jambet, Christian (1992). «La révélation d'un Islam autre» in Louis Massignon mystique en dialogue. Paris: Albin Michel.
Jambet, Christian (2009). Introduction à Louis Massignon (2009), Ecrits Mémorables. Paris: Editions Robert Lafont.
Keryell, Jacques (2008). Louis Massignon: de Bagdad au jardin d'une parole extasiée. Angers: Chez l’auteur.
Laude, Patrick (2001). Massignon intérieur. Lausanne: L'âge d'homme.
Madelénat, Daniel (1984). La biographie. Paris: Presses universitaires de France.
Maingueneau, Dominique (2004). Le discours littéraire. Paris: Armand Colin.
Mason, Herbert (1987). «Louis Massignon et El-Hallâj» in Présence de Louis Massignon réunis par Daniel Massignon. Paris: Editions Maisonneuve et larose.
Massignon, Louis (1975). La passion de Husayn Ibn Mansûr Hallâj. Paris: Gallimard.
Massignon, Louis (1983). «Les trois prières d'Abraham» in Parole donnée. Paris: Seuil.
Meesemaecker, Laure (2001). L'autre visage de Louis Massignon. Paris: Via Romana.
Todorov, Tzvetan (1968). Poétique. Paris: Editions du Seuil.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1365). دفتر روزها. تهران: علمی و معین.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1377). شعلۀ طور. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1374). نقش بر آب. تهران: سخن.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1353). نه شرقی نه غربی انسانی. تهران: امیرکبیر.
سجودی، فرزان و فائزه رودی (1389)، «بررسی تحول روایت: از روایت کلاسیک تا روایت پست‌مدرن»، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، جلد 1. شمارۀ 4. صص 155-171.
شلومیت ریمون ـ کنان (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر. ترجمۀ ابوالفضل حری. تهران: نیلوفر.
عرب یوسف آبادی، فائزه (1396). «تحلیل گفتمان انتقادی مکتوبات حلّاج بر مبنای الگوی لاکلائو و موف».
جستارهای زبانی. جلد 8. شمارۀ 6. صص 1-21.
یاحقی، محمدجعفر (1376). درخت معرفت: جشن‌نامۀ استاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب. به اهتمام علی اصغر محمدخانی. تهران: سخن.