قالب‌های نحوی ـ ساخت ‌‌اطلاعی مفعول مستقیم در زبان فارسی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان انگلیسی و دروس عمومی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران.
چکیده
مفعول مستقیم در زبان فارسی از طریق راهکارهای دستوریِ مشخصی در جمله نشانه‌گذاری می‌شود. در این مقاله، نخست به معرفی این راهکارهای دستوری می­پردازیم. از آن­جا که برخی از این راهکارها تنها در گونۀ محاوره‌ای رواج دارند، داده‌هایی را از فارسیِ گفتاری (و گهگاه فارسی نوشتاری) انتخاب می‌کنیم. سپس با به­‌کارگیری مفاهیم ساخت ­لایه‌ای بند و ساخت کانون به­عنوان دو حوزۀ مرتبط در دستور نقش و ارجاع به بازنمایی صوری این راهکارهای دستوری از طریق قالب‌های نحوی که دربرگیرندۀ مشخصه‌های ساخت­ اطلاعی نیز هستند، می­پردازیم. از رهگذر این پژوهش دریافت می­شود که تلقی محض مفعول مستقیم در مقام مبتدای ثانویه صرفاً به‌واسطۀ همراهی پس‌اضافۀ «را» (دبیرمقدم، 1384) ناصحیح بوده است و مفعول مستقیم از منظر ساخت ­اطلاعی، نه­تنها قابلیت حضور در ساخت پیش‌انگاره و طبیعتاً قرار گرفتن در مقام مبتدای جمله را داراست؛ بلکه از این حیث که حضور «را» تنها نشانۀ تشخیص‌پذیری مصداق مفعول در عالم مفروضات گوینده و شنونده است، امکان حضور مفعول مستقیم در ساخت کانونی جمله نیز مهیا می‌شود.



واژه‌های کلیدی: مفعول مستقیم، «را»، ساخت ­اطلاع، قالب نحوی، دستور نقش و ارجاع

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• بهرامی، فاطمه. (1396). »نشان‌داری رده‌شناختی مفعول«. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. ش 7 (13). صص 43-53.
• ----------- و والی رضایی. (1393). »تبیین دستوری نمایه‌سازی مفعول در زبان فارسی.« پژوهش‌های زبانی. ش 2 (11)، صص. 1-18.
• دبیرمقدم، محمد (1384). »پیرامون «را» در زبان فارسی«. تجدید چاپ‌شده در دبیرمقدم، م، پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی، صص.83-146، مرکز نشر دانشگاهی.
• راسخ‌مهند، محمد. (1382). قلب نحوی در زبان فارسی، رسالۀ دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
• ------------. (1389). »واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل«. پژو‌هش‌های زبان‌شناسی. ش. 2، صص. 75-85.
• شهیدی، نوشین. (1379). مبتداسازی در زبان فارسی با نگاهی نقشگرا، رسالۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
• صادقی، علی اشرف. (1349). »«را» در زبان فارسی امروز«. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، ش. (93). صص. 9-22.
• طیب، محمد تقی و والی رضایی. (1385). »ساخت اطلاع و ترتیب سازه‌های جمله«. دستور. ش. 2، صص. 3-19.
• فقیری، پگاه و پلت سامولیان. (1393). »جایگاه مفعول مستقیم: بررسی داده‌بنیاد«. مجموعه مقالات اولین همایش نحو و معناشناسی زبان‌های ایرانی. صص. 61-74.
• کریمی، سیمین. (1370). »نقدی بر مقاله «پیرامون را در زبان فارسی«. مجلۀ زبان‌شناسی. ش. 15-16، صص. 23-41.
• مدرسی، بهرام. (1386). ساخت اطلاع و بازنمایی آن در زبان فارسی. رسالۀ دکتری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
• مزینانی، ابوالفضل و شهلا شریفی، (1394). »بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در زبان فارسی و علل تحوّل آن«. جستار‌های زبانی، ش. 6 (4)، صص. 275-305.
• معزی پور، فرهاد. (1393). »نگاهی نقشگرا-ساختگرا به مفعول رایی و نمایه‌ای در زبان فارسی«. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. صص 1193-1212.
References:
• Bentley, D. (2008). “The interplay of focus structure and syntax”. In Van Valin, R (Ed.), Investigations of the Syntax-Semantics-Pragmatics Interface, 263-284. Amsterdam: John Benjamins.
• Butler, Ch. (2009). “Criteria of adequacy in functional linguistics”. Folia Linguistica 43 (1), 1-66.
• Chafe, W. (1987). “Cognitive constraints on information flow”. In Tomlin, R (Ed.) Coherence and Grounding in Discourse, 21-51. Amsterdam: John Benjamins.
• ------------. (1996). “Inferring identifiability and accessibility”. In Fretheim T. & Gundel, J (Eds), Reference and Referent Accessibility, 37-46. Amsterdam: John Benjamins.
• Creissels, D. (2001). “A typology of subject marker and object marker systems in African languages”. Paper presented at International Symposium: Typology of African Languages, Koln, 21-24 May.
• Faghiri, P. & Samvelian, P. (2014). “Constituent Ordering in Persian and the Weight Factor”. In Pinon, Ch. (Ed.), Empirical Issues in Syntax and Semantics, 215-232.
• Ganjavi, Sh. (2007). Direct Objects in Persian. Ph.D. dissertation, University of Southern California.
• Ghomeshi, J. (1996). Projection and Inflection: A study of Persian phrase structure. Ph.D. dissertation. University of Toronto.
• Givón, T. (1983). “Topic continuity in discourse: An introduction”. In Givón, T (Ed.), Topic Continuity in Discourse: A Quantitative Cross-language Study, 1-43. Amsterdam: John Benjamins.
• Haig, G. (2018). “The grammaticalization of object pronouns: Why differential object indexing is an attractor state”. Linguistics 56(4), 781–818.
• Haspelmath, M. (2013). “Argument indexing: A conceptual framework for the syntactic status of bound person forms”. In Bakker, D & Haspelmath, M (Eds.), Languages Across Boundaries, 197-226. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Iemmolo, G. & Klumpp, G. (2014). “Differential Object Marking: Theoretical and Empirical Issues”. Special Issue of Linguistics 52 (2). 271-279.
• Kamp, H. & Reyle, U. (1993). From Discourse to Logic. Hingham, MA: Kluwer.
• Karimi, S. (1989). Aspects of Persian Syntax, Specificity, and the Theory of Grammar. Ph.D. dissertation, University of Washington.
• ------------------.(2005). A Minimalist Approach to Scrambling: Evidence from Persian. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Lambrecht, K. (1986). Topic, Focus and the Grammar of Spoken French. Ph.D. dissertation, University of California, Berkeley.
• ------------------. (1994). Information Structure and Sentence Form: Topic, Focus, and the Mental Representation of Discourse Referents, Cambridge: CUP.
• ------------------. (2000). “When subjects behave like objects”. Studies in Language 24 (3), 611-682.
• ------------------. & Michaelis, L. (1998). “Sentence accent in information questions: Default and projection”. Linguistics & Philosophy 21(5), 477-544.
• Lazard, G. (1992). A Grammar of Contemporary Persian. Mazda Publisher.
• Rasekhi, V. (2018). Ellipsis and Information Structure: Evidence from Persian. Ph.D. dissertation, Stony Brook University.
• Rezai, V. (2003). A Role and Reference Grammar Analysis of Simple Sentences in Modern Persian (Farsi). Ph.D. dissertation, Isfahan University.
• Shokouhi, H. and Kipka, P. (2003). “A discourse study of Persian -ra”, Lingua 113 (10), 953-966.
• Van Valin, R. (2005). Exploring the Syntax-Semantics Interface, Cambridge: CUP.
• ----------------. & LaPolla, R. (1997). Syntax: Structure, Meaning and Function, Cambridge: CUP.
• -----------------. (2013). “Head-marking languages and linguistic theory”. In Bickel, B. Grenoble, L. Peterson, D. & Timberlake, A (Eds.), Language Typology and Historical Contingency, 91-124. Amsterdam: John Benjamins.