دانشجوی دکتری تخصصی فلسفۀ هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران.
چکیده
ویتگنشتاین متأخر عقیده دارد که زبان در شکلی نامحدود دارای انواعی است که این عدم محدودیت میتواند به بازیهای زبانی منجر شود. از منظر ویتگنشتاین متأخر، در یکی از این شکلهای بازی با زبان، زبان کلامی در بازشناسی ارتباط، نهتنها عامل بازنمایی اندیشه که در تعاریف گستردهتر و اجتماعی میتواند به نشانهای برای بیان تسلط قدرت بهشمار آید. بازتاب این تفکر را میتوان در گفتوگوی میان نیروهای مسلط در جامعه جستوجو کرد. در این گفتوگو قدرتی که از عامل زبان کلامی سود میجوید، بهمنزلۀ مرکز بازشناسی شده و میکوشد تفکر خود را بر حاشیهها تحمیل کند؛ اما در راستای همین بازی زبانی، مرکز همیشه ثابت نمیماند و حاشیهها به تناوب با جایگیری در مرکز سببساز واسازی آن میشوند. یکی از اشکالی که میتوان بازتاب این نظریه را در آن جستوجو کرد، شکل نمایشی تختحوضی بهمثابۀ یکی از گونههای نمایشهای آیینی ـ سنتی ایرانی است. در این شکل از نمایش ارباب نماینده و کنشگر جایگاه قدرت(مرکز) است که برتری قدرتمدارانۀ خود را در گفتوگو با سیاه شکل میدهد. سیاه نیز بهمنزلۀ تیپ حاشیهای جامعۀ سنتی، با تمهیداتی زبانی در مقابل مرکز/ ارباب مقاومتمیکند. این مقاله قصد دارد با مطالعۀ نمایشنامۀ بازی سلطان و سیاه، اثر علی نصیریان با روش توصیفی ـ تحلیلی پس از تعریف و تبیین نظریۀ بازیهای زبانی ویتگنشتاین متأخر، با پرداختن به کنش زبانی موجود در نمایش تختحوضی نشان دهد که چگونه انتقاد اجتماعی بهواسطۀ این انگاره شکل گرفته است و از سوی بازی حاشیه و مرکز در زبان کلامی بازنمایی میشود.
اکوان، محمد(1380)، ویتگنشتاین: زبان و فلسفه، نشریه دانشکده ادبیات و علوم اجتماعی دانشگاه تهران، شماره پیاپی 982
الام،کر(1386)، نشانهشناسی تئاتر و درام، ترجمه: فرزان سجودی، چاپ اول، تهران: نشر قطره
انصاری، محمدباقر(1387)، نمایش روحوضی زمینه،زمانه وعناصر خندهساز، چاپ اول ،تهران: نشر سورهمهر
آقاعباسی، یدالله(1391)، دانشنامه نمایش ایرانی/جستارهایی در فرهنگ و بوطیقای نمایش ایرانی، چاپ اول ،تهران،نشر قطره
آلن و تروی(1389)، ویتگنشتاین نظریه و هنر، ترجمه: فرزان سجودی، چاپ اول ، تهران: نشر فرهنگستان هنر
باقری، فارس(1392)، کارکرد و کاربرد زبان در فرایند نمایشنامه نویسی، چاپ اول ، تهران:نشر افراز
برسلر، چارلز(1389)، درآمدی بر نظریهها و روشهای نقد ادبی، ترجمه: مصطفی عابدینیفرد، چاپ اول ،تهران: نشر نیلوفر
بیضایی، بهرام(1379)، نمایش در ایران، چاپ اول ،تهران: نشر روشنگران
جی.لایکن، ویلیام(1392)،درآمدی به فلسفه زبان، ترجمه: ترجمه: میثم محمد امینی، چاپ اول تهران: نشر هرمس
دباغ، سروش(1387)، سکوت و معنا، جستارهایی در فلسفه ویتگنشتاین، چاپ اول ،تهران: نشر موسسه فرهنگی صراط
دباغ، سروش(1394)، زبان و تصویر جهان، مقولاتی در فلسفه ویتگنشتاین، چاپ اول ،تهران: نشر نی
زیور عالم، احسان، سجودی، فرزان(1396)، بررسی ساختار زبانی نمایشنامه های هملت داگ، مکبث کاهوت تام استوپارد از منظر ویتگنشتاین، نشریه نامه هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 14
ضیمران، محمد(1390)، میشل فوکو: دانش و قدرت، چاپ اول ،تهران: نشر هرمس
غریبپور، بهروز(1390)، تئاتر در ایران، چاپ اول ،تهران: نشر دفتر پژوهشهای فرهنگی
فتحعلیبیگی، داوود(1371)، لهجه کاکایی، مجموعه مقالات چهارمین جشنواره نمایشهای مذهبی- سنتی به کوشش لاله تقیان،تهران: نشر نمایش
گودرزی، سعید(1388)، ماهیت هنر نزد ویتگنشتاین، پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر سید موسی دیباج، دانشکده هنرهای کاربردی،دانشگاه هنر تهران
مالپاس، سایمون(1388)، ژان-فرانسوا لیوتار. ترجمه بهرنگ پورحسینی، چاپ اول ،تهران: نشر مرکز
میلز، سارا(1388)، گفتمان، ترجمه: فتاح محمدی، چاپ اول ، تهران: نشر هزاره سوم
میلز، سارا(1389)، میشل فوکو، ترجمه: داریوش نوری، چاپ اول ،تهران: نشر مرکز
ندرلو، بیت الله(1390)، نظریه بازی های زبانی ویتگنشتاین: یک نظرگاه فلسفی پست مدرن درباره زبان، نشریه غرب شناسی بنیادی،سال دوم، شماره اول
نصیریان، علی(؟)، بنگاه تئاترال، تهران:نشر؟
نصیریان، علی(1378)، بازی سلطان و سیاه، چاپ اول ،تهران: نشر امیرخانی
نوابخش مهرداد, کریمی فاروق (1388)، واکاوی مفهوم قدرت در نظریات میشل فوکو، نشریه مطالعات سیاسی، دوره 1، شماره 3
ویتگنشتاین، لودویگ(1383)، پژوهش های فلسفی، ترجمه : فریدون فاطمی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز
یوسفیان کناری، محمد جعفر، کیانیان، مجید(1394)، بررسی ضربانهای گفتوگویی و کارکردهای نمایشی آن در چهار نمایشنامه از محمد یعقوبی (با رویکردی به راهکارهای زبانبنیاد پل کاستانیو)، نشریه جستارهای زبانی، دوره ششم، شماره دوم
شهبازی,رامتین . (1399). سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین بهمثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاهبازی. جستارهای زبانی, 11(2), 235-256.
MLA
شهبازی,رامتین . "سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین بهمثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاهبازی", جستارهای زبانی, 11, 2, 1399, 235-256.
HARVARD
شهبازی,رامتین. (1399). 'سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین بهمثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاهبازی', جستارهای زبانی, 11(2), pp. 235-256.
CHICAGO
رامتین شهبازی, "سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین بهمثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاهبازی," جستارهای زبانی, 11 2 (1399): 235-256,
VANCOUVER
شهبازی,رامتین. سازوکار «بازی زبانی» ویتگنشتاین بهمثابۀ نقد اجتماعی قدرت در نمایش آیینی – سنتی سیاهبازی. جستارهای زبانی, 1399; 11(2): 235-256.