اعتبارِ شخصی تاریخ‌نگار به‌مثابۀ یک عامل بلاغی (مطالعۀ موردی: تاریخِ فتوحاتِ شاهی)

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
یکی از مباحث اصلی در تاریخ‌نگاری میزان اعتبار شخصی و مرجعیت تاریخ‌نگار است. اهمیت این امر از آنجاست که هر چه میزان اعتبارِ شخصی تاریخ‌نگار بالاتر باشد، میزان اقناعِ مخاطب به­طبع آن بالاتر می‌رود. در این جستار میزانِ تأثیرگذاری تاریخ‌نگار در اقناعِ مخاطب و شیوه‌ها و تمهیداتِ بلاغی و زبانی که به اعتبارِ سخنِ تاریخ‌نگار در جهت باورپذیریِ بیشترِ مخاطب به کار گرفته می‌شده است، موردِ بررسی قرار خواهد گرفت. در این مقاله با به­کارگیری روشِ نقدِ نو ـ ارسطویی برآنیم تا اعتبارِ شخصیِ تاریخ‌نگار و راهبردهایی را که تاریخ‌نگار برای بالا بردن اعتبارِ شخصیِ خود به­کار می­برده است، نشان دهیم. از آنجایی که یکی از کارکردهای متن‌های تاریخی در راستای تحکیم و تثبیت حکومت­‌ها نوشته می‌شوند، این متن‌ها آوردگاه استفاده از تمهیداتِ بلاغی و زبانی‌اند. تاریخِ فتوحاتِ شاهی اثرِ امینیِ هروی به­دلیلِ اینکه از نخستین تاریخ‌های نوشته­شده و مؤثر در شکل‌گیری دولت و ایدئولوژی صفویان است، انتخاب شد، چراکه نقش و اعتبارِ شخصیِ تاریخ‌نگار و شیوه‌های اقناع‌گری وی بسیار اهمیت دارد.


کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع فارسی
ابن بزّاز، صفوه الصفا، مقدمه و تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، چاپ دوم، انتشارات زریاب، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، تصحیح دکتر محمدرضا نصیری، چاپ اوّل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، دست‌نویس شماره 79106، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
صفا، ذبیح الله(1386)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد جهارم، چاپ دوازدهم، انتشارات فردوس، تهران.
خواندمیر(1380)، حبیب‌السیّر، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی و مقدمه استاد جلال‌الدین همایی، جلد چهارم، چاپ چهارم، انتشارات خیام، تهران.
عمارتی‌مقدم، داوود(1395)، بلاغت از آتن تا مدینه، بررسی تطبیقی فن خطابۀ یونان باستان و رم باسان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری، چاپ اول، نشر هرمس، تهران.
میچل، کالین(1397)، سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی: قدرت، دیانت، بلاغت، ترجمه حسن افشار، نشر فرهنگ جاوید، چاپ اول، تهران.
مانزلو، آلن (1394)، واساختِ تاریخ، ترجمه‌ی مجید مرادی سه ده، پژوهشکده‌ی تاریخِ اسلام، چاپ اوّل، تهران.
والش، دبلیو اچ(1363)، مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی تاریخ، ترجمه‌ی ضیاءالدّین علایی طباطبایی، مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران.
منابع فارسی
ابن بزّاز، صفوه الصفا، مقدمه و تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، چاپ دوم، انتشارات زریاب، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، تصحیح دکتر محمدرضا نصیری، چاپ اوّل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، دست‌نویس شماره 79106، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
صفا، ذبیح الله(1386)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد جهارم، چاپ دوازدهم، انتشارات فردوس، تهران.
خواندمیر(1380)، حبیب‌السیّر، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی و مقدمه استاد جلال‌الدین همایی، جلد چهارم، چاپ چهارم، انتشارات خیام، تهران.
عمارتی‌مقدم، داوود(1395)، بلاغت از آتن تا مدینه، بررسی تطبیقی فن خطابۀ یونان باستان و رم باسان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری، چاپ اول، نشر هرمس، تهران.
میچل، کالین(1397)، سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی: قدرت، دیانت، بلاغت، ترجمه حسن افشار، نشر فرهنگ جاوید، چاپ اول، تهران.
مانزلو، آلن (1394)، واساختِ تاریخ، ترجمه‌ی مجید مرادی سه ده، پژوهشکده‌ی تاریخِ اسلام، چاپ اوّل، تهران.
والش، دبلیو اچ(1363)، مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی تاریخ، ترجمه‌ی ضیاءالدّین علایی طباطبایی، مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران.
منابع فارسی
ابن بزّاز، صفوه الصفا، مقدمه و تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، چاپ دوم، انتشارات زریاب، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، تصحیح دکتر محمدرضا نصیری، چاپ اوّل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
امینیِ هروی، فتوحاتِ شاهی، دست‌نویس شماره 79106، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
صفا، ذبیح الله(1386)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد جهارم، چاپ دوازدهم، انتشارات فردوس، تهران.
خواندمیر(1380)، حبیب‌السیّر، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی و مقدمه استاد جلال‌الدین همایی، جلد چهارم، چاپ چهارم، انتشارات خیام، تهران.
عمارتی‌مقدم، داوود(1395)، بلاغت از آتن تا مدینه، بررسی تطبیقی فن خطابۀ یونان باستان و رم باسان و بلاغت اسلامی تا قرن پنجم هجری قمری، چاپ اول، نشر هرمس، تهران.
میچل، کالین(1397)، سیاست‌ورزی در ایران عصر صفوی: قدرت، دیانت، بلاغت، ترجمه حسن افشار، نشر فرهنگ جاوید، چاپ اول، تهران.
مانزلو، آلن (1394)، واساختِ تاریخ، ترجمه‌ی مجید مرادی سه ده، پژوهشکده‌ی تاریخِ اسلام، چاپ اوّل، تهران.
والش، دبلیو اچ(1363)، مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی تاریخ، ترجمه‌ی ضیاءالدّین علایی طباطبایی، مؤسسه‌ی انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، تهران.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق‌های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3 (پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش‌های مبتنی بر خطابه‌ی باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسیِ چالش‌های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی3، بهار و تابستان 1396.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق‌های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3 (پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش‌های مبتنی بر خطابه‌ی باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسیِ چالش‌های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی3، بهار و تابستان 1396.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق‌های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3 (پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش‌های مبتنی بر خطابه‌ی باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسیِ چالش‌های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی3، بهار و تابستان 1396.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق‌های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3 (پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش‌های مبتنی بر خطابه‌ی باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسیِ چالش‌های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی3، بهار و تابستان 1396.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق‌های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3 (پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش‌های مبتنی بر خطابه‌ی باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسیِ چالش‌های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی3، بهار و تابستان 1396.
چهارسوقی امین، تینا و سید علی اصغر سلطانی و محمد جواد حجازی، «رتوریک سیاسی و الگویابی پارلمانی در نطق های عمومی فراکسیون امید و ولایت»، جستارهای زبانی، د10، ش 3(پیاپی 51)، مرداد و شهریور 1398، صص 213-239.
احمدی، محمد و تقی پورنامداریان، «معرفی روش های مبتنی بر خطابه باستان در نقد رتوریکی کتاب مقدس و بررسی چالش های به کارگیری آنها در مطالعات نامه به عبرانیان»، نقد و نظریه ادبی، سال دوم، دوره اول، پیاپی 3، بهار و تابستان 1396.
منابع لاتین
Aristotle. Aristotle on Rhetoric: A Theory of Civic Discourse. Translated by George A. Kennedy. New York, 1991.
Black, Edwin. (1965) Rhetorical Criticism a Study in Method, The Macmillan Company, New York Collier-Macmillan Limited, First Publish, London.
Christopher Gill (1984). The Ēthos/Pathos Distinction in Rhetorical And Literary Criticism. The Classical Quarterly, 34, pp 149‌166 doi:10.1017/
S0009838800029396.
Thomas E. Corts (1968) The derivation of ethos, Speech Monographs,
35:2, 201-202, DOI: 10.1080/03637756809375583.
Foss, Sonja K. (2009) Rhetorical Criticism: Exploration and Practice, Waveland Press, Fourth Edition.
J. A. Hendrix (1968) In defense of neo‐Aristotelian rhetorical criticism, Western Speech, 32:4, 246-252.DOI:10.1080/10570316809389579.
James S. Baumlin "Ēthos" Encyclopedia of Rhetoric. Ed. Thomas O. Sloane. © 2006 Oxford University Press. Encyclopedia of Rhetoric: (e-reference edition). Oxford University Press. The Midnight University. 16 February 2007 http://www.oxford-rhetoric.com/entry?entry=t223.e92.
Jasinski, James. (2001) Sourcebook on Rhetoric, Key Concepts in Contemporary Rhetorical Studies, Sage Publications, London.
Thomas E. Corts (1968) The derivation of ethos, Speech Monographs,
35:2, 201-202, DOI: 10.1080/03637756809375583.
S. Michael Halloran (1982) Aristotle's concept of ethos, or if not his somebody else's, Rhetoric Review, 1:1, 5863, DOI: 10.1080/07350198209359037.
Manslow, Alun (2000) The Routledge Companion to Historical Studies, Routledge, London and New York.
Manslow, Alun (2002) Objectivity and the writing of History, in History of European Ideas 28, pp 43-50.
Mandelbaum, Maurice (1977) The Anatomy of Historical Knowledge, The Johns Hopkins University Press Baltimore and London.
Newall,Paul (2009) "Historiographic Objectivity", in A companion to the Philosophy of History and Historiography, Edited by Aviezer Tucker, Blackwell Publishing Ltd.
Wisse, Jakob. (1989) Ethos and Pathos from Aristotle to Cicero. Amesterdam.
Wichelns, Herbert A. (1962) " The Literary Criticism of Oratory," in Studies Rhetoric and Public Speaking in Honor of James A. Winams, ed. A. M. Drummond, New York.