از الزام تا نیاز ذاتی: «باید» در زبان‌های ایرانی غربی نو

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانش‌آموختۀ دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران و آنتورپ، آنتورپ، بلژیک
2 دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
چکیده
هدف این مقاله بررسی ‌وجه‌نماییِ عناصرِ معادل «باید» در تعدادی از زبان‌های ایرانی غربی نو (شامل بلوچی، تاتی، سمنانی، فارسی، کردی، کهنگی، گراشی، گیلکی، لری، وفسی و هورامی)، ارائۀ نقشۀ معنایی و همچنین رده‌بندی این زبان‌ها بر مبنای یک واحد وجه‌نماست. بررسی‌ها نشان داد که برخی از این زبان‌ها (بلوچی گونۀ بم‌پشت و هورامی گونۀ هورامان تخت)، از عنصر قیدی، و حتی در یک مورد (کَهنگی)، از دو فعل کمکی مستقل برای بیان مفاهیم معادل «باید» ‌بهره می‌برند. افزون بر این، رده‌بندی زبان‌ها با توجه به یک ویژگی معنایی، روی پیوستاری تنظیم می‌شود که در آن زبان‌ها به برخی از زبان‌های دیگر نزدیک‌تر و از برخی دیگر دورتر هستند و این خلاف رده‌بندی‌های متداول آن‌ها بر اساس مشخصه‌های نحوی ـ ساخت­واژی است که در آن‌ها زبانی یا عضو یک شاخه هست یا خیر. به علاوه، مشخص شد که تمامیِ عناصر موردبحث، در کنارنقش وجه‌نمای تصمیمی (از نوع الزام و امکان) و وجه‌نمای معرفتی (تنها از نوع امکان) مسئولیت انتقال مفاهیم مربوط به نیازِ مشارک ـ ذاتی، الزام مشارک ـ تحمیلی و الزام موقعیتی را (به­منزلۀ زیر مجموعۀ وجه‌نمایی پویا)، بر عهده دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• اخلاقی، فریار (1386). «بایستن، شدن، توانستن: سه فعل وجهی در فارسی امروز». نامۀ فرهنگستان (ویژه نامۀ دستور). د3. صص82-132.
• اُرانسکی، یوسف.م (1386) [1979]. زبان‌های ایرانی. علی اشرف صادقی. تهران: انتشارات سخن.
• پورهادی، مسعود (1396). توصیف ساختمان فعل و مصدر در زبان گیلکی. رشت: فرهنگ ایلیا.
• حسن‌دوست، محمد. (1393). فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• حق‌شناس. علی‌محمد، حسین سامعی، سیدمهدی سمایی و علاءالدین طباطبایی (1387). دستور زبان فارسی. تهران: نشر مدرسه.
• رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• رضایی، حدائق (1388). وجهیت و زمان دستوری در زبان فارسی: با تأکید بر فیلم نامه‌های فارسی. رسالۀ دکتری رشتۀ زبان‌شناسی همگانی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
• سبزعلی‌پور. جهاندوست (1391). بررسی تطبیقی ساخت فعل در گویش‌های تاتی، تالشی و گیلکی. رشت: دانشگاه گیلان.
• کوه‌کن، سپیده (در حال نگارش). رده‌شناسی وجه‌نمایی در زبان‌های ایرانی غربی نو. رسالۀ دکتری. دانشگاه تربیت مدرس و آنتورپ. تهران و آنتورپ.
• مرادی، روناک (1391). وجه‌نمایی و وجه در کردی سورانی: رویکردی نحوی و معنایی. رسالۀ دکتری. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
• نغزگوی کهن، مهرداد و زانیاز نقش‌بندی (1395). «بررسی افعال وجهی در هورامی». جستارهای زبانی. ش3. صص223-243.
References
• Butler, Jonny (2003). “A minimalist Treatment of Modality”. Lingua, 113. 967-996.
• Byloo, Peter and Jan Nuyts (2014). “Meaning Change in the Dutch Core Modals: (Inter)Subjectification in a Grammatical Paradigm”. Acta Linguistica Hafniensia. Vol. 46, No. 1, 85-116.
• Dryer, Matthew.S (1992). “The Greenbergian Word Order Correlations”. Language, Vol. 68, No. 1, pp 81-138.
• Greenberg, Joseph. H (1963). “Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements”. In Universals of Language, by Joseph Greenberg (ed). 73-113. Cambridge, MA: MIT Press.
• Koohkan, Sepideh and Jan Nuyts [in prep]. “Grammaticalization and (inter)subjectification in a few Iranian modals: A paradox resolved by Dutch”.
• Moravcsik, Edith A (2011). “Explaining Language Universals”. In The Oxford Handbook of Typology, by Jea Jung Song (ed). Oxford: Oxford University Press.
• Narrog, Heiko (2012). Modality, Subjectivity, and Semantic Change: A Cross-Linguistic Perspective. Oxford and New York: Oxford University Press
• Nuyts, Jan and Pieter Byloo (2015). “Competing Modals: Beyond (inter)subjectification”. Diachronica 32:1. 34-68.
• Nuyts, Jan (2001). Epistemic Modality, Language and Conceptualization: A Cognitive-Pragmatic Perspective. Amsterdam: John Benjamin.
• _________ (2005). “The Modal Confusion: On terminology and the concepts behind it”. In Modality: Studies in form and function. Alex Klinge & Henrik H. Muller (eds). 5-38. London: Equinox.
• _________ (2016). “Analyses of the modal meanings”. In The Oxford Handbook of Modality and Mood, by Jan Nuyts and Johan Van der Auwera (eds). 31-49. Oxford: Oxford University Press.
• _________ [in prep]. Modality in Mind.
• Palmer, Frank. R (1979). Modality and the English Modals. London: Longman.
• ______________ (1999). Mood and Modality: Basic Principles. In Concise Encyclopedia of Grammatical Categories, by K. Brown and J. Miller (eds.). Oxford: Elsevier Science Ltd.
• ______________ (2001). Mood and modality. 2nd edition. Cambridge: CUP.
• Rastorgueva, Vera S, Azma A. Kerimova, Akhmed K. Mamedzade, L.A. Pireiko and D.I. Edel’man (2012). The Gilaki Language. English translation. Ronald M. Lockwood. Acta Universitatis Upsalliensis: Studia Iranica Upsaliensia.
• Taleghani, Azita H (2008). Modality, Aspect and Negation in Persian. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Van der Auwera, Johan and Vladimir A. Plungian. (1998). “Modality’s Semantic Map”. Linguistic Typology 2. 79-124.
• ________________ and Ann Arbor (1989). “New West Iranian”. In Compendium Linguarum Iranicarum, by Rudiger Schmitt (ed). Germany: Dr. Ludwig Reichert Verlag.
• _________________ (2009). The Iranian Languages. . London and New York: Routledge