مفهوم‌سازی «ترس» در زبان قرآن کریم: رویکرد شناختی

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 پژوهشگر پسا دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
10.48311/LRR.16.6.5
چکیده
پژوهش حاضر به بررسی چگونگی مفهوم‏سازیِ استعاره‏های مفهومی «ترس» در قرآن می‏پردازد. استعارۀ مفهومی از مباحث مهم در زبان شناسی شناختی است، در این رویکرد اعتقاد بر این است که استعاره پدیده‌ای شناختی است و آنچه در زبان ظاهر می‌شود تنها نمودِ این پدیدۀ شناختی است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی حوزه‏‏های مبدأیی که در قرآن ترس بر مبنای آن مفهوم‏سازی شده‌اند، می‏کوشد به نگرش قرآن درخصوص این عاطفه دست یابد. به منظور دستیابی به این هدف پیکره‏ای متشکل از 607 آیه که دربردارندۀ مفهومِ ترس بودند جمع‌آوری شد، سپس از طریق تحلیل شناختی، 18 نام‌نگاشت شناسایی شد. دو طرحوارۀ نیرو و حرکت به عنوان حوزۀ مبدأ، در مفهوم‏سازی «ترس» در قرآن نقش عمده ایفا می‌کنند. در مفهوم‏سازی بر مبنای حرکت، کنش‏های رفتاری و فیزیولوژیک در افراد در مواجهه با نیروی بیرونی بیانگر عدم کنترل ایشان و مغلوب شدن در برابر نیروی بیرونی است که در اکثر موارد از اساسِ مجازی برخوردار است، در مقابل در مفهوم‏سازی ترس بر مبنای طرحوارۀ نیرو، حضور انواع نیروها ازجمله فشار، انسداد و تغییر مسیر در مواجهه با نیروی بیرونی بیانگر واکنش ارادی افراد در غلبه بر نیروی بیرونی است از این روست که قرآن در راستای هدف هدایتی خود در بسیاری از موارد در قالب امری و ضمن مأمور کردن انبیا از مخاطبان خود خواسته است که با نیروی برآمده از ترس ـ عظمت الهی به مقابله با نیروهای بیرونی غیرالهی بپردازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


·      قرآن کریم
·      ابن عاشور، م. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌جا: بی‌نا.
·      ابن فارس، ا. (1404ق). مقاییس معجم مقاییس اللغه. چاپ اول،تهران،انتشارات علوم اسلامی
·           ابن عاشور، م. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بی‌جا: بی‌نا.
·           ابن فارس، ا. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. تهران: انتشارات علوم اسلامی.
·           ابن منظور، م. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
·           ابن هشام الانصاری، ع. (1378ق). مغنی اللبیب. تهران: مؤسسه الصادق.
·           ابوحیان، م. (1420ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
·           افراشی، آ. (1395). مبانی معناشناسی شناختی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
·           انصاریان، ح. (1383). ترجمۀ قرآن. قم: اسوه.
·           ایزوتسو، ت. (1388). خدا و انسان در قرآن (ترجمه ا. آرام، چاپ ششم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
·           آبادی، ف. (1400). مفهوم‌سازی شیطان/ابلیس در نظام هدایت/ضلالت بر مبنای مقوله حرکت. زبان‌پژوهی، 40، 257285.
·           آیتی، ع. (1374). ترجمۀ قرآن. تهران: سروش.
·           پاکتچی، ا. (1397). چندمعنایی مادۀ «نذر» در قرآن. فصلنامۀ زبان قرآن و تفسیر، 13، 91106.
·           تیلیش، پ. (1375). پویایی ایمان (ترجمۀ ح. نوروزی). تهران: انتشارات حکمت.
·           ثقفی، ع. و همکاران (1401). مفهوم‌سازی استعاری شجاعت در متون معاصر زبان فارسی و انگلیسی. جستارهای زبانی، 2(68)، 691716.
·           جانسون، م. (1397). بدن در ذهن (ترجمۀ ج. میرزابیگی). تهران: آگاه.
·           جوهری، ا. (1404). الصحاح. بیروت: دارالعلم.
·           راغب اصفهانی، ح. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
·           رضایی اصفهانی، م. (1383). ترجمۀ قرآن. قم: دارالفکر.
·           ریکور، پ. (1386). استعاره و ایجاد معنای جدید در زبان قرآن (ترجمۀ ح. نقوی). معرفت، 120.
·           زمخشری، م. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب العربی.
·           سعیدی روشن، م. (1383). تحلیل زبان قرآن و روش‌های فهم آن. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
·           شرف‌زاده، م. و زارع، ا. (1391). بررسی شناختی مفهوم استعاری ترس در زبان فارسی. مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، 280، 400408.
·           صراحی، م. (1391). بررسی مقابله‌ای استعاره در زبان‌های فارسی و انگلیسی براساس نظریۀ استعاره‌های مفهومی (پایان‌نامۀ دکتری). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
·           طباطبائی، م. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
·           عامری، ح. و همکاران (1398). بررسی مقابله‌ای طرحواره‌های تصوری در اشعار حافظ و اشعار سهراب سپهری. فصلنامۀ جستارهای زبانی، 2(50)، 201223.
·           فخرالدین رازی، م. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
·           فراهیدی، خ. (1410ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
·           کووچش، ز. (1393). مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره (ترجمۀ ش. پورابراهیم). تهران: سمت.
·           کووچش، ز. (1395). زبان، ذهن و فرهنگ (ترجمۀ ج. میرزابیگی). تهران: آگاه.
·           کووچش، ز. (1396). استعاره‌ها از کجا می‌آیند (ترجمۀ ج. میرزابیگی). تهران: آگاه.
·           گلفام، ب.، و بهرامی‌خورشید، س. (1386). نگاهی شناختی به مفهوم سببیّت در زبان فارسی. پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، 55، 3762.
·           لیکاف، ج. و جانسون، م. (1395). استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. تهران: نشر علم.
·           مصطفوی، ح. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
·           مکارم شیرازی، ن. (1373). ترجمۀ قرآن. قم: دارالقرآن الکریم.
·           ملکیان، م. (1391). بررسی استعارۀ احساس در گفتار روزمره: مطالعۀ موردی شهر تهران (پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد). تهران: دانشگاه الزهرا (س).
·           مولودی، ا. و کریمی، غ. (1396). رویکرد پیکره‌بنیاد به استعاره‌های شناختی در زبان فارسی: مطالعۀ حوزۀ مقصد ترس. فصلنامۀ هنر و زبان، 4، 740.
·           الهی قمشه‌ای، م. (1380). ترجمۀ قرآن. قم: انتشارات فاطمه الزهرا.
·           یاسری، م. (1415ق). ترجمۀ قرآن. قم: بنیاد فرهنگی امام مهدی.
·       Abadi, F. (2021). Conceptualization of Satan/Iblis in the guidance /deviation system based on the category of motion. Zaban-Pazhuheshi Journal, 40, 257–285. [In Persian].
·       Abu Hayyan, M. (1420). Al-Bahr al-Muḥīṭ fī al-Tafsīr. Dār al-Fikr. [In Arabic].
·       Afrashi, A. (2016). Foundations of cognitive semantics. Institute for Humanities and Cultural Studies. [In Persian].
·       Amiri, H., et al. (2019). A comparative study of conceptual schemas in Hafez’s and Sohrab Sepehri’s poems. Linguistic Essays, 2(50), 201–223. [In Persian].
·       Ansah, G. N. (2014). Culture in embodied cognition: Metaphorical/Metonymic conceptualization of FEAR in Akan and English. Journal of Metaphor & Symbol, 29, 44–58.
·       Ansarian, H. (2004). Translation of the Qur’an. Osveh Publications. [In Persian].
·       Ayati, A. (1995). Translation of the Qur’an. Soroush Publications. [In Persian].
·       Elahi Qomshe’i, M. (2001). Translation of the Qur’an. Fatemeh Zahra Publications. [In Persian].
·       Evans, V., & Green, M. (2007). Cognitive linguistics: An introduction. Edinburgh University Press.
·       Fakhr al-Din al-Razi, M. (2000). Mafatih al-Ghayb (3rd ed.). Dār Ihya’ al-Turath al-‘Arabi. [In Arabic].
·       Farahidi, K. (2013). Kitab al-‘Ayn (1st ed.). Dar al-Qalam. [In Arabic].
·       Golfam, B., & Bahrami-Khorshid, S. (2007). A cognitive perspective on causativity in Persian. Humanities Research Journal, 55, 37–62. [In Persian].
·       Grady, J. (1997). Foundations of meaning: Primary metaphor and primary sense [Doctoral dissertation, University of California at Berkeley].
·       Ibn Ashur, M. (n.d.). Al-Tahrir wa al-Tanwir. [Publisher information missing]. [In Arabic].
·       Ibn Faris, A. (1983). Mu‘jam Maqāyīs al-Lughah. Islamic Sciences Publishing. [In Arabic].
·       Ibn Hisham al-Ansari, A. (1999). Mughni al-Labīb. Al-Sadiq Institute. [In Arabic].
·       Ibn Manzur, M. (1993). Lisān al-‘Arab. Dār Sādir. [In Arabic].
·       Izutsu, T. (2009). God and man in the Qur’an (A. Aram, Trans.; 6th ed.). Sherkat-e Sahami Enteshar. [In Persian].
·       Johari, A. (1404). Al-Sihah. Dār al-‘Ilm. [In Persian].
·       Johnson, M. (2018). The body in the mind (J. Mirzabeigi, Trans.). Agah.
·       Kövecses, Z. (2000). Metaphor and emotion: Language, culture, and body in human feeling. Cambridge University Press.
·       Kövecses, Z. (2014). A practical introduction to metaphor (Shirin Pour-Ebrahim, Trans.). SAMT. [In Persian].
·       Kövecses, Z. (2016). Language, mind, and culture (J. Mirzabeigi, Trans.). Agah. [In Persian].
·       Kövecses, Z. (2017). Where do metaphors come from (J. Mirzabeigi, Trans.). Agah.
·       Lakoff, G., & Johnson, M. (2016). Metaphors we live by. Nashr Elm. [In Persian].
·       Langacker, R. W. (2008). Cognitive grammar: A basic introduction. Oxford University Press.
·       Makarem Shirazi, N. (1994). Translation of the Qur’an. Dār al-Qur’an al-Karim. [In Persian].
·       Malinowski, B. (1960). A scientific theory of culture. Oxford University Press.
·       Malkiyan, M. (2012). A study of the metaphor of emotion in everyday speech: A case study of Tehran [Master’s thesis, Alzahra University]. [In Persian].
·       Moloodi, A., & Karimi, G. (2017). A corpus-based approach to cognitive metaphors in Persian: A study of the domain of fear. Art & Language Journal, 4, 7–40. [In Persian].
·       Mustafawi, H. (1981). Al-Tahqiq fi Kalimat al-Qur’an al-Karim. Translation and Publication Bureau. [In Persian].
·       Orel, V., & Stolbova, O. (2016). Hamito-Semitic etymological dictionary. Brill.
·       Oster, U. (2012). ANGST and FEAR in contrast: A corpus-based analysis of emotion concepts in cognitive linguistics between universality and variation. Cambridge Scholars Publishing.
·       Pakatchi, A. (2018). Polysemy of the root “Nazar” in the Qur’an. Qur’anic Language and Exegesis Journal, 13, 91–106. [In Persian].
·       Raghib Isfahani, H. (1991). Al-Mufradāt fī Gharīb al-Qur’an. Dār al-‘Ilm al-Dar al-Shamiyah. [In Arabic].
·       Rezaei Isfahani, M. (2004). Translation of the Qur’an. Dār al-Fikr. [In Persian].
·       Ricoeur, P. (2007). Metaphor and the creation of new meaning in the Qur’anic language (H. Naqavi, Trans.). Ma’refat Journal, 120. [In Persian].
·       Riemer, N. (2010). Introducing semantics: Cambridge introductions to language and linguistics. Cambridge University Press.
·       Saeedi Roshan, M. (2004). Analysis of the language of the Qur’an and methods of understanding it. Institute for Culture and Islamic Thought. [In Persian].
·       Saqafi, A., et al. (2022). Metaphorical conceptualization of courage in contemporary Persian and English texts. Linguistic Essays, 2(68), 691–716. [In Persian].
·       Sarahi, M. (2012). A comparative study of metaphor in Persian and English based on conceptual metaphor theory [Doctoral dissertation, University of Isfahan]. [In Persian].
·       Sharafzadeh, M., & Zare, A. (2012). A cognitive study of the metaphorical concept of fear in Persian. Collected Papers of Allameh Tabataba’i University, 280, 400–408. [In Persian].
·       Tabatabai, M. (1417). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur’an (5th ed.). Islamic Publications Office, Society of Seminary Teachers of Qom. [In Persian].
·       Tilisch, P. (1996). Dynamics of faith (H. Norouzi, Trans.). Hekmat Publications. [In Persian].
·       Weiguan, D., & Jinglin, M. (2008). A contrastive analysis of fear metaphors between English & Chinese. Journal of Taizhou University. [In Persian].
·       Yaseri, M. (1415). Translation of the Qur’an. Imam Mahdi Cultural Foundation. [In Persian].
·       Zamakhshari, M. (1407). Al-Kashshaf ‘an Ḥaqā’iq Ghawāmidh al-Tanzil. Dār al-Kitāb al-‘Arabī. [In Arabic].