نشانه معناشناسی زاویۀ دید در داستان «صیاد و عفریت» از مجموعه روایت‌های «هزار و یک شب»

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کوثر بجنورد
2 گروه آموزش زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، صندوق پستی: 889-14665، تهران، ایران
چکیده
زاویۀ دید به عنوان مهمترین وجه ساختار روایی، پنجره­ای است که خواننده از طریق آن، صحنه­های مختلف داستان و رفتار شخصیت­ها را می­نگرد. نویسنده یا گفته­پرداز، به فراخور هدف و مهارت خود، از شگردهای مختلف زاویۀ دید در روایت استفاده می­کند. مقالۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به مطالعۀ زاویۀ دید در حکایت «صیاد و عفریت» و حلقه­های روایی وابسته به آن در مجموعه داستانی «هزار و یک شب» می­پردازد. در این مسیر از الگوی ژاک فونتنی نشانه­معناشناس معاصر استفاده شده است. وی انواع زاویۀ دید کاربردی را در گفتمان «جهان‎شمول، تسلسلی، گزینشی، جزءنگر، موازی و رقابتی» می­شمارد. بر این اساس، پژوهش به این پرسش پاسخ می­دهد که گفته­پرداز در حکایت صیاد و عفریت از کدام زاویه­های دید شناختی و چگونه استفاده کرده است؟ یافته‏های پژوهش نشان می‏دهد که نویسنده با هر زاویۀ دید و چرخش آن، به معناآفرینی جدید و صورتی نو در داستان می­پردازد تا تأثیرگذاری بیشتری در ساختار و رسیدن به معنا و هدف داشته باشد. وی از گونه‎های مختلف زاویۀ دید شناختی بر اساس غایت­مندی استفاده کرده اما «جهان‎شمول»، به اقتضای دانای کل بودن راوی و بهره­مندی از تکنیک وصف، بیش‏ترین بسامد را در حکایت مذکور و حلقه­های روایی آن داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ـ قرآن کریم
ـ ألف لیلة ولیلة (2008). بیروت: دار صادر، الطبعة الثانیة، المجلد الأول، الطبعة الأولی: 1999.
ـ ایرانی، ناصر (1380). هنر رمان، تهران؛ نشر آبانگاه، چاپ اول.
ـ بی‎نیاز، فتح‎الله (1388). درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، تهران: افزار، چاپ دوم.
ـ پراندوجی، نعیمه، نصیحت، ناهید (1397). نشانه‎معناشناسی فرایند تنش در ایمان آوردن ملکۀ سبا، جستارهای زبانی، د9، ش 3 (پیاپی 45)، ص 35 ـ 61.
ـ پینالت، دیوید (1389). شیوه‏های داستان‎پردازی در هزار و یک شب، ترجمه فریدون بدره‎ای، تهران: هرمس، چاپ اول
ـ تمیم‌داری، احمد (1372). جستاری در هزار و یک شب، ادبیات داستانی، سال اول، شهریور، شمارة 11، صص 22 و23.
ـ ثمینی، نغمه (1379). عشق و شعبده‎بازی (پژوهشی در هزار و یک شب) تهران: نشر مرکز، چاپ اول
ـ جلالی طحان، زهرا و خلیل اللهی، شهلا (1395). نشانه‎معناشناسی زاویه‎های دید در داستان صلح بر اساس نظریۀ ژاک فونتنی، دوماهنامۀ جستارهای زبانی، د7، ش 1 (پیاپی 29) فروردین و اردیبهشت، صص 1 ـ 16
ـ داد، سیما (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
ـ حسینی، نجمه و صرفی، محمدرضا (1389). بررسی وجوه روایتی در روایت‎های هزار و یک شب، نشریة ادب و زبان، دورة جدید، شمارة 27 (پیاپی 24)، بهار.
ـ رفعت‎خواه، فاطمه و علوی مقدم، مهیار (1399). تحلیل نشانه ـ معناشناسی زاویۀ دید در منظومۀ عاشقانۀ ورقه و گلشاه عیوقی، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال 18، شمارۀ 34، بهار و تابستان، صص 143 ـ 164.
ـ زختاره، حسن (1397). بررسی نشانه‎معناشناختی کارکرد انگیزشی گفته‏پردازی در هزار و یک شب، از میرایی تا نامیرایی، جستارهای زبانی، د9، ش 1 (پیاپی 43) فروردین و اردیبهشت، صص 139 ـ 153.
ـ ستاری، جلال (1384). هزار و یک شب و افسانۀ شهرزاد، تهران: بامداد، چاپ اول.
ـ شعیری، حمیدرضا (1395). تجزیه و تحلیل نشانه ـ معناشناسی گفتمان، تهران: سمت، چاپ چهارم.
ـ ................................ و آریانا (1390). چگونگی تداوم معنا در چهل نامۀ کوتاه به همسرم از نادر ابراهیمی، نقد ادبی، س 4، ش 14، تابستان، صص 161 ـ 185.
ـ ................................ و ساسانی، فرهاد (1386). زاویۀ دید و دید در گفتمان، مجلة علوم انسانی، دورة 15، شمارة 1، صص 69 ـ 86.
ـ ................................ و وفایی، ترانه (1388). راهی به نشانه ـ معناشناسی سیال: با بررسی موردی «ققنوس» نیما، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ قربانی شهامت، مریم و همکاران (1399). کارکرد زاویۀ دید سوم شخص در خلق داستان‏های وهمناک و بررسی آن در داستان «طاووس‎های زرد» اثر منیرو روانی‎پور، دوفصلنامه روایت‏شناسی، سال 4، شماره 7، بهار و تابستان 1399، صص 145 ـ 166.
ـ محجوب، محمدجعفر (1383). ادبیات عامیانه در ایران (مجموعه مقالات) به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ دوم، تهران: چشمه.
ـ مستور، مصطفی (1395). مبانی داستان کوتاه، تهران: نشر مرکز.
ـ میرصادقی، جمال (1397). فرهنگ داستان‎نویسی، چاپ اول، تهران: فرهنگ معاصر
ـ میرصادقی، جمال و میرصادقی، میمنت (1399). واژه‎نامه هنر داستان‎نویسی، تهران: لوگوس، چاپ چهارم
ـ نصیحت، ناهید، پراندوجی، نعیمه (1401). واکاوی زاویه دید در داستان ابراهیم خلیل (ع) بر اساس نظریه ژاک فونتنی، دوفصلنامۀ روایت‎شناسی، سال 6، شماره 12، پاییز و زمستان، ص 507 – 526.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404