حافظ و سمبولیست‌های «باشنیا»ی سن‌پیتربورگ: بررسی کاربرد نمادها و واژگان

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 استاد زبان و ادبیات روسی دانشکدۀ زبان‌ها و ادبیات خارجی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 استاد زبان و ادبیات روسی دانشکده زبان‌ها و ادبیات خارجی دانشگاه تهران، تهران، ایران
3 استاد زبان روسی دانشگاه دولتی تربیت ‌معلم لف تالستوی تولا، تولا، روسیه.
چکیده
سمبولیست از مکاتب برجستۀ اوایل سدۀ بیستم میلادی در ادبیات روسیه است که برخی از نمایندگان آن با الهام از عرفان و آموزه‌های شاعران سرزمین ایران کهن، ازجمله حافظ آثار برجسته‌ای خلق کردند. ویچیسلاف ایو'انِف و میخائیل کوزمین، دو تن از نمایندگان این مکتب، از اعضای فعال انجمنی بودند که در سال 1905 توسط ایو'انِف و در آپارتمان او و به‌افتخار حافظ، با ‌نام «مریدان حافظ» تأسیس شد. این محفل که به «باشنیا» (گنبد) معروف است، مهم‌ترین مرکز ادبی و فلسفی دورۀ خود به‌حساب می‌آمد. اعضای انجمن از دوستداران حافظ بودند و «آموزه‌های حافظ» در این مکان منبع الهام اشعار عرفانی شد. هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی واحدهای زبانی و واژگانی است که ایو'انِف و کوزمین در ارتباط با اندیشه‌های حافظ و عرفانش در اشعار خود به‌کار برده‌اند. تلاش شد تا به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: شاعران سمبولیست روسی اشعار حافظ را چگونه درک می‌کردند؟ از کدام یک از عناصر زبانی حافظ برای بیان اندیشه‌های خود بهره جسته‌اند و از چه واحدهای زبانی و واژگان مشترک استفاده کرده‌اند؟ با بررسی اشعار ایو'انِف و کوزمین در ارتباط با موضوع مورد بحث، به این نتیجه دست می‌یابیم که علی‌رغم تفاوت‌های فرهنگی و زبانی، آن‌ها در اشعارشان نمادهای شرقی و غربی را درهم آمیخته‌اند و مانند حافظ برای بیان اندیشه‌های هستی‌شناسی تلفیقی از واژگان زمینی و متافیزیکی، نماد، تضاد، استعاره، واژگان چندمعنایی و مفاهیم پارادوکسی را به‌کار گرفته‌اند. واژگان به‌کار رفته در اشعارشان نیز مانند اشعار حافظ، مفاهیم عشق، گفت‌و‌گو، دعوت به اتحاد میان ملل و ادیان، «دیگر ستایی» و همچنین درک زیبایی جهان ‌هستی را دربرگرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حافظ، ش. (1376). دیوان. به کوشش ذبیح‌الله بداغی. تهران: انتشارات جانزاده. 720 ص.
• خدایار، ا. و حاجیان، خ. (1389). بازشناسی سیمای محبوب حافظ با تکیه بر غزل: «آن سیه‌چرده که شیرینی عالم با اوست». مشرق موعود، تابستان 1389، دوره 4، شماره 14، صفحات: 165-141.
• دادبه، ا. (1378). مکتب حافظ، مکتب رندی. سالنامه حافظ پژوهی، دفتر ۲ صفحات 143-121.
• سعدی، م. (1376). بوستان سعدی، تصحیح متن و شرح لغات حسین استاد ولی، تهران: مؤسسه انتشارات قدیانی. 456 ص.
• شفیعی کدکنی، م. (1391). رستاخیز کلمات: درس‌گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورتگرایان روس. چاپ سوم. تهران: سخن. 512 ص.
• شفیعی کدکنی، م.ر. (1373). موسیقی شعر. چاپ چهارم، تهران: آگاه.
• مجوزی، م. و مجوزی، ر. (1396). کاربرد هنری فعل در غزلیات حافظ، فصلنامه زیبایی‌شناسی ادبی، دوره 8، شماره 33، مهر 1396، صفحات 164-147.
• یحیی‌پور، م. و کریمی مطهر، ج. (1397). حافظ و شاعران روس، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• یحیی‌پور، م.، کریمی مطهر، ج. و توکاروف، گ. (1400). تحلیل گفتمان «خودی» و «دیگری» در «روزهای اهریمنی» ایوان بونین. جستارهای زبانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران، (4)12، مهر و آبان 1400، صص 429-456. ‎ https://doi.org/10.29252/LRR.12.4.14 DOI:
• Бахтин? М. (2016). Вячеслав Иванов // Вяч. Иванов: pro et contra, антология. Т. 2 / Сост. К.Г. Исупова, А.Б. Шишкина; коммент. коллектива авторов. 9-19, — СПб.: ЦСО, 2016. — 960 с.
• Блискавицкий, А.А. (2013). Философия искусства Вячеслава Иванова, Автореферат, М.: «Институт философии Российской академии наук».
• Богомолов, Н.А. (2009). Вячеслав Иванов в 1903-1907 годах: Документальные хроники. М.: «Кулагиной—Intrada», 286 с..
• Венцлова, Т. (2016). Вячеслав Иванов и кризис русского символизма // Вяч. Иванов: pro et contra, антология. Т. 2 / Сост. К.Г. Исупова, А.Б. Шишкина; коммент. коллектива авторов. С.40-50, — СПб.: ЦСО, 2016. — 960 с.
• Волынец, Т.Н. (2005). Поэтика слов категории состояния, Минск, Белорусский государственный университет, Вопросы функциональной грамматики. Сборник научных трудов. Выпуск пятый. – Гродно, 2005. – С. 211 – 226.
• Гаджиев, А. Дж. (2007). Азербайджан в творчестве профессора бакинского университета, поэта-символиста В.И.Иванова, Бакинский Государственный Университет, Humanitar elmlər seriyası, №2. С.35-40.
• Гик, А. (2019). Язык и стилистические особенности сборника «условности» М. Кузмина. Слова ў кантэксце часу: матэрыялы IV Міжнар. навук.-практ. канф., прысвеч. 90-годдзю з дня нараджэння д-ра філал. навук праф. А.І. Наркевіча, Мінск, 14–15 сак. / Беларус. дзярж. ун-т; рэдкал.: В.М. Самусевіч (адк. рэд.) [і інш.]. – Мінск: БДУ, 2019. С. 23-25. http://elib.bsu.by/handle/123456789/217567
• Достоевский, Ф.М. (1996). Собрание сочинений в семи томах с дополнительным восьмым томом, т.3, М.: ЛЕКСИКА-LEXICA.
• Ельцова, Е., & Ел Хадж Салем, С. (2022). Образ дервиша в поэтике Ивана Бунина и Андрея Белого. Исследовательский Журнал Русского Языка и Литературы, 10(1), 83–101. https://doi.org/10.52547/iarll.19.83
• Иванов, Вячеслав (1974). Собрание сочинений в 4 томах. Том 2. Дневник Вячеслава Иванова 1906г. Брюссель: «Foyer Oriental Chrétien».
• Котельников, В. (2020). Ближний Восток в русских литературных отражениях 1750-1850 гг. Исследовательский Журнал Русского Языка и Литературы, 8(1), 11-33. https://doi.org/10.29252/iarll.15.11
• Кошемчук, Т.А. (2006). "Раб в узлах змеи...": блуждания духа в поэзии Вяч. Иванова // Русская поэзия в контексте православной культуры. СПб.: Наука, С.544 - 639.
• Кузмин, М. (1998). Дневник 1934 года / Подг. Г. Морева. М.: Издательство Ивана Лимбаха.
• Лазарев, В.В. (2001). Соборность // Новая философская энциклопедия в 4 тт. — Том Н-С. — М.: Мысль. Под редакцией В.С. Стёпина. — С. 580
• Сафиулина, Р. (2020). Ориентальные страницы ранней поэзии В.В. Набокова. Исследовательский Журнал Русского Языка и Литературы, 8(2), 165-185. https://doi.org/10.29252/iarll.16.173
• Титаренко, С.Д. (2021). Вячеслав Иванов и Якоб Бëме (Теория религиозного символизма и актуализация наследия немецкого мистика) // «Русская литература». № 2. С.173-183. DOI: 10.31860/0131-6095-2021-2-173-183.
• Шишкин, А. Северный Гафиз. (Рим / Санкт-Петербург) https://lit.wikireading.ru/46864 (дата обращения: 2022-2-19)
• Яхьяпур, Марзие, Карими-Мотаххар, Джанолах, (2021). Иван Бунин и восточная мистика, Quaestio Rossica, Уральский федеральный университет, Екатеринбург, Россия, Vol. 9, № 2, p. 533–546, 2021. DOI: https://doi.org/10.15826/qr.2021.2.594
• Ivanits, Linda J. (1980). V.A. Kuzmin, Russian Language Journal / Русский язык. Vol. 34, No. 117 (Winter 1980), pp. 109-126. [In Russian].