تنش به مثابۀ عاملی موثر در پیکره‌بندی شعر

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان
2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان
چکیده
تنش از مفاهیم نقد فرمالیستی و ساخت‌‌گرایانه است که در اثر ادبی می‌تواند منتهی به کلیتی ساختارمند شود. بر همین اساس، بررسی تنش در مولفه‌های شعری اهمیت ویژه‌ای دارد. با این همه، به نظر می‌رسد علی‌رغم پژوهش‌هایی که متوجه تنش و کاربرد آن در متون مختلف هستند، پژوهش نظام‌مندی که به تنش و عوامل برسازندۀ آن بپردازد، در دست نیست. از سویی دیگر، اشعار منوچهر آتشی بنابر چارچوب ساختاری استوار خود، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و قرائتی که بتواند مسئله تنش و چگونگی بروز و ظهور آن را در اشعار وی بررسی کند ضروری به نظر می‌رسد. بر همین اساس، در این پژوهش کوشیده‌ایم با رویکردی تحلیلی‌توصیفی تنش و عوامل برسازندۀ آن را در اشعار منوچهر آتشی بررسی کنیم. بنابراین با تکیه بر گفتمان‌ معمول، گفتمان پدیدارشناختی و گفتمان ساختارشکنانه به تنش و چگونگی بروز و ظهور آن در اشعار منوچهر آتشی می‌پردازیم. به این ترتیب، نخست با بررسی ابیاتی از ادبیات کلاسیک، مبانی نظری مورد نظر را تبیین می‌کنیم و در نهایت با خوانش ساخت‌گرایانه، تنش و عوامل برسازندۀ آن را از برخی از اشعار منوچهر آتشی استخراج می‌کنیم. در این پژوهش روشن می‌شود که اگرچه در نگاه نخست آحاد و عناصر یک اثر ادبی در ارتباط با یکدیگر قرار ندارند، بلکه در تقابل با هم به سر می‌برند، اما تنش می‌تواند ضمن آنکه عناصر موجود در کل واحد را در تقابل یکدیگر قرار دهد و منتهی به کلیتی ساختارمند می‌شود. بنابراین تنش به مثابۀ پیوند میان اضداد در اشکال گوناگونی به پیکره‌بندی و ساختمندی شعر منتهی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


• آتشی، م. (1384). دیوان اشعار، تهران: نگاه.
• آلگونه جونقانی، م. (1390). تحلیل زبان‌شناختی و معرفت‌شناختی عرفان. رسالۀ دکتری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه اصفهان.
• آلگونه جونقانی، م. (۱۳۹7). نشانه‌شناسی شعر، تهران: نویسه پارسی.
• آلگونه جونقانی، م. (1399). «از ناممکن محتمل تا قول به خودبسندگی اثر ادبی در اندیشۀ ارسطو». نشریه علمی متافیزیک، 30، 185-169.
• احمدی، ب. (1382). ساختار و تاویل متن. تهران: مرکز.
• اخوان ثالث، م. (1396). بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج. تهران: زمستان.
• ایگلتون، ت. (1983). درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمۀ ع. مخبر (1383). تهران: مرکز.
• پاینده، ح. (1385). نقد ادبی و دموکراسی: جستارهایی در نظریه و نقد ادبی جدید. تهران: نیلوفر.
• تایسن، ل. (1998). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ م. حسین‌زاده (1394). تهران: حکایت قلم نوین.
• حافظ، ش. (1396). دیوان. مقدمه و فهرست جهانگیر منصور. تهران: دوران.
• حیدریان شهری، ا.، و امینیان، م. (1392). «بررسی تطبیقی مفهوم «تلاش» در «النجمتان» انسی الحاج و «نشانی» سهراب سپهری (بر اساس معناسازی تنش در نقد فرمالیستی آمریکایی)». کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، 10، 56-41.
• دانیاری، ک.، نوری، ع.، حیدری، ع.، روزبه، م. (1395). «بوطیقای پدیدارشناختی نیما: بررسی آرای پدیدارشناختی نیما در «نامه‌ها»ی او». نقد ادبی، 36، 41-121.
• دهقانی، ح. (1388). «پدیدارشناسی هرمنتیکی شعر: بازخوانش شعر دیوار اثر احمد شاملو». فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، 42، 164-133.
• ربیعی، ح.، رشیدی، م.، خراسانی، م. (1398). «نقد شعر قاصدک مهدی اخوان ثالث بر پایه نقد نو». پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، 36، 117-134.
• سلدن، ر.، و ویدوسون، پ. (2005). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ ع. مخبر(1397). تهران: طرح نو.
• سنایی، مجدود بن آدم. (1362). دیوان. تهران: نشر سنایی.
• شعیری، ح. (1388). «از نشانه‌شناسی ساختگرا تا نشانه‌معناشناسی گفتمانی». نقد ادبی، 8، 33-51.
• شعیری، ح. (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت مدرس، مرکز نشر آثار علمی.
• شیروانی، ع. (1399). مصطلحات فلسفی بدایه الحمه و نهایه الحکمه. قم: بوستان کتاب.
• قویمی، م. (1383). آوا و القا رهیافتی به شعر اخوان ثالث. تهران: هرمس.
• کالر، ج. (1975). بوطیقای ساختگرا. ترجمۀ ک. صفری(1388). تهران: مینوی خرد.
• گاستون، ب. (1969). پدیدارشناسی شعر. ترجمۀ علی مرتضویان(1377). ارغنون، 14، 146-129.
• گرماس، آ. (1987). نقصان معنا. ترجمۀ حمیدرضا شعیری(1398). تهران: خاموش.
• مکاریک، ا. (1951). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ م. مهاجر و م. نبوی(1383). تهران: آگه.
References
• Abrams, M. H. (1999). The Mirror and the Lamp: Romantic Theory and Critical Traditional. London, Oxford, New York: Oxford University Press.
• Ahmadi, B. (2003). Text-structure and Textual Interpretation. Tehran: Markaz. [In Persian]
• Akhavan sales, M. (2017). Heresies and innovation of Nima Yoshij. Tehran: zemestan. [In Persian]
• Algooneh Jouneghani, M. (2011). Linguistic and epistemological analysis of mysticism. Ph.D. Thesis. Faculty of Literature and Humanities. University of Isfahan. [In Persian]
• Algooneh Jouneghani, M. (2018). Semiotics of poetry. Tehran: Nevise parsi. [In Persian]
• Algooneh Jouneghani, M. (2020). From the possible impossibility to the promise of self-sufficiency of the literary work in Aristotle’s thought. Scientific Journal of Metaphysics. [In Persian]
• Atashi, M. (2005). Divan of poems. Tehran: Negah. [In Persian]
• Brooks, C. (1947). The Well-Wrought Urn, Harcourt & Brace. New York.
• Culler, J. (1975). Structuralist Poetics. Translated by Safavi, K. (2009). Tehran: minooye kherad. [In Persian]
• Culler, J. (1982). On Deconstruction, Ithaca. New York. Cornell University Press.
• Daniari, K & Nouri. A & Heydari, A & Rouzbeh, M. (2016). Nima Phenomenological Boutique: Examining Nima’s phenomenological opinions in his “letters”. Literary criticism. (36), 41-121. [In Persian]
• Dehghani, H. (2009). Hermeneutic phenomenology of poetry: Reading of “Divar” poem by Ahmad Shamlou. Persian Language and Literature Quarterly. (42), 133-164. [In Persian]
• Eagleton, T. (1983). An introduction to literary theory. Translated by Mokhber, A. (2004). Tehran: Markaz. [In Persian]
• Gaston, B. (1969). Phenomenology of poetry. Translated by Mortazavian, A. (1998). Arghanoon. (14), 129-146. [In Persian]
• Ghavimi, M. (2004). Voice and inspiration: An approach to the poetry of the Akhavan sales. Tehran: Hermes. [In Persian]
• Gremias, A. (1987). Lack of meaning. Translated by Shairi, H. (2019). Tehran: Khamoosh. [In Persian]
• Hafez, S. (2017). Divan. Introduction and Index J. Mansour. Tehran: Doran.
• Heydarian Shahri, A & Aminian, M. (2013). A comparative study of the concept of effort in “Alnajmatan” Ansi Alhaj and “Neshani” Sohrab Sepehri (based on the meaning making of tension in American formalist criticism. Research paper of comparative literature. (10), 41-56. [In Persian]
• Makaryk, I, (1951). Encyclopedia of contemporary literary theories. Translated by Mohajer, M. (2004) & M. Nabavi. Tehran: Agah. [In Persian]
• Noth, w. (1990). Handbook of semiotics: Advances in semiotics. general editor: Sebeok. Th. A. Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press.
• Payandeh, H. (2006). Literary criticism and democracy: Essays in new literary theory and criticism. Tehran: Niloofar. [In Persian]
• Rabiei, H & Rashidi, M & Khorasani, M. (2019). Criticism of the poem of kasedak Mehdi Akhavan sales based on new criticism. Researches of literary criticism and stylistics. (36), 117- 134. [In Persian]
• Sanaei, M. (1983). Divan. Tehran: Sanaei Publishing. [In Persian]
• Saussure, F. ({1916} 1983). Course in General Linguistics (Trans Rog Harris). London: Duckworth.
• Selden, R & Widdowson, p. (2005). A Guide to Contemporary Literary Theory. Translated by Mokhber, A. (2018). Tehran: Tarhe no. [In Persian]
• Shairi, M. (2009). From constructivist semiotic to discourse semantics. Literary criticism. (8). 33-51. [In Persian]
• Shairi, M. (2016). Semantic sign of literature. Teharn: Tarbiat Modares University. Center for publishing scientific works. [In Persian]
• Shirvani, A. (2020). Philosophical terms of “Bedayat hekmat va Nahayat alhekmat”, Qom: Book garden. [In Persian]
• Tyson, L. (1998). Theories of contemporary literary criticism. Translated by Hoseinzadeh, M. (2015). Tehran: Hekayate ghalam novin. [In Persian]