نشانه شناسی فرهنگی مکان در بوم سروده دو چنار اثر حسن روشان

نوع مقاله : مقالات علمی پژوهشی

نویسنده
استادیار گروه زبان و ادبیات دانشگاه کوثر بجنورد
چکیده
رابطه دوسویه انسان و مکان در شکل­ گیری انواع فرهنگ بشری تأثیر بسزایی داشته­ است. در نشانه­ شناسی فرهنگی، رابطه مکان به عنوان یک نظام نشانه­ ای با دیگر رمزگان­های فرهنگی مورد بحث و بررسی قرار می­ گیرد تا «اومِولت­»­ها و «سپهر­های نشانه­ ای» متون را مشخص سازد. منظومه دو چنار اثر حسن روشان یکی از آثار ادبی فاخر معاصر به زبان فارسی در وصف تاریخ، فرهنگ و جغرافیای خراسان شمالی بویژه شهر بجنورد است. در این منظومه، عنصر مکان به صورت یک رمزگان پویا و سیال با دیگر ابعاد تاریخی، اجتماعی و فرهنگی مردم خراسان شمالی پیوند خورده ­است که از منظر نشانه­ شناسی فرهنگی مرزهای سپهر­نشانه ­ای متن را مشخص می ­سازد. این مقاله می­ کوشد دلالت­های معنایی مکان­های یاد شده در منظومه دو چنار را براساس رویکرد نشانه­ شناسی فرهنگیِ مکان واکاوی کند. نتیجه این بررسی نشان می­دهد که یادکرد اماکن باستانی (معبد اسپاخو، چرمغان)، طبیعی (قنات فیض آباد، چشمه پلمیس )، کوچه­ها و محلات قدیمی شهر (سبزه میدان، قرنقه دالان، النگ اوچ آقاچ، شترخانه) و اماکن مدرن (سینما و کافه)، اماکن دینی (مسجد انقلاب، مسجد امام) در منظومه دو چنار از کارکرد کنشی خود خارج شده و در فرایند پویای معناپردازی با تبدیل شدن به مکان- شدگی، فضا- شدگی مکان، مکان بازپردازی شده، مکان پدیداری و غیره به بازیابی و احیای هویت و فرهنگ عامه و تاریخ خراسان شمالی می­ پردازد. همچنین مکان­های یاد شده در این منظومه گفتمان بومگرا، گفتمان هویتی و انقلابی و گفتمان تاریخی منعکس می ­کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


امانی، ش.ر. (1382)، مرزداران شمال خراسان. مشهد: واسع.
آجودانی، م. (1387). یا مرگ یا تجدد. تهران: اختران.
آقاجان، م.، منادی، م.، تفتی، ا. (1398). مقایسه بازی‌های سنتی و نوین دوره ابتدایی از منظر آموزشی. دو فصلنامه علمی تفکر و کودک. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 10(1)، 73-99.
بنی‌اسدی، ن.، سجودی، ف. (1393). نشانه‌شناسی مکان در تئاتر معاصر ایران با تأکید بر اجرای سیندرلا، فصلنامه هنرهای نمایشی و موسیقی. 11، 23- 38.
پاکتچی، ا. (1389). تحلیل نشانه‌شناختی هویت دوگانه در یک محله شهری و کارکرد آن: مطالعه موردی محله رستم آباد-فرمانیه» نشانه‌شناسی مکان. مجموعه مقالات نقدهای ادبی-هنری. به‌کوشش فرهاد ساسانی. تهران: سخن.

چندلر، د.(1952)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه م. پارسا(1387). تهران: سوره مهر.
حبیبی بردبری، ا. (1395). نشانه‌شناسی عنصر مکان در رمان‌های ابراهیم الکونی(دو رمان البئر و نزیف الحجر به عنوان نمونه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده زبان‌های خارجی.
رضایی، ر.، گلفام، ا.، آقاگل‌زاده، ف.(1396)، تحلیل نشانه-معناشناختی استعلای مکان در داستان بزرگ بانوی روح من. نشریه روایت‌شناسی. 1(1)، 85- 104.
روشان، ح. (1396). منظومه دو چنار. بجنورد: بیژن یورد.
سجودی، ف.(1389)، مکان، جنسیت و بازنمایی سینمایی، نشانه‌شناسی مکان. مجموعه مقالات نقدهای ادبی-هنری، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن.
سرفراز، ح.، پاکتچی، ا.، کوثری، م.، آشنا، ح. (1396). واکاوی نظریه فرهنگی «سپهر نشانه‌ای» یوری لوتمان و کاربست آن در زمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما. مجله راهبرد فرهنگ، 39، 73- 95.
سقایان، م.‌ح.، شعیری، ح. ر.، رجبی، م.ف.(1392)، بررسی استحاله مکانی در نمایشنامه کانال کمیل: رویکرد نشانه-معناشناختی، نشریه نامه هنرهای نمایشی و موسیقی،3 (6)، 35- 46.

سلطانی، م.، ندیمی، ه.(1396)، بررسی باورهای عامه درباره تخت جمشید و آرامگاه کوروش براساس منابع مکتوب عصر قاجاری، مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ. 9(34)، 77- 96.
سلیمانی،ک.(1385)، درآمدی بر نشانه‌شناسی مکان و زمان در دنیای درام. مقالات دومین هم‌اندیشی نشانه شناسی هنر. تهران: نشر فرهنگستان هنر.
شعیری، ح. ر. (1390). نوع‌شناسی مکان و نقش آن در تولید و تهدید معنا. نشانه‌شناسی مکان مجموعه مجموعه مقالات نقدهای ادبی-هنری. به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــ.(1391)، نشانه-معناشناسی دیداری. تهران: سخن.
علی‌الحسابی، م.، خیرالدین، ر.، سرافراز، و. (1401). تأثیرجهان‌بینی اسلامی در جایگاه مسجد به عنوان فضای شهری و نقش مسجد به عنوان یک رکن اساسی در شهر اسلامی در اقتصاد، فرهنگ و امنیت (نمونه موردی: شهر دزفول). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 12(4)، 43- 62.
فیروزمند خلخالی، س. م. (1390). نشانه‌شناسی مکان در نمایشنامه‌های بیضایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما فرزان سجودی، دانشگاه هنر، دانشکده سینما و تئاتر.

کاشفی‌سبزواری، م. ح. ‌و. (1130). فتوت‌نامه سلطانی. به اهتمام محمد جعفر محجوب، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
کالر، ج. (1944). در جستجوی نشانه‌ها. ترجمه ل. صادقی و ت. امرالهی (1388)، تهران: نشر علم.
کنعانی، ا. (1398). کارکرد گفتمان مکان در شب سهراب‌کشان بیژن نجدی. فصلنامه زبان و ادبیات فارسی (مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی). 27 (86)، 151- 177.
لوتمان، یوری و بی. ای. اوسپنسکی(1390). در باب ساز و کار نشانه‌شناختی، نشانه‌شناسی فرهنگی. به کوشش فرزان سجودی. تهران: نشر علم.
مرادی، ا.، چالاک، س.(1400). نوع‌شناسی مکان در رمان ملکوت از بهرام صادقی با رویکرد نشانه- معناشناسانه، دو ماهنامه علمی جستارهای زبانی. 12(2)، 65- 93.

مروی، ص، مروی. م، مروی، ف. (1395). گراتی: نگین اسفراین. اسفراین: باغ کاغذی.

مقدادی، ب. (1393). دانشنامه نقد ادبی از افلاطون تا به امروز، تهران: نشر چشمه.

اعتماد السلطنه(صنیع الدوله)، م.ح.(1362). مطلع‌الشمس. به‌کوشش محمد پیمان، تهران: پیشگام.
صارم‌الممالک درگزی، م.(1388). خاطرات میرزا محمود صارم‌الممالک درگزی، تصحیح، تعلیق و تحشیه ابوطالب صارمی، علی کریمیان. شیروان: شیلان.
مقری، ع.ا.(1359). بناهای تاریخی خراسان. مشهد: چاپخانه پارت.
طالب‌زاده، ع.(1386)، بررسی نقوش موجود در عمارت مفخم و آیینه‌خانه مفخم بجنورد و استفاده از این نقوش در معرفی وتبلیغ این شهر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهراء(س).
عالی، م.(1393). بررسی تأثیر کاربری‌های تجاری بر ترافیک بافت مرکزی شهر بجنورد، پایان‌نامه کارشناسی ارش. دانشگاه فردوسی مشهد.
رحمتی، م.(1387). روابط خان‌نشین خیوه با دولت مرکزی ایران از سقوط صفویه تا مرگ نادرشاه. پژوهش‌نامه تاریخ. 4 (13)، 47- 60.

Gaines, E.(2006). communication and the semiotics of space. Jornal of creative communication, 1(2), 174.

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده
انتشار آنلاین از 22 تیر 1404