مقالۀ حاضر بر آن است تا در چارچوب دستور نقش‌گرای هلیدی به تحلیل گفتمان مولانا در غزلیات شمس براساس «فرانقش بینافردی» بپردازد. در مطالعه و بررسی متون مختلف، آنچه اهمیت دارد درک پیام و هدف اصلی نویسنده از نگارش آن متن است. در متون ادبی همیشه منظور گوینده به‌طور دقیق آن چیزی نیست که در نگاه اول به نظر مخاطب می‌رسد، بلکه نویسنده مفاهیم و لایه‌های معنایی پنهانی را در پس کلمات ظاهری آورده است که هدف اصلی او را در بر دارد. دستیابی به دنیای فکری و جهان‌بینی نویسنده، فضای ذهنی عمیق و متفاوتی برای خواننده ایجاد می‌کند. این پژوهش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد که دستور نظام‌مند نقش‌گرای هلیدی چگونه در تجزیه و تحلیل متون ادبی کارامد است. در فرانقش بینافردی چگونه به ساختی بزرگ‌تر از جمله یعنی متن پرداخته می‌شود و امکان تحلیلِ متن ایجاد می‌گردد. فرضیۀ پژوهش این است که فرانقش بینافردی میزان تعامل گوینده با مخاطب را نشان می‌دهد و فضای بازتری برای تحلیل گفتمان ایجاد می‌کند. بی‌تردید نتایج حاصل از چنین تحقیقی، ویژگی‌های غزلیات شمس و زوایای پنهانی را از گسترۀ اندیشگانی و مهارت‌های بلاغی و زبانی مولانا بر اهل پژوهش آشکار خواهد کرد. جامعۀ آماری، غزلیات شمس و روش به کار رفته تحلیلی ـ توصیفی است. این تحقیق نشان داده است نظریۀ نظام‌مند نقش‌گرای هلیدی در بررسی کیفی و کمّی متن، در تجزیه و تحلیل گفتمان کارامد است. براساس فرانقش بینافردی، میزان تعامل گوینده با مخاطب و ویژگی‌های غزلیات شمس مشخص و امکان تحلیل گفتمان ایجاد شده است.
- روبینز، آر، اچ). 137. ( تاریخ مختصر زبان شناسی. ترجمه ع، م. حق شناس) 1395. (تهران: مرکز.
- آقاگل زاده، ف. (1386). تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات، 1 (1)، 17-27
- هلیدی، م. حسن، ر). 1993. (زبان، بافت و متن. ترجمه م. نوبخت) 1393. (تهران: سیاهرود.
- رضوی، م. ر. (1391). گفتگو با مایکل هلیدی، بنیان گذار دستور نقش گرای نظام مند، 8 (15)، 157-175
- اعلایی، م. آقاگل زاده، ف. دبیرمقدم، م. گلفام، ا. (1389). بررسی تبادل معنا در کتاب‌های درسی علوم انسانی در چارچوب دستور نظام‌مند نقش‌گرای هلیدی از منظر فرانقش بینافردی، 4 (17).
- بابایی، پ). 1372. (کلیات شمس تبریزی مولانا جلال‌الدین محمد مشهور به مولوی مطابق نسخه تصحیح شده بدیع‌الزمان فروزانفر). (تهران: نگاه و علم.
- بازوبندی، ح. مراد صحرایی، ر. (1394). تحلیل فرانقش بینافردی در نص و نقش آن در ترجمه قرآن، 2 (3).
- بیاتی، ا). 1392. (کلیات شمس تبریزی بر اساس تصحیح و طبع بدیع‌الزمان فروزانفر). (تهران: دوستان.
- پهلوان نژاد، م، ر. وزیر نژاد، ف. ( 1388 ). بررسی سبکی رمان چراغ ها را من خاموش می‌کنم با رویکرد فرانقش میان-فردی نظریه نقش‌گرایی، 3 (7)، 51- 77.
- شفیعی کدکنی، م. ح). 1375. (گزیده غزلیات شمس) تهران: امیرکبیر.
- عباسی داکانی، پ). 1396. (شمس من و خدای من) تهران: علم.
- حمدی دورباش، ر. (1396). بررسی وجوه و فرایند افعال در سی غزل عطار از منظر زبان شناسی نقش گرای هلیدی.
- رستم پور، ر. پیغامی، م. (1390). تحلیل گفتمان اشعار سمیح‌القاسم بر اساس رویکرد بینافردی، 2 (3)، 151- 172.
- سراج، س.ع. (1392). مطالعه دستور نقش‌گرای هلیدی در ده رمان از ده داستان نویس زن ایرانی، 2 (2)، 60- 77.
- عرب زوزنی، م. ع. پهلوان نژاد، م. ر. سیدی، س. ح. (1395). بررسی ساختار وجهی خطبه جهاد نهج البلاغه بر اساس فرانقش بینافردی نظریه نقش‌گرا، 8 (21).
- ستاری، ج). 1386. (عشق نوازی‌های مولانا). (تهران: مرکز.
- شفیعی کدکنی، م. ر). 1387. (غزلیات شمس تبریز، مولانا جلال‌الدین بلخی، مقدمه، گزینش و تفسیر). (تهران: سخن.
- سروش، ع. ک). 1379. (قمارعاشقانۀ شمس و مولانا). تهران: صداوا.
- فقیری،غ. م. (1386). الگوی ساختاری نقشی برای سبک شناسی گفتمان انتقادی در مطالعات ترجمه، 5 (19).
- کمپانی زارع، م). 1390. (حیات معنوی مولوی). تهران: نگاه معاصر.
- مجیدی، ف. یاوری، ه. قدوسی فیض آباد، ز. (1393). بررسی ویژگی‌های سبکی کشف‌المحجوب با رویکرد نظریه انتقادی در چارچوب دستور نقش‌گرای هلیدی، 8 (2)، 123- 156.
- موحد، م. ع). 1387. (باغ سبز،گفتارهایی دربارۀ شمس و مولانا). تهران: کارنامه.
- نخعی نژاد، م. (1396). تحلیل نقش گرایانۀ گفتمان ترجمۀ آثار هانس کریستین اندرسن براساس نظریه ساخت گرایی هلیدی.
- ایشانی، ط. نظیف، ن. (1393). تحلیل جهان بینی و شخصیت سعدی در غزلیات با رویکرد زبان شناسی نقش گرا، 7 (25)، 85- 108.
- یورگنسن، م. فلیپس، ل). (نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه ه. جلیلی) 1389. تهران: نی.
جستارهای زبانی